Lesbók Morgunblaðsins - 22.05.1999, Qupperneq 11

AÐALHÚS Leifsbúða hafa verið endurreist.
3eir gerðu sér skála firr sjónum á vazströndu, og bjuggu vel um“. Tóftirnar sem eru vestast, næst Black
uck Brook ánni, gætu hafi verið af skála Austfirðinganna Helga og Finnboga sem Freydís rak út úr
eifsbúðum og lét síðar drepa.
Pessi skálatóft er einmitt „firr sjónum" og hefur sennilega verið „á vazströndu" Ekki hefur þurft stórt
rrennsli úr hlíðinni fyrir ofan, eftir eyðingu skógar og sennilega brunninn svörð, til að fylla upp Iftið
töðuvatn við húsin. Þegar upp var grafið fannst þessi tóft af tilviljun en hún var algjörlega hulin úrrennsl-
efni, aur og sandi. Ingstad telur hana einnig sérstæða; eldri en hin húsin. Væri hún hlaðin af Austfirð-
igum en Leifsbúðir af Vestlendingum gæti 120 ára byggingarhefð á milli landshluta skipt sköpum.
Hafi nú þetta stöðuvatn verið til staðar, þá liggur nokkuð Ijóst fyrir að þar er komin önnur vísun um
taðsetningu Leifsbúða, en fræg er sögnin um sólina sem þar hafði dagmálastað og eyktarstað um
kammdegi.
(í Leifsbúðum á Nýfundnaiandi, á 51 36’N, er sól á lofti röskar átta stundir um skammdegið.)
IELLUBROT rís á rönd og sýnir gerð berghellu
indslagsins. Leifsbúðir standa á flatlendi. Þar má
já míkró-form af landrekskenningunni, sem síðar
ar uppnefnd plötukenningin. I árdaga hefur
arna verið sjávarbotn myndaður úr setbergi,
léttri berghellu. Þegar jöklar hopuðu og ísaldar-
■erann leysti reis landið. Þá hefur berghellan
rotnað, rétt vestan við þann stað sem búðirnar
oru síðar reistar. í einum „Stóra skjálftanum"
em reið yfir í örófi alda hefur vestari plötukantur-
in færst til austurs, og skriðið austuryfir röndina
eystri plötunni, þeirri sem Leifsbúðir standa á.
'ar hefur setbergshellan hlaðist upp í ca 10-15
letra háan og 50 m breiðan ás sem er vestan
úðanna. Þá hefur vesturkantur berghellunnar
ndir búðunum sigið. í vogunum má sjá að sjávar-
otninn er gerður úr berghellu sem hallar til vest-
rs og í fjöruborðinu má sjá brotstaði í efsta lagi
ennar, lagið er ca 20 cm þykkt.
Engin ástæða er til að álykta að sköpunarsaga
indanna norðan Labradors (Hellulands/ Baffíns-
inds) hafi verið með öðrum hætti. Hellurnar sem
lelluland er kennt við eru engin undur, þær eru
ðeins uppbrotinn gamall sjávarbotn sem lyftist
iegar jökulfargi ísaldar létti. Hellulands nafnið
læti verið hvort sem er eftir hellum stórum, sem
'orfinnssaga hermir eða flatlendinu, fiatt eins og
lella, sem Ingstad getur sér til.
'LACK Duck Brook áin lítur ekki út fyrir að vera skipgeng og getur tæplega heitið á, en lax kann þar að
eðast milli bakka.
Höfundurinn er tæknifræðingur
SEX SJOFERÐA-
SÖGUR
STYTT ÚR EIRÍKS SÖGU RAUÐA
1. ferð, árið 985
Bfami Herjálfsson fer til Grænlands
Herjólfur var Bárðarson, Herjólfssonar.
Herjólfur bjó fyrst á Drepstokki. Þorgerðr
hét kona hans enn Bjarni son þeirra. Þá brá
Herjólfur til Grænlandsferðar með Eiríki ok
brá búi sínu. (J þeirri ferð lenti Herjólfur í
Hafgerðingum).
