Lesbók Morgunblaðsins - 17.07.1999, Blaðsíða 3

I I SIiOK MORGUNBLAÐSENS - VIIXNING I IS I IIi
27. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Orrustan
um Atlantshafið stóð sem hæst þegar Kjart-
■ an Guðjónsson listmálari ákvað að taka
áhættuna og sigla til Ameríku. Siglt var í
stórum skipalestum og þegar dimmdi fóru
þýsku kafbátarnir að þefa af bráðinni. sífellt
var reynt að granda þeim með djúpsprengj-
um og væri maður neðan þilja urðu drun-
urnar frá þeim „eins og bergmál úr Helvíti",
segir greinarhöfundurinn.
2300 ára
byggðarsaga
í héraðinu Provence í Suður-Frakklandi er
bærinn Saint Remy og skammt þaðan eru
leifar hinnar fornu borgar Glanum, en rústir
hennar fundust 1921 og eru frá þeim tíma
þegar Frakkland hét Gallía. Þar eru miklar
rómverskar minjar, enda var þar griðastað-
ur og heilsulind á dögum Itómverja. Greinin
er eftir Helgu Guðmundsdóttur, sem hefur
verið við nám í Frakklandi.
Nævistinn
Maud Lewis fæddist í Nova Scotia í Kanada
1903 og þar dó hún 1970. Hún hélt þessum
sjaldgæfa, bernska hæfileika í myndlist og
myndir hennar hafa orðið eftirsóttar; ma.
keypti Nixon Bandaríkjaforseti af henni
mynd fyrir Hvíta húsið. Sýningarsalur í
listasafni í Halifax hefur verið tileinkaður
listakonunni, segir höfundurinn, Inga Sig-
rún Þórarinsdóttir.
Af konum
og Kjarvalsstofu heitir síðasti hluti greina-
fiokks Braga Ásgeirssonar, þar sem hann
skyggnist um öxl í Parísarborg, sem hann
segir að fái á sig allt annan og dýpri blæ sé
skyggnst til baka og lesið af spjöldum sög-
unnar sem andar á langt að kominn gest-
inn hvar sem hann kemur og fer. Og
hversu uppteknir menn eru af nútíðinni og
tækniundrum samtúnans komast þeir ekki
hjá því að heillast.
r.............
ALLT MIH LÍF
ÞORVARÐUR HJÁLMARSSON ÞÝDDI
Enn einu sinni minnisverðar varir, einstakar og líkar þínum.
Ég er þessi fálmandi ákafi sem er sál.
Ég hef komist nálægt því að verða hamingjusamur og ég hef
staðið í skugga þjáningar.
Ég hef siglt yfir hafíð.
Ég hef haft kynni af mörgum löndum, ég hef heimsótt konu og
tvo eða þrjá menn.
Ég hef elskað stúlku sem var heiðarleg og stolt, gædd spænsku
hijóðlæti.
Ég hef séð endimörk borgarinnar, endalaus hvörf þar sem sólin
hnígur sífellt til viðar, aftur og aftur.
Ég hef borið ást til ýmissa orða.
Það er staðföst trú mín að þetta sé allt og ég muni hvorki sjá eða
afreka nýja hluti.
Ég trúi því að dagar mínir og nætur jafnist á; í allri sinni fátækt
og ríkidæmi, við nætur og daga guðs og allra manna.
FORSÍÐUMYNDIN
Nú stendur Feneyjatvíæringurinn sem hæst og segir Sindri Freysson í grein um hann
í þessari Lesbók, að fyrir utan greinilega austræna slagsíðu megi rekja þar tvo
meginþræði; íhlutun tækninnar og eftirlitshluta samfélagsins, sem listamenn vilji
endurskapa í sinni mynd. Listaverkið ó forsíðunni er eftir taiwanska listamanninn
Hung Tung-Lu.
Höfundurinn, 1889-1986, var argentínskt skáld og talinn eitt mesta skáld heimsins á þess-
ari öld. Hann var unnandi forníslenzkra bókmennta og þótt blindur væri kom hann tvívegis
til Islands.
RABB
MAÐUR
HUNDUR
• •
KOTTUR
KUNNINGI minn, góður
mannþekkjari, fullyrðir að
það fari eftir lundarfari
hvers og eins hvernig gælu-
dýr hann velur sér. Sá sem
hefur tamið sér hlýlegt við-
mót og umburðarlyndi velur
sér kött. Hinn sem er drottn-
unargjam og einarður í skoðunum fær sér
hund. Að mati kunningja míns helgast þetta
af því að kettinum er ekki hægt að stjóma -
hann fer sínar eigin leiðir en hundurinn lýt-
ur vilja eigandans.
