Lesbók Morgunblaðsins - 31.07.1999, Blaðsíða 4

SPEGILL TÍMANS - SÍÐARI HLUTI
AÐ LIFA ÞAR TIL VÉR
NENNUM ÞVl EKKI LENGUR
ÞJÓÐFÉLAG nítjándu aldar er
nútímamanninum óþekkjanlegt
nema af heimildum. Að sama
skapi kæmi samfélag okkar hin-
um almenna 19. aldar borgara
undarlega fyrir sjónir, og breyt-
ingamar hér á landi síðustu ára-
tugi eru t.d. svo miklar að kalla
má byltingu; Vélvæðing landbúnaðar og fisk-
vinnslu, vatnsveitum komið á fót, vegir bundnir
slitlagi og hringvegur lagður umhverfis landið.
Flugvellir og hafnir hafa verið hátæknivædd
og nú er stærstur hluti íslenskra húsa hitaður
með jarðhita. Heilbrigðiskerfið hefur tekið
stökkbreytingum og lífaldur snarhækkað, og
menn ganga um með hjarta og nýra annars
manns ef þeirra eigin skyldu ekki fúnkera rétt.
Margar fjölskyldur eiga tvo, þrjá bíla, ná um
þrjátíu sjónvarpsstöðvum inn á heimili sitt og
eru með mörg símtæki. En hvað sáu menn fyr-
ir um framtíðina fyrr á þessarri öld, og hvemig
litu þeir samtíma sinn?
Guðmundur Finnbogason skrifar í Skími
1935 útdrátt úr enskri bók um tækni og vísindi,
sem þá var nýkomin út. Þar segir m.a.: „Og nú
er svo komið, að flestar mannlegar athafnir
færa á ringulreið og rækjust á og félagslífíð út
um þúfm-, ef allar klukkur veraldar hyrfu á
svipstundu úr heiminum. Menn verða að vita,
hvað klukkan slær, til að lifa. Iðnríki nútímans
kæmust betur af án kola, jáms og eirs en án
klukku.“
Klukkan og tíminn era þó ekki einráð um ör-
lög manna, því tölumar era að sigra heiminn
líka:
„Menn fóra jafnvel að hugsa um ný flugtæki
og ný vopn til að yfirvinna fjarlægðimar. Þetta
nýja viðhorf fékk áhrif í vinnustofum, skrifstof-
um, í her og bæjum. Hraðinn óx, stærðimar
uxu. Hugsunin steypti sér út í tómið og beindi
vængjum til flugs. Skallaflug talnanna hófst.
Tölumar komust til valda í mælingu tímans, í
verzlun, í hemaði; og loks þótti ekki um neitt
nema það yrði tölum talið.“
Menn veltu gjaman fyrir sér hvemig ætti að
fæða allan þennan skara sem sífellt bættist við
tölu jarðarbúa - Lesbók Morgunblaðsins sept-
ember 1954:
Hvemig fara mun
„Vegna sívaxandi fólksfjölgunar á jörðinni
mun að því reka, að hver blettur verður rækt-
aður... Þá verður horfið að því að afla meiri
matvæla úr sjónum heldur en verið hefur. Ég
býst við að menn stofni þá fiskabú og reki þau
aJveg eins og þeir reka kúabúin núna. Þá girða
menn stór sjávarsvæði og ala þar upp fisk til
slátrunar, alveg eins og annað kvikfé. Þá fær
nafnið sjávarbóndi alveg nýja merkingu...“
„En þegar þetta dugir nú ekki til þess að
fæða mannkynið, þá mun koma til kasta efna-
fræðinganna að fmna upp sérstakt efni, sem
blandað er í mat og hefur þau áhrif að draga úr
viðkomu mannkynsins."