Það sama sumar kom Bjami skipi sinu á
Eyrar, er faðir hans hafði brott siglt um vá-
rit ok vildi eigi bera af skipi sínu „ok vil ek
halda skipinu til Grænlands. Óviturleg mun
þykja vár ferð, þar sem enginn vár hefur
komit í GrænlandshafÞá tók af byrinn ok
lagði á norrænur ok þokur. Eftir þat sá þeir
sól, ok máttu þá deila ættir. Sigla þetta dægr
áður þeir sá land.
Bjarni kvaðst hyggja at þat mundi eigi
Grænland, ok létu landit á bakborða og létu
skaut horfa á land. Þeir sá land annað. Þá
ræddu hásetar, þóttust bæði þurfa við og
vatn.,,Af engu eruð þér því óbyrgir" ok settu
framstafn frá landi. Ok sá þá landit þriðja.
Nú lægðu þeir eigi segl sitt, settu enn stafn
vit því landi; og heldu í haf. Þá sá þeir land
hit fjórða. „Þetta er líkast því, er mér er sagt
frá Grænlandi; og hér munum vér at landi
halda“. Ok var þar bátr á nesinu; enn þar bjó
Herjólfur, faðir Bjama.
2. ferð, árið 1OOO:
Reistar Leifsbúðir
Leifur, son Eiríks rauða ór Brattahlíð, fór
á fund Bjama Herjólfssonar og keypti skip
af honum, og réði til háseta, svo at þeir vám
hálfur fjórði tögr manna saman. Nú bjuggu
þeir skip sitt ok sigldu í haf, þá er þeir vára
búnir, ok fundu þá þat land fyrst, er þeir
Bjarni fundu síðast. Nú mun ek gefa nafn
landinu og kalla Helluland. (Baffinsland?).
Eftir þetta sigla þeir í haf og fundu land
annat. Þat land var slétt ok skógi vaxit, ok
sandar hvítir víða. „Af kostum skal þessu
landi nafn gefa, ok kalla Markland". (La-
brador?). Nú sigla þeir þaðan í haf í land-
nyrðingsveðr, ok vora úti tvau dægr, áðr
þeir sáu land, ok sigldu at landi, ok kómu at
ey einni (Belle Isle?) og gengu þar upp, ok
sáust þar um í góðu veðri.
Síðan fóra þeir til skips síns, ok sigldu í
sund þat, (Belle Isle sundið?) er lá milli eyj-
arinnar ok ness þess, er norðr gekk af land-
inu; (C. Bauld-höfða?) stefndu í vestrætt fyr-
ir nesit. Þar var grannsævi mikið að fjöra
sjávar og stóð þá uppi skip þeirra. Bára af
skipi húðfót sín, ok gerðu þar búðir; tóku þat
ráð síðan, at búast þar um þann vetur og
gerðu hús mikil. (Leifsbúðir?).
Lítt rénuðu þar grös. Meira var þar jafn-
dægri en á Grænlandi eða íslandi; sól hafði
þar eyktarstað og dagmálastað um skamm-
degi. (J Leifsbúðum á Nýfundnalandi, á 51
36’N, er sól á lofbi röskar átta stundh- um
skammdegið; þ.e. frá 8 til 16 að sólartíma).
„Nú vil ek skifta láta liði váru í tvá staði ok
skal helmingr liðs vera við skála heima enn
annar helmingr skal kanna landit“. Leifur
var mikill maður ok sterkur, manna sköra-
legastr at sjá, vitr maður ok góðr hófsmaðr
um alla hluti. „Ek fann vínvið ok vínber!
„Mun þat satt? fóstri minn“. „Ek var þar
fæddr, er hvárki skorti vínvið né vínber“.
„Nú skal hafa tvennar sýslur fram, ok skal
sinn dag hvort lesa vínber, eða höggva vínvið
ok fella mörkina, svá at þat verði farmur til
skips míns“. Ok er várar, þá bjuggust þeir ok
sigldu burt, ok gaf Leifur landinu nafn eftir
landkostum ok kallaði Vínland.