Hann leiddi mig nánar út í þessa sálma
og til sannindamerkis gat hann þess að
Halldór Laxness hefði ævinlega átt hunda
og skrifað af mikilli virðingu um þá dýrateg-
und. Annar rithöfundur, sem hefði ekki náð
eins langt á ferli sínum, hefði hins vegar
verið óforbetranlegur kattavinur. Sjálfur er
kunningi minn mjög elskur að köttum. Eg
spurði hann hvort ég væri ekki örugglega
hundatýpan. Hann hló við en svaraði ekki.
Hvað sem öðm líður hefur mér lengi ver-
ið meinilla við ketti. Það byrjaði eiginlega
með högnanum hennar Fjólu í kjallaranum
sem fór sínar eigin leiðir, eins og kyninu er
tamt, og ein þeirra lá beint ofan á andlitið á
mér. Kvöld nokkurt hafði Fjóla gleymt að
hleypa dýrinu inn, það fór að rigna og eina
inngönguleiðin í húsið lá inn um glugga for-
stofuherbergis þar sem ung nýfermd stúlka
steinsvaf og lét sig dreyma um prinsinn á
hvíta hestinum. Sá draumur fékk skjótan
endi þegar holdvott kvikindið magalenti á
freknóttu nefi og enn í dag hrekk ég upp
með andfælum þegar þessi minning leitar á
mig í svefnrofunum.
Svo er hér saga af öðram innbrotsketti.
Hann hét Guðmundur og gegndi nafni sínu
með sakleysislegu mjálmi þegar hann var
ávarpaður. Það var gaman að honum í hæfi-
legri fjarlægð en svo gerðist hann heldur
uppáþrengjandi. Morgun einn kom ég að
eldhúsinu í öðra ásigkomulagi en hægt var
að bendla við fjölskyldufólkið. Húsið angaði
allt af harðfiski og tægjur af plastumbúðum
lágu hér og þar. Við nánari eftirgrennslan
kom í Ijós að ferfætlingur hafði komist inn
um glugga á lokuðu herbergi og náð að
opna tvennar dyr til að krækja sér í harð-
fisk sem hann hafði þefað uppi bak við lok-
aðan eldhúsglugga. Einhverra hluta vegna
féll grunur á Guðmund, ekki síst þar sem
hann var dálítið sneypulegur næst þegar við
hittumst og tók ekki undir kveðju mína. Svo
hélt hann sína leið.
Það skal viðurkennt að kisur geta verið
ósköp sætar og maður getur dáðst að þeim
þegar þær teygja makindalega úr sér eða
læðast áfram með dúnmjúkum yndisþokka.
En hvert liggur leið þeirra þá? Ég sé það
stundum úti í garði. Þar smjúga þær áfram
eins og slöngur og mæna upp í tré þar sem
þær eiga von á þrastarunga í sínum fyrsta
könnunarleiðangri. Þeir leiðangrar verða
ekki fleiri ef enginn skerst í leikinn. Að
sjálfsögðu era kettimir bara að þjóna lund
sinni en við eigum sem sé ekki skap saman.
Hins vegar væri ekki svo galið að fara að
dæmi Halldórs Laxness og fá sér hund. Þeir
henta skapgerð minni miklu betur. Þeir
kunna að hlýða eins og góðir nemendur og
viðrast upp við hrós og hvatningu á sama
hátt. Svo era þeir ekki undirförulir eins og
kettir heldur trölltryggir eins og segir í
kvæðinu um hundinn með trýnið svart og
augun blá og vék ekki frá líki húsbóndans
fyrr en hann lá þar loks hungurmorða. Slíkt
ljóð hefur aldrei verið ort um kött.
Þessi besti vinur mannsins hefur smám
saman orðið stöðutákn, svona eins og fjalla-
jeppi. Þeir sem eiga eðalborna hunda - ég
er ekki alveg með tegundarheitin á hreinu -
láta stundum birta myndir af sér með þeim
til að undirstrika eigin glæsileika. Ég minn-
ist þess varla að hafa séð mynd með kött í
slíku stuðningshlutverki eftir að Guðrún Á.
