Lesbók Morgunblaðsins - 17.07.1999, Blaðsíða 7

AF KONUM OG KJARVALSSTOFU
✓
ÞAÐ VAR í þann tíma, er París var París, París var Frakkland og Frakkland var París, París var höfuðborg Evrópu og heimsins, og listheimur-
inn var París. Hér sitja tvær valkyrjur og margýgjur á útikaffihúsi kiæddar í hátísku tímanna. Önnur er bersýnilega að festa einhverja snjalla
hugmynd í kompu sína, hin fylgist með af stakri athygli um leið og hún hrærir í kaffibolla sínum.
Parísarborg fær á sig allt annan og dýpri blæ sé
skyggnst til baka og lesið af spjöldum sögunnar sem
andar á langt að kominn gestinn hvar sem hann kemur
og fer. Og hversu uppteknir menn eru af nútíðinni og
tækniundrum samtímans komast þeir ekki hjá því að
heillast, og kannski einmitt vegna þessa magnaða
núgaldurs, sem þrengt hefur fortíðinni til muna nær
okkur. Þetta varð BRAGI ASGEIRSSON meira var við
og heldur áfram að skyggnast til baka í eftirfarandi
hugleiðingum sem marka niðurlag greinarflokks hans.
A ÞESSUM síðustu tímum markaðs-
setningar hópeflis og stöðlunar
hefur mönnum orðið æ ljósara
K gildi þess að höfuðborgir og
E aðrar stórborgir haldi mikils-
verðum sérkennum sínum.
Að mörgu leyti má jafna
K þessu við þá miklu bylgju
náttúrufriðunar, sem af illri
nauðsyn hefur opnað augu almennings víða um
heim. Og heimurinn stendur á krossgötum, því
velferðarkerfið hefur gengið sér til húðar ef
marka má orðræðuna í erlendum blöðum og
tímaritum. A sama tíma og flest sem við leggj-
um okkur til munns er sama marki brennt hvað
stöðlun áhrærir, skyndimatur og ruslfæði sækir
á, stækkar sá hópur sem ferðast land úr landi til
að njóta þjóðlegrar og staðbundinnar fæðu.
Sumir halda því fram að þar sé að finna hrein-
ustu og upprunalegustu sérkenni þjóða, og get-
ur skrifari alveg tekið undir það eftir að hann
komst sjálfur upp á lagið, og bragðlaukunum
opnuðust víðfeðmar gáttir. Svipað er þessu far-
ið með söguna, hún er í þeim mæli mikilvæg
nútíðinni að hana má ekki með öllu þurrka út.
Þeim meir sem kafað er í fortíðina og hún opn-
ar sig, þeim mun auðugri og litríkari verður til-
veran, hvunndagurinn og mannlífíð allt um
kring. Jafnvel listin er allstaðar að verða eins,
og þar fer trúlega fram einhæfasta og harðasta
trúboðið og má hver sá vera sæll er losnar úr
þeim viðjum. þar hefur hið sama verið upp á
teningnum hin síðari ár um uppstokkun gilda
og nýtt mat á fortíðinni, eins og menn verða
allstaðar varir við í listaborgum heimsins hafi
maðui- á annað borð augun opin.
Þá er fróun að líta til þein-a einstaklinga
sem fyrrum sigldu á móti straumnum og með
lífi sínu og gerðum opnuðu mönnum nýja sýn á
ófreskum sem almenum fyrirbærum. Gjarnan
voru þeir sagðir langt á undan sinni samtíð,
sem menn hafa þó löngu uppgötvað að var al-
rangt, þvert á móti voru þeir búnir innbyggðri
ratsjá á tímana, en allir hinir langt á eftir. Og í
þeim mæli voru þeir meðvitaðir um allar
tækniframfarir að þær spegla sig á einn og
annan hátt í verkum þeirra og gjörðum; voru
þannig helstir birtingarmenn núviðhorfa á öll-
um sviðum. Og þetta voru ekki tilbúin stöðluð
og markaðssett núviðhorf heldur sjálfsprottinn
metnaður og innsýn á kviku samtímans.
