Lesbók Morgunblaðsins - 31.07.1999, Blaðsíða 5

og frískuðust bæði á sál og líkama. En á hrein-
um víntegundum og öli fengu þeir enga óbeit.“
„Hið útlenda blað, er þetta er tekið eptir, álítur
þessa uppgötvun sannreynda og einhverja hina
merkilegustu er vísindamenn hafa gjört á
þessum síðustu árum.“
*
En ef hollráðin hér að ofan skyldu ekki duga
má þó alitaf reyna hreina skelfingu. Bjöivin
Hólm skrifaði um miðjan sjöunda áratuginn í
Morgunblaðið:
Dauðahræðsla læknar
áfengissjúka
„Nýjasta aðferðin til að lækna áfengissjúka
er að gera þá dauðskelkaða. Vísindamenn hafa
komist að því, að eftir skelfinguna missir sjúk-
lingurinn allan áhuga á áfenginu...“
„Sjúklingnum er geflð lyf, sem lamar alla
vöðva hans og hindrar það, að hann geti andað.
Lömunin... er svo hræðileg, að alkóhólistinn
heldur að hann sé að deyja. Aðferðin reynist
mjög vel...“ ... Nokkrir áfengissjúklingar byrja
að drekka aftur, þrátt fyrir meðferðina. Fyrir
þá, álíta vísindamennimir, hefur dauðaskelkur-
inn ekki verið nógu öflugur."
*
Árið 1961 færir Vin Hólm okkur nýjustu tíð-
indi úr heimi læknavísindanna í Fálkanum:
„Læknar vinna ötullega að því að fínna leiðir
til þess að hægt sé að sldpta um lúm líffæri,
sem endast manninum til æviloka. Arið 1971
verðin- mögulegt að sjá megi varahlutaverslan-
ir þar sem hægt er að fá alls kyns tæki til að
bæta hold og bein, segir læknir sem hefur unn-
ið mikið að rannsóknum á þessu sviði.“
*
Fréttir á borð við þessa birtast a.m.k. viku-
lega í dagblöðum enn þann dag í dag, og yfir-
leitt bregst ekki að þeim fylgja flóknar rök-
færslur...
Morgunblaðið 1964:
„Rannsóknir á gáfnafari barna virðast benda
til þess, að böm sem fæðast um vor eða sumar
séu betur gefin heldur en börn sem fæðast um
haust eða vetur...“
Og Úrval greinii' frá því að árið 1949 hafi
gefist vel að „auka greind fávitabama með því
að gefa þeim glútamsým...“ og að tilraunir í þá
vem hafi „sýnt mælanlegan árangur".
*
í Lesbók Morgunblaðsins í ágúst 1926 er að
finna ferðasögu Islendings um Italíu, og margt
verður á vegi hans, m.a.:
Þad besta
Scandla elilvélar,
Svendborgar
þvottaþottar.
^rimr
H. Biering,
Laugaveg 3„ Sími 4550.
NÝJASTA nýtt haustið 1933.
var lagt fyrir breska þingið og Vísir skrifaði ár-
ið 1911:
Umbætur á almanakinu
„Við þetta bera vikudagamir ætíð upp á
sömu mánaðar dagana og er það hið mesta
hagræði. Páska dagur sje 14. apríl og jóladag-
ur mánudaginn 1. ágúst.“ „Kaupmenn og iðn-
rekendur taka þessum breitingum mjög vel.“
*
ísafold 23.5.1915:
Frá furðuströndum. Merkileg skeyti.
Ný uppgötvun
„Eitt af því, sem sálarrannsóknir síðari tíma
hafa sannað, er hugsanaflutningurinn eða hug-
skeytið. En hvem veg hugsanimar berast,
hafa menn eigi vitað... Nú hafa sumir hallast að
þeirri skýring, að hið leynda afl, sem flytji hug-
skeytin, séu bylgjur í eterum...“ „Tók Mr. Wil-
son nú að hugsá upp og búa út rafmagnsvél að
ýmsu leyti svipaða þeim, er notaðar era við við-
töku loftskeyta...“ „Vélina hefir hann nú gert,
og eftir margra mánaða stöðug heilabrot og
stöðugar tilraunir er hann farinn að fá merki-
leg skeyti í næturkyrrðinni..."