„... mörg þau veikindi, er hrjá mannkynið,
stafa af vírasum... Innan fárra ára mun hafa
tekist að þekkja alla þessa vírasa og finna upp
vamir gegn þeim.“
*
„Fyrir nokkram áram vora geimfarir, tungl-
flaugar o.þ.h. talið heilaspuni og firra, sem eigi
kæmi öðram að gagni en myndasöguteiknur-
um, sem létu söguhetjur sínar ferðast til ann-
arra hnatta,“ segir í Fálkanum árið 1960. „En
svo komu rússnesku spúttnikkamir og heimur-
inn glaðvaknaði, eins og við fyrstu atóm-
sprenginguna. Flestir urðu agndofa þegar þeir
lásu um fjarlægðimar og hraðann, sem hér var
um að ræða, og töluðu varla um annað í nokkra
daga. En maðurinn er ótrúlega fljótur að venj-
ast því, sem furðulegt þykir í fyrstu. Við eram
orðnir sljóvir fyrir gervihnöttum og eldflaug-
um síðustu tvö árin, og gleymum fljótt, þó nýr
gervihnöttur fari að sveima um geiminn... Það
er samkeppni milli Rússa og USA á þessu
sviði, og Rússar hafa haft betur hingað tO, svo
að ætla mætti að þeir yrðu fyrstir til að senda
mann út í himingeiminn - og leggja undir sig
allt sólkerfið, sem við teljumst til.“
*
Bjöm Franzson skrifar um kjamorkuna í
TMM árið 1945:
EFTIR HALLDÓR CARLSSON
„SKEMDUR matur“ er auðvitað óhollur, en
1933 kemur kæliskápurinn til bjargar. Og
hann þarf enga pössun!
TÆKNIN lýsti upp myrkur gamals tíma.
Um síðustu aldamót fjallaði Austri um uppgötvun
fransks læknis, sem „sje hvorki meira né minna
en í því innifalin að leggjg gömlu Elli að velli, en
ekki treystist hann þó til að útrýma algerlega
dauðanum". Hann sagði: ellin og hrumleiki ó
rót sína að rekja til Dess að rán- cellurnar verða
líf-cellunum yfirsterkari og eyðileggja líffærin/'
„Orka þessi er í sannleika óþrjótandi. Takist
að beizla hana til friðsamlegra framleiðslu-
starfa, verða allar hinar aðrar orkulindir
manna í raun og vera óþarfar og verðlausar.
Að vísu má búast við því, að enn líði nokkur ár,
þar til er svo er komið, en að þessu rekur, áður
en mjög langt um líður, - nema því aðeins að
auðvaldi því, sem á kolanámur, olíulindir, raf-
magnsstöðvar og aðra orkugjafa í ýmsum lönd-
um heims, takist að koma svo ár sinni fyrir
borð, að þessum uppgötvunum verði stungið
undir stól, eins og svo mörgum öðrum, sem
líka vora tO, að skerða mundu einkagróða þess,
en það mun þó tæplega takast að þessu sinni,
og er tilvera Ráðstjómarríkjanna ein helzta
ástæða þess.“
*
Það vora ekki bara dagblöðin sem sögðu frá
merkilegum nýjungum. Ymis landsmálablöð
litu til annarra heimssvæða eftir innblæstri, og
blað eins og Austri frá Seyðisfirði, sem ætla
mætti að fjallaði alla jafna um hreppapólitík,
var í raun oft ótrúlega framsýnt. Heimssýning-
in í París var langt í frá það eina sem heillaði
menn um síðustu aldamót:
Utan úr heimi
„Sumir prestar í New York bjóða
söfnuðum sínum auk prédikunar upp á
hljóðfæraslátt, söng ungra stúlkna og
jafnvel hnefaleik fyrir framan altarið...“
„Hugsandi væri eptir því fyrir hina
íslenzku presta, að gjöra eitthvað til
þess að hæna fólk að kirkjunum..."