Lýsandi dæmi voru hinar enskumælandi konur
á vinstri bakkanum, sem komu víða að frá
Englandi og Bandaríkjunum, héldu í þeim
mæli hópinn að einstakar þeirra náðu aldrei
tökum á frönskunni, auk franskra vinkvenna
þeirra og samherja í lífi og list. Metnaðarfullar,
stórgáfaðar og stoltar konur sem létu sér fátt
fyrir brjósti brenna og í flestu stóðu jafnfætis
karlmönnum, þurftu hér ekki að styðjast við
kvennasamtök af neinu tagi. Komu ekki út úr
skápum því þær voru aldrei í skápum, eðli-
bornar og vissar um mikilvægi breytni sinnar.
Umgengust þotulið listarinnar á vinstri bakk-
anum eins og jafningja, þetta var á upphafs- og
blómadögum módernismans og fyrir utan þá
sem áður hafa hafa komið við sögu má nefna
Man Ray, Kiki, Jean Cocteau og marga fleiri
sem nú hafa gengið inn í spjöld sögunnar.
Ljósmyndarinn umdeildi Man Ray álitinn einn
af 25 mikilvægustu myndlistarmönnum aldar-
innar og ijósmyndir hans í himinháu verði. En
þetta var á þeim dögum er peningar voru pen-
ingar og væru einhverjir skildingar í lófanum
voru menn ríkir, og hér átti það alveg við; ef
fimmaura ég fengi...
Þetta var sérstakur hópur valkyrja sem sóp-
aði að á vinstri bakkanum, en mér yfirsést eng-
an veginn að til voru margir fleiri eftirtektar-
verðir kvenpersónuleikar og áhrifavaldar á báð-
um bökkunum milli styrjalda og eftir þá seinni,
svo sem listhúsaeigendurnir Dina Viemy og
Denise Réne á þeim vinstri og Louise Leiris á
þeim hægri, ásamt tízkufrömuðinum Jeanne
Lanvin og þeirri margfrægu Anai's Nin, en lítið
veit ég um ástalíf hinna fyrstnefndu, nema að
Denise René var um skeið í tygjum við okkar
ágæta norræna málara, Richard Mortensen,
sem dönsk og norræn list naut góðs af, og svo
auðvitað þeirrar margfrægu sem er goðsaga.
Pistlamir áttu aldrei að vera neitt yfirlit yfir
frægar konur í París, það væri efni í mikla grein
sem ég hef ekki næga þekkingu til að skrifa í
augnablikinu. Einungis undirstrika óumdeilan-
legan þátt kvenna á efri lögum menningarlífsins
í borginni og tæpa á mikilli sögu.
Efri lögin kristallast svo helst í Gertmde
Stein og þeirri orðræðu er um langt árabil fór
vikulega fram í húsi hennar á 27 me de Fleurs,
en hún var einn af brimbrjótum módemismans í
bókmenntum. Ótvfræð áhrif hennar á þróunina
er löngu viðurkennd af bókmenntafræðingum,
einnig að hún var fyrir margt lærimeistari
þeiiTa Hemingways, Scott Fitzgeralds,
Sherwood Andersons og margra fleiri. Þá komu
menn líka í heimsókn til að líta ný verk eftir
Picasso og Matisse, hér var Gerfrude afar þef-
vís á lykilverk, og með því að festa sér verk bóg-
anna meðan þeir vom ungir og á viðráðanlegu
verði gerði hún allt í senn, þeim sér og heims-
listinni gott. Sjálf var hún iðulega nefnd kúbisti
bókmentanna.
Þrátt fyrir rómaðar gáfur sínar og andríki,
sérstæðan rithátt og mikil afköst gekk Gertm-
de illa að koma verkum sínum á framfæri og
það var ekki fyrr en löngu seinna er henni hug-
kvæmdist að koma upp eigin prentsmiðju
„Plain Edition" að úr rættist. En framkvæmd-
irnar fjármagnaði hún með því að selja eitt af
lykilverkum Picassos frá rósatímabilinu, mál-
verk „stúlka með blævæng" sem í dag yrði án
efa slegið á um og yfir milljarð króna kæmi það
á uppboð. Það vom þó ekki módernískar bæk-
ur hennar sem gerðu hana fræga heldur bókin
sem hún skrifaði um sambýliskonu sína Alice
B. Toklas, þar sem hún fór í saumana á sér-
kennilegum orðaforða hennar og tilsvömm.