*
Tímaritið Úrval geymir margat' merkar
heimildir um stórhuga áform á sviði tækni og
vísinda, og eftir þessari klausu að dæma, frá
árinu 1950, virðist Wilhelm Reich ekki hafa
verið sá eini sem gerði tilraunir til að hafa áhrif
á veðurfarið, en þetta er tekið úr viðtali við
veðurstofustjóra Bandaríkjanna:
„Markmið tilraunanna er að fá úr því skorið
ótvírætt hvort hægt sé að framkalla rigningu.
Eina leiðin til þess er að gera tilraunir í all-
langan tíma á sama stað og athuga niðurstöð-
umar nákvæmlega.
I Flórída ætlum við að dæla joðsilfri upp í
loftið sex klukkustundir í einu með sex klukku-
stunda millibili, ef til vill frá reykgeymum niðri
á jörðinni. Þannig munum við halda áfram í
nokkrar vikur. Ef til vill gemm við sams konar
tilraunir með kolsýmsnjó..."
*
Sama ár birtir Úi-val brot úr hugleiðingum
ungverska rithöfundarins og stríðsfangans
Ai-thurs Köstlers, en þar fjallar hann um út-
rýmingu þjóðareinkenna.
Úrval 1950:
Öld mótsagnanna (Arthur Koestler)
„A tímum þegar við ferðumst með hraða
hljóðsins og tölumst við með hraða ljóssins,
ÞESSI sápuauglýsing britist í Morgunblaðinu í júlí 1923.
TUTTUGU og fimm krónur kostaði klukkutíminn hjá Steindóri í
september 1923.
|B—,"Í-Í ..........—~——.........................
S Hver skyldi. hafa trúað fyrir 25 ðram að hægt væri að
I komast austur i Skeiðarjettir og standa þar við i 25
I klukkutima íyrlr aðeins 25 krönur báðar leiðir og /
I það i hinum ðgœtu Steindórs blfreiðum.
Það hefðu þótt galdrar. Ha!
Parttið far i tima.
Símars 581 (tvær Ilnur). Bifreiðastððin er í Hafnarstræti 2.
Laugawegs Apóteki.
Fallegt fólk
„En mest var mjer
þó starsýnt á kvenand-
litin, einkum í Milano,
Róm og Neapel... Að-
eins þótti mjer það
ljóður á þessum Marí-
um, að þær lituðu sig
alt of áberandi í fram-
an. Varimar vom
rauðar eins og lakk, og
mjer var sagt, að þessi
litur smitaði frá sjer
og karlmenn yrðu eins
litir um munninn, ef
þeir kystu dömumar.
Jeg sá það líka, þegar
þær borðuðu með okk-
ur í vögnum og gisti-
húsum, að varimar
upplituðust. Tóku þær
því að snæðingi loknum upp úr pússi sínum
spegil og tilfærur og lituðu sig á ný. Það er
ekkert tiltökumál á Ítalíu og verður heldur
ekld í Reykjavík innan skamms. Fjelagi minn,
Dr. Reinsholm, sagði: „í gamla daga Ijetu þær
meistarana mála sig. Nú mála þær sig sjálfar."
Enginn sköllöttur ÍEngur.
Rcynslan er sönnvm;
Kf þjer JKtUð iiiuu á-
gæta RÓSÓL-HÁRELEK-
ÍR várSvcitið >jer ckki
'luír. wuv þjcr
ivöfiC, Uddur sj&tð j*j«r
það ttukast, RÓSÓL-IIÁR*
ELEXÍJl HfjrJtir- bárræt-
iwnsr og cykUr þauaig
þjetHeiktt og fegurí liárs-
uis, •— RÓSÓL-HÁHELEXIR cr ntcrkt *.ótekv«ikjK-
kreinxnixli. c.g v*>r því. h«ri3 fyrir Ji4r»jt\kd«ira-
ÞK 'cyðíf þeiui kvilhnu «• þegar fyrhfiu»,T*t.