*
Alls kyns töfralækningar era vinsælt
efni í blöðum og tímaritum, og um alda-
mótin síðustu fjallaði Austri um nýja
uppgötvun fransks læknis, „sem sje
hvorki meira né minna en í því innifalin,
að leggja gömlu Elli að velli, er Ása-Þór
fór þó á hné fyrir. Reyndar treystist
Metschnikoff ekki til að útrýma al-
gerlega dauðanum, en lengja ætlar
hann sér til muna mannsævina og
einkum að yngja mannkynið upp,
svo allur ellilasleiki hverfi. Eptir
kenningu Metehnikoffs eigum vér
að geta lifað í fullu fjöri og ung-
dómskrapti, þar til vér nennum
því eigi lengur og
eram orðnir
þreyttir á armæðu
og umstangi lífsins..."
„... ellin og hramleiki á
rót sína að rekja til þess, að
rán-cellumar verða líf-cellunum yf-
irsterkari og eyðileggja líffærin,
heilann o.s.frv.... Hefir
Metchnikoff þegar fundið það
„seram“, er varðveitir og styrkir
hinar heilsusamlegu rauðu
blóðagnir...“
„Er því það sem þegar er fengið
við þessar rannsóknir heldur nota-
sæl jólagjöf til mannkynsins. Og
enn hefir Metschnikoff góða von
um að finna fleiri „seram“ í þessa
átt.“
*
Sama blað segir nokkra síðar
frá undralyfi við áfengissýki:
MEÐAL GEGN
DRYKKJUSKAP hefir kenn-
ari... við læknaskólann í Parísar-
borg fundið núna um jólaleytið
síðastliðið..."
„Ef menn venja sig á þann
óvana að neyta þess, þá fer svo á
endanum, að maðurinn á ómögu-
legt með að neita sér um nautn
alkóhólsins. En nú hafa læknar
þessir fundið að þetta eitur
myndar í blóðinu þær svo nefndu
„stimulinur", nokkurskonar gagn-
eitur (antitoksin) gegn alkóhól-
eitrinu. Þegar þessu gagneitri er
spýtt inn í aðra líkami, veitir það líf-
færunum krapt til þess að standa á
móti alkóhól-eitrinu."
Síðan er því lýst hvernig hrossum
var gefið alkóhólblandað fóður þar til
þau voru orðin háð eitrinu og:
„Læknamir vöndu nú fleiri skepnur á
nautn alkóhóls, sem þær urðu mjög
gráðugar í. Svo spýttu þeir anti-æthyl-
in inn í þær, og brátt fengu þær
svo mikinn viðbjóð á alkóhólinu, að
þær drápust fyr af sulti en drekka eða
eta þá fæðu, er var blönduð alkóhóli."
Lyfið er svo að sjálfsögðu reynt á
„f GAMLA daga Ijetu drykkjumönnum:
þær meistarana mála »••• bratt toku drykkjumenn
sig. Nú mála þær sig þessir að fá mesta viðbjóð á öllu
sjálfar." alkóhóli og fengu góða matarlyst
TriTTl £k TBB'
JL MlæJJ iJrjih
FIUGÍDAUIE kœliskápar cru nauðsjTjlcgir á hvcrju
heimili, til aÖ verja hverskonar matvaeli skemdum.
öllum aetti aS vera Ijóst, að skermlur rnatur er óboll-
ur, að fieygja mat vegna skernda kostar hcimiliu mikið
fé árlego.
FIUGIDAIKE katliskápur er þarfur hlutur og ekki
dýrari en svo, að flestir gela veUt sér imna. Skápurinn
sparar lieiinilmu verð sitt á stutlum tima.
FKIGIDAIKE gengur fyrír mfmagni og eyðlr sárulitl-
um straumi, þarf enga póssun og er mest sddi og öbyggi-
legasli ktdískáptir sem þekkisl.
FRIGIDAIRE cr venjulega fyrírliggjandi hér á staön-
um. Spyrjíst fyiir um verð og skoðið gcrðímar.
GENERAL MOTORS. — FRIGIDAIRE.
Aðalurahoð ú islundi;
Jóh. Ólafsson & Co.
K c y Ic j a v f k.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 31. JÚLÍ 1999