Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1999, Blaðsíða 13

STANDANDI efst til vinstri, litli söngvarinn með miklu röddina, Joseph Schmidt. Þarnæst höfuðið af hinum söngglaða Kiepura í ham. Jan Ki-
epura á veggspjaldi. Richard Tauber, sennilega í Sígaunabaróninum. Hin lostfagra Marta Eggerth á veggspjaldi. Andlit á grammifónsumslagi;
lch kusse Ihre Hand Madame, eftir Frits Rotter, sem var vinsælasti slagari fyrristríðsáranna í Vínarborg. Leikarinn glæsilegi Anton Wahlbriich.
Neðst fyrir miðju hinn óviðjafnanlegi leikari glæpamyndanna Peter Lorre og loks hinn hugljúfi S.Z. Sagall.
Engin bönd héldu Tauber\
og varþað öllum undrun-
arefni hve glæsilega hon-
um tókst upp, og eins og
Elisabeth Scvuarskopf orð-
aðiþað; ung, hrífandi og
fersk var þessi rödd og
ekki vottur af þreytu í
henni. Þessir ótrúlegu
veiku tónar, pianossimo,
þessi stingandi öndunar-
tækni, hann hafði engu
tapað af hinum fræga
Mozart stíl sínum.
lega viðmóts á tjaldinu, kumpánlegur og
hnyttinn. En á bak við þetta glaðlega og
opna viðmót leyndist mikil harmsaga, því
hann missti alla fjölskyldu sína, henni var út-
rýmt af nasistum í Búdapest, Csaktomya og
Ssabadka. Lét sér ekki koma til hugar að
snúa aftur til heimalands síns. eftir stríðið
hvað þá Berlínar eða Vínarborgar, þangað
sem hann sótti upprunalega frægð sína.
Að lokum skal minnst á annan leikara og
andstæðu S.Z. Sagall á hvíta tjaldinu sem
var Peter Lorre, eins mesta ef ekki mesta
snillings glæpamyndanna um sína daga, er
lék smáglæpamann í Casablanca. Um hann
sagði Chaplin, eftir að hafa séð Lorre leika í
kvikmynd í fyrsta skipti; hann er frábærast-
ur núlifandi leikara. Peter Lorre holdgerði
slægðina og undirferlið allra manna best,
um leið og hann birtist á tjaldinu skynjaði
áhorfandinn undanfara svika, hrolls og
hryllings, einhvers er rista myndi í merg og
bein. A því sviði sló Lorre öllum við enda var
hann sjálfskipaður í skuggaleg hlutverk, og
þegar hann fékk handrit upp í hendurnar
gat hann hægast spurt; skjóta, eitra eða
kyrkja . . .
Hér hefur einungis verið bragðið upp ör-
myndum fárra þeirra hundraða hstamanna
sem sýningin á Sögusafninu greindi frá og
heimildir sóttar í sýningarskrá/bók er ég
festi mér. Hluti þessa fólks kom sér vel fyrir
í nýja heiminum og sneri jafnvel aftur, annað
fann sig aldrei og ei heldur í Evrópu nýs
tíma, flest týndist. En þetta tímabil hefur
verið yfirmáta heillandi og sú grimmd og
mannvonska sem var að baki ofsóknanna á
hendur því ósldljanleg í tilgangsleysi sínu og
blakka siðleysi. Hér var verið að rífa niður líf
og það er táknrænt að allt þetta fólk hafði
starfsvettvang á því svæði gamla heimsins
sem einna lífrænastur og yndislegastur var í
Evrópu, þar sem handverk og húsagerðarlist
reis hæst, Berlín, Dresden, Prag, Búdapest,
Vínarborg.
Til þriggja hinna síðustu sem sluppu best
frá hildarleik styrjaldarinnar, stímar nú fólk
frá öllum heimshomum, reikar þar um gap-
andi af undran yfir allri þessari fjölbreytni,
reisn og fegurð er gamla heiminn prýddi.
Jafnvel kirkjugarðarnir verða ekki útundan,
era einnig tákn lífsins meður því að þeir eru
auganu hátíð, magnaðir því lífi og andlegu
grómögnum sem þjálfaðar hendur aldanna
frambára...
JÓN VALUR JENSSON
Á LEIÐ TIL
UTRECHT
Undir rifuðum skýjum, hjá
rökkvuðum lundum
renna fram lækir og ár,
og himinninn logar í ausfcri sem
eldur,
annars dimmur oggrár,
meðan landið flýtur í mistri
ogmóðu’
eins og miðaldaævintýr
og myllurnar ferðast í furðuveröld
sem flæðir um skóga og brýr...
Þessi drifhvíta slæða sem dreifir
sér vítt
sem dalalæða um grund
næfur-þunn: frá jörð aðeins
fáein fet,
eins og fengið hafi sér blund...
og kýrnar, sveipaðar gufu, geispandi
gjóa auga’ út á veg,
en skeyta því engu, að þú ert þú
- og að þessi þú er ég.
Allt er hljótt - aðeins fegurð:
fengsæl kráka
flýgur til byggða mett,
og trjákrónur, allar í tignarröð,
af túnum hefja sig létt.
Það glittir í kirkjunnar turni í tvær
týrur (sem parduss um nátt),
því myrkrið í augum þér leitar ljóss,
- það líður að dögun brátt.
En samferðarmenn þínir sofa’ eða
nudda sér
svefnugir út í horn,
þótt hér hafí margur löngum
lynt sér
listamannshugurinn forn.
Þessi hvíti andi, sem hvílir á vötnum,
heimtar vöku af þér,
og þig rennir í grun hver var hugs-
unin hinzt
eins hugstola manns í Auvers.
Hollenski listamaðurinn Vincent van Gogh
liföi sína síðustu ævidaga sumarið 1890 í
þorpinu Auvers (frb. Óver-sur-Oise) norð-
vestur af París. Þjóður af flogaveiki og
þunglyndisköstum skaut hann sig í brjóstið
og lézt af völdum sóra sinna tveimur dög-
um síðar.
Höfundurinn er guðfræðingur og forstöðu-
maður Ættfræðiþjónustunnar.
KRISTJANA EMILÍA
GUÐMUNDSDÓTTIR
FYRR OG NÚ
i
Lítii stúlka
sat í kjöltu ömmu sinnar
hlý hönd
umlukti aðra minni
saman héldu þær
um bandprjóninn
bentu á stafi
mynduðu orð á bók
saman flugu þær
á vit ævintýra.
II
Lítil stúlka
situr í skólastofu
orðin fljúga um stofuna
þrjátíu börn
reyna að ná athygli kennarans
kennarinn reynir
að ná athygli barnanna
ringlað ævintýrið
flýgur út um gluggann.
Höfundurinn er bókavörður í Kópavogi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. JÚNÍ 1999 1 3