Símonar leið. Það hlýtur líka að vera erfitt
að halda köttum frá óæskilegum mökum því
að þeir vilja fara sínar eigin leiðir í ástamál-
um eins og öðru. Þar eru hundar að sjálf-
sögðu leiðitamari.
En þó getur eðlið tekið völdin hjá hundun-
um líka. Frænka mín átti eitt sinn forláta tík
- drottnunargirnin er trúlega í ættinni. Nú
bar svo við að tíkin varð lóða og upphófst
leit að verðugum maka. Af honum fréttist í
fjarlægu bæjarfélagi. Tvennum sögum fer af
málalokum en báðar eru dapurlegar. Sú
fyrri hermir að eigendur hafi skroppið út úr
bílnum til að fá sér hressingu og hafi þá tík-
in skotist út. Bar þá að íslenskan fjárhund
með hringaða rófu og drógust þau saman
með eldingarhraða. I þessari útgáfu sögunn-
ar segir að þrátt fyrir slysið hafi verið haldið
að áfangastað þar sem hið eðla par náði
saman. Gotsins var síðan beðið milli vonar
og ótta en því miður! Faðernið dæmdist á
ekkisens sveitalubbann. Þessi saga, sem
skemmt hefur mörgum, reyndist ekki byggð
á sönnum heimildum því að þegar hún var
borin undh' frænku mína löngu síðar fórnaði
hún höndum og sagði: „Þetta era alger
ósannindi. Tíkin mín varð fyrir bíl á leiðinni.
Hún dó hrein mey.“
Þrátt fyrir hugsanleg skakkaföll gæti ver-
ið freistandi að ganga um með hund í bandi
og njóta þess að láta hann hlýða sér. Hann
gæti bægt köttum úr garðinum og hlaupið
með mér kvennahlaup í merktum bol á 19.
júní, eins og nú ku tíðkast. Kannski myndi
hann svo stuðla að fjölbreytni í félagslífinu
því að hundaeigendur hafa stofnað margvís-
leg grasrótarsamtök sem vinna að aukinni
samveru hunda og eigenda þeirra. Samtökin
efna til gönguferða þar sem fólk skiptist á
upplýsingum um mataræði og svefnvenjur
og ber saman hæð, þyngd og litbrigði hund-
anna sinna. Svo fer þetta fólk stundum sam-
an út að borða en mér skilst að þá komi
hundarnir ekki með. Ut frá þessu getur þró-
ast vinátta sem er lengri en venjuleg ævi-
lengd hunds en alltaf getur komið hundur í
hunds stað eins og máltakið segir.
Þegar ég hafði eiginlega sannfært sjálfa
mig um að ég væri tilvalinn hundaeigandi
reið áfallið yfir. Það var inni í miðri orlofs-
húsabyggð þar sem hundahald er strariglega
bannað. Eg hrökk upp úr þungum þönkum
við ægilegt gelt og skyndilega stóð hjá mér
kolsvartur, gljáandi rakki sem urraði illilega
og beraði oddhvassar tennurnar. Ég varð
stjörf af hræðslu, kiknaði í hnjáliðunum,
kom ekki upp nokkra hljóði og beið þess
eins að besti vinur mannsins rifi mig á hol.
Það hefði hann farið létt með ef honum hefði
ekki borist kunnuglegt hljóð svo að hann
hikaði stundarkorn. Húsbóndi hans blístraði
aftur og þá rölti hann fýlulega í burtu en gat
þó ekki stillt sig um að snúa sér við og sýna
þessari lafhræddu kvensu vopnin sín með
tilheyrandi urri. Við þessa skelfilegu reynslu
lá við að högninn hennar Fjólu, Guðmundur
sálugi og fuglafangararnir heima tækju á sig
engilmyndir. Ekki minntist ég þess að kött-
ur hefði nokkra sinni drepið konu á gangi
við sumarbústað.
Nú skil ég hvers vegna kunningi minn við-
urkenndi ekki umsvifalaust að ég væri
hundatýpa. Hann er nefnilega góður mann-
þekkjari. „I draumi sérhvers manns er fall
hans falið,“ orti Steinn Steinarr. Mig minnir
reyndar að hann hafi líka átt hund. Samt
voru þeir Laxness mjög ólíkir að lunderni.
Ætli það sé bara nokkuð að marka þetta?
GUÐRÚN EGILSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. JÚLÍ 1999 3