Gertmde var mikill styrkur af Alice og átti
henni ótalmargt upp að unna, í sameiningu
festu þær sér sumar myndir Picassos og Mat-
isse, en þegar Gertmde dó hirtu ættingjar
hennar alltsaman og skildu Alice eftir alls-
lausa. Stolt sem hún var, neitaði Alice lengi vel
að þiggja peninga frá vinum sínum en seinna
neyddist hún til að gera það og var það Janet
Flanner sem stóð fyrir söfnuninni og þótti
mörgum heimsfrægum rithöfundinum þetta
einungis endurgjald fyrri gestrisni og andríki.
Gertmde og Alice vom báðar bandarískar í
húð og hár en í heil þrjátíu ár fóm þær einung-
is einu sinni vestur yfir hafið og það var vegna
fyrirlestraferðar Gertmde í sambandi við bók-
ina um Alice.
Að sjálfsögðu riðlaðist liðið í seinni heims-
styrjöldinni, enda aðallega um gyðinga að
ræða, en hin franska Adriane Monnier fór
hvergi og hélt bókabúð sinni opinni allt stríðið
og átti með því drjúgan þátt í að halda menn-
ingarlífinu á vinstri bakkanum gangandi. Þrátt
fyrir áskoranir frá bandarísku ríkisstjórninni
kom aldrei til mála að Sylvia Beach yfirgæfi
vinkonu sína, en bókabúð hennar sjálfrar gekk
ekki eins vel, þurfti hvað eftir annað að loka
henni vegna hótana nazista og einhvern tíman
árið 1942 kom vörubíll sem sótti hana og skilaði
í fangabúðir í Austur-Frakklandi. Hvernig
þessar stóra konur stóðu saman á þeim erfiðu
tímum og svo þegar árin færðust yfir er einnig
mikil saga.
Ekki get ég skilist við þennan greinarflokk
án þess að víkja nokkmm orðum að Kjarvals-
stofu þar sem ég í tvígang hef átt eftirminnileg-
ar stundir.
Menningarstofnunin í heild er kraftaverk
sem fortöðukonan Madame Simone F. Braunau
hefur byggt upp af miklum dugnaði og á sér
ekki hliðstæðu í heiminum að ég best veit. Er
enn eitt fagurt dæmi um stóra konu sem vill
miðla heiminum funheitum púls lífsins. Og það
er ævintýri líkast að fá tækifæri til að búa þar
sem púlsar heimsborgarinnar slá í næsta ná-
grenni í hvaða átt sem haldið er. Samt em
byggingarnar merkilega vel einangraðar þarna
á Signubökkum, gegnt Ile Saint Louis og
vinstri bakkanum, aðeins yftr eina brú að fara.
Kjarvalsstofa er vel staðsett á þriðju hæð, ef
jarðhæð er talin með, í nýbyggingu við mjóa
sögufræga götu, 15 rue Geoffroy 1’ Asnier.
Tveir svalagluggar upp í loft snúa í norður,
þannig að birtan er afar jöfn, en svalirnar em
nokkurs konar arkitektónskar platsvalir og
meira til skrauts, en einnig til að auðvelda loft-
ræstingu. Afar snjallt og ég naut þess vel að
hafa örlitla rifu á svalahurðinni að svefnálm-
unni um nætur, og vaknaði að staðaldri við að
fersk morgungolan, sem berst reglulega frá
Atlantshafinu um Signu, kitlaði iljar mínar og
síðan eins og strauk mér blíðlega um vangana.
Undursamlegt að vera vakinn á þennan hátt og
ég var snöggur í gagnið og út á á hom að kaupa
glóðvolg brauð hjá vinkonum mínum, sem vissu
upp á hár hvað ég vildi og vom eldsnöggar að
afgreiða mig þegar kom að mér í biðröðinni. En
engin er rós án þyrna og því vil ég árétta hér að
taka þarf vinnustofuna í gegn og gera hana
vistlegri fyrir gestina. Þarf svo lítið til að gjör-
breyta aðstöðunni og auðvelda fólki dvölina,
einkum þeim sem eru ókunnir í borginni.
Merkilegt að engin gestabók skuli liggja
frammi, þar sem listamenn skrá reynslu sína í,
en af slíkri bók mætti hafa mikið gagn og hún
væri ómetanleg heimild fyrir eftirtímann...
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. JÚLÍ1999 7