RÓSÓL-HÁRELEXiR cyöir allri flötcu, i.reius-
ar liám'itiiin og liokuwr jmrrot t>g hármiwd. í5jer-
liver jw.ö vtH fá uiikið otr íallngt liár og vun Jelð
t'oFðast skall^, uotur RÓSÓL-HÁRELEXÍR. — Á cftir Jiárskurðí og
liárþvotti jsr RÓSÓL-HÁEELEXIR nlvcg úiiiis.amli xi>kum siima
i>(')ttkvi!Íkjti (IrcpöiuU ilieíilt'ika.
RÓSÓL-HÁRELEXÍR vr ölíuui JiMUcÍNyvilegtu- mjh tuma lallcgu
og miklu hári. —-
Fœst í lietid- og smásöiu 1
ÞAÐ hefur verið hart slegizt um rafmagnsperurnar, því aðeins nokk-
ur hundruð stykki eru á boðstólunum í ársbyrjun 1933.
Bésta sápan
r;ein*t-á:
Krlstalsápa
(■ vwitstd ■
fíBSt i
, tunnum, bölum
og dósum.
Kaupið hana
eingðngu.
berast menningarleg áhrif vítt og breitt, þau
seytla í gegnum gijúpa skilveggina, pei’sónuleg
sérkenni hverfa, og ein og sama menning með
samhæfðum lífsháttum ryður sér til rúms um
allan hnöttinn..." „Við höfum nú eignast eins-
konar esperantóbyggingarlist, sem gerir okkur
næstum ókieift að þekkja hin nýju hverfi
Tokyo-borgar frá samskonar hverfum í Stutt-
gart eða Höfðaborg. Sömu hússkrokkar úr
stáli, steinsteypu og gleri rísa í Zurich og Nýju
Delhi...“
„Vinsælasti næturklúbburinn í geishahverf-
inu í Kyoto heitir „Brigitte Bardot Bar“. I eyr-
um ferðamannsins, sem fer með áætlunarbíln-
um klukkan fimm um morguninn frá flugvellin-
um í Bangkok til miðju höfuðborgarinnar,
glymui' amerískur jasssöngur... Um eyðimerk-
ur Arabíu þjóta kádiljákar, og handavinna eski-
Hreins kr>istalsápa.
ÞAÐ væri öðru vísi
um að litast, ef allir
hefðu notað þetta
undrameðal, sem
kom á markað sum-
arið 1923!!
*
Stuttu eftir aldamót höfðu menn uppi háleit
áform um að breyta almanakinu algerlega.
Attu að vera 364 dagar í árinu, átta mánuðir
áttu að innihalda þrjátíu daga en fjórir mánuð-
ir þrjátíu og einn. Svo langt gekk að frumvarp
15 og 25 watt á 0.90, 40 watt á 1.00,
að elns nokíor bondrnð stykkl.
■ *■
móanna á flugvellinum í Anchorage í Alaska
ber sama stimpil „hins síðara Woolworthtíma-
bils“ og plastlílmeskin af Krishna, sem tilbeðin
em á indverskum heimilum...“
„Einu gildir á hvaða útvarpsstöð á hnettinum
maður stillir á kvöldin, maður getur verið næst-
um viss um... að úr tækinu streymi hljóðrænn
hrærigrautur þannig tilreiddur, að hann full-
nægi vissum frumþörfum tilfinningalífsins:
sefjun lagasyrpunnar, sætíeiki vælusöngsins og
rokk og jass, ýmist í merki bægslagangs eða
kynóra."
„Straumurinn í átt til einhæfrar menningar
um allan hnöttinn er óstöðvandi, hvort sem
okluir líkar betur eða verr.“
I grein, sem Úrval birti árið 1955, eftir
breska rithöfundinn J.B. Priestiey, veltir hann
þessu sama fyrir sér og skrifar um fjöldafram-
leiðslu menningarafurða:
„Glöggt dæmi þessarar þróunar má sjá í
íburðarmiklum og óhóflega dýmm Hollywood
kvikmyndum, sem afskræma af ráðnum hug
sögu, vísindi og ævisagnir, unz sérhver ein-
feldningur í hverjum bandarískum smábæ get-
ur skilið þær alveg áreynslulaust."
Dagblöð 6. áratugarins virðast að mati
Priestleys „höfða tii miklu lægra vitsmunastigs
en þau áður gerðu, þrátt fyi-ir alla fræðsluþætt-
ina... og þegar verst lætur, virðist þessi nýja
tegund lýðmenntunar valda eins konar dranga-
kenndri sefjun“.