Sigla nú síðan í haf ok gaf þeim vel byri,
þar til er þeir sáu Grænland, ok fjöll undir
jöklum. „Ek veit eigi, hvort ek sé skip eða
sker“. Hann sá menn í skerinu. Hverr þar
réði fyrir, kvaðst Þórir heita. „Nú vil ek
bjóða yður öllum á mitt skip“. Síðan bauð
Leifur Þóri til vistar með sér, og Guðríði
konu hans. Hann var síðan kallaður Leifur
hinn heppni.
Þann vetr kom sótt mikil í lið Þóris, og
andaðist hann Þórir og mikill hluti liðs hans.
Þann vetur andaðist ok Eiríkur rauði. Nú
var umræða mikil um Vínlandsför Leifs. Þó
mælti Leifr við Þorvald: „Þú skalt fara með
skip mitt, bóðir, ef þú vilt, til Vínlands."
3. ferð, árið 1003:
Þorvaldur fár til Vínlands
Nú bjóst Þorvaldr til þeirrar ferðar með
þrjá tigi manna. Þeir kómu til Vínlands til
Leifs búða ok bjoggu þar um skip sitt, ok
sátu þar um kyrt þann vetur, ok veiddu fiska
til matar sér. Enn um várit mælti Þorvaldr,
at þeir skyldu búa skip sitt ok fara fyrir vest-
an landit, ok kanna þar um sumarit. Þeir
fundu hvergi mannavistir né dýra; enn í ey
einni vestarlega fundu þeir komhjálm af tré.
Enn at sumri öðra fói* Þorvaldr fyrir aust-
an með kaupskipið, ok hit nyrðra fyrir land-
ið. Þá gerði að þeim veðr hvast fyrir andnesi
einu, ok rak þá þar upp, og bratu kjölinn
undan skipinu, ok höfðu þar langa dvöl og
bættu skip sitt. „Nú vil ég að vér reisum hér
upp kjölinn og köllum Kjalames".
Síðan sigldu þeir þaðan í braut ok austr
fyrir landið ok inn í fjarðarkjafta þá er þar
vára næstir ok at höfða þeim er þar gekk
fram. „Hér er fagrt ok hér vilda ek bæ minn
reisa“. Þá fór innan eftir firðinum fjöldi húð-
keipa, ok lögðu að þeim. Skrælingjr skutu á
þá um stund, enn flýja síðan burt. „Ek hefi
fengið sár undir hendi, mun mik þetta til
bana leiða. Má vera at mér hafi satt á munn
komit, at ek mundi þar búa á um stund“.
Nú andaðist Þorvaldur, enn þeir fóra síð-
an, ok hittu förunauta sína ok bjöggu þar
þann vetr. Nú búast þeir þaðan um várit ok
kómu skipi sínu í Eiríksfjörð.
4. ferð, árið 1005?: Þorsteinn
í Eiríksfirði vill til Vínlands
Þorsteinn í Eiríksfirði hafði kvongast og
fengið Guðríðai’ Þorbjarnardóttui- er átt
hafði Þórir austmaður. Nú fýstist Þorsteinn
Eiríksson að fara til Vínlands eftir líki Þor-
valds bróður síns ok valdi hann lið at afli ok
vexti, hálfan þriðja tug manna, ok Guðríði
konu sína. Þau velkti úti allt sumarit. Ok er
vika var af vetri, þá tóku þeir land í Lísufirði
á Grænlandi í hinni vestri bygð.
Þorsteinn fékk vistir öllum hásetum, enn
hann var vistlaus ok kona hans. „Þorsteinn
heiti ek, ok er kallaðr Þorsteinn svartr; ek vil
bjóða ykkur báðum hjónum til vistar til mín.
Fásinni er mikið með mér at vera, ek er ein-
þykkr mjök“.
Guðríðr var sköraleg kona at sjá, ok vitur
kona, ok kunni vel at vera með ókunnum
mönnum. Sótt kemur í híbýli Þorsteins, ok ►
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. MAÍ1999 1 1