Menningin er orðin litlaus, segir Priestley.
„Fólk kann að vera hreinlegra, snyrtilegra
og jafnvel hóglátara en áður var títt, en það
virðist einnig vera heimskara, innantómara,
eins og skapfestan sé tekin að þverra.“
Vélaverk valdsins og vísindamenn em ekki
06(34: „Þeir era nú svo önnum kafnir við að
prófa, mæla og sundurgreina baðvatnið, að þeir
muna ekki eftir því, að þeir hentu baminu út
um gluggann."
En ekki em allar breytingar böl eitt, því
Morgunblaðið talar árið 1946 um „nýjan svip á
daglega lífið“ og hughreystir íslenskar hús-
mæður með alls kyns nýjungum sem framtíðin
muni færa þeim tii þægindaauka og hagræðing-
ar:
„í framtíðinni verður ljós í híbýlum manna
með þeim þaj-flega eiginleika, að það drepur
alla gerla. Menn þurfa ekki annað en að skrúfa
ljósapem í lampastæði í baðherberginu sínu til
að fá sjer sólbað. Uppþvottur á matarílátum
verðm’ með öðram hætti en áður tíðkaðist.
Óhrein matarflát verða sett inn í þartilgerðan
skáp, sem þvær og þurrkar leirinn og hnífapör-
in. Sorpflát verða óþörf, því úrgangi öllum frá
heimilum verður eytt með því að þrýsta á raf-
magnshnapp."
„Sumar af þessum uppfyndingum eiga langt í
land til að verða að almenningseign, en aðrar
koma á markaðinn á þessu ári.“
*
Að lokum:
I „Aldamóta-rollu", safni vísna eftir
„Plausor" nokkum frá síðustu aldamótum,
koma markverðar breytingai' á þjóðfélaginu
vel fram: Virkjun vatnsfalla, ljós í hverjum
kima og nýtilkomið upplýsingasamfélag, þar
sem allir geta lært hvað sem er og hið dular-
fulla er á undanhaldi:
Djöflatrúin dó úr heimi,
draugar urðu hvergi’á sveimi,
hvarf því flest sem hræddi menn,
álfar, mórar, skrímsli’og skottur
skutust burt en mýs og rottur
felast þó í fylgsnum enn.
Því, sem áður enginn kunni
og ei fannst þá í vísdóms-brunni,
ausið er nú í almúgann,
svo ekki'er hægt þar á að gizka
hve afskaplega mikil vizka
í veröldinni verða kann.
Nú er bjart í hverri holu,
hvergi’er týra á grútarkolu,
þosin kveikja fossar fríð;
fossar kunna flest að vinna,
fossar tæta ull og spinna
ef vantar bændur verkalýð.
Undii' mynd af Marsbúa í fyrri hluta greinarinnar
„Spegill Tímans" í Lesbók Morgunblaðsins sl. laug-
ardag sagði að Spegillinn hafi gert „ráð fyrir að ver-
ur frá öðrum hnöttum mundu flykkjast hingað...“, en
það er ekki rétt. Spegillinn var að gera grín að um-
ræðum manna á meðal um hvort hægt væri að ná út-
varpsbylgjum utan úr geimnum og eins tilraunum til
að senda hljóðmerki út í geiminn í von um að þau
yrðu numin af einhverjum framandi verum. Ekkert
bendir hins vegar til þess að menn hafi verið að bíða
eftir heimsóknum Marsbúa hingað til lands, eins og
sagði í myndatextanum.
[Greinarnar eru af margvíslegum uppruna; þýddar,
staðfærðar, stolnar, snaraðar o.s.fiv. Oft er höfundar
ekki getið, og stundum er eins og um e.k. bræðing úr
erlendu blaði og hugarheimi höfundar sé að ræða. Ég
hef stytt sumar greinar þar sem koma fyrir óþarfa
lopateygingar, iöng mannanöfn og ættfræði og ansi
nákvæmar útskýringar.]
Höfundor starfar við fjölmiðlun.
LESBÓK MORGUNBIAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31. JÚLÍ 1999 5