Lesbók Morgunblaðsins - 31.07.1999, Blaðsíða 11

ar við daglegan rekstur voru einstaklingar úr
röðum aðalsættanna. Samfélagið var stéttskipt
og sáu aðalsættir hvers þorps, undir forystu
öldungaráðs, um daglegan rekstur þess en öld-
ungaráðið var aftur ábyrgt gagnvart yfrrhöfð-
ingjanum og ráðgjöfum hans. Minni þorpin
greiddu skatt til höfuðþorpsins sem rann til
reksturs alls samfélagsins og tíl að halda uppi
sameiginlegum her til að verjast og ráðast á
óvinaþjóðflokka. Innan hvers þorps sáu ætt-
leggir undir handleiðslu eldri kvenna um að ala
önn fyrir ættmennum sínum og viðhalda regl-
um og siðum samfélagsins í hvívetna.
Lendingarstaður de Sotos í Charlotte Bay
var rétt fyrir ofan land Kalúsanna en fyrir
norðan þá bjuggu hinir tiltölulega friðsömu
Tímúkúar. Tímúkúar voru í raun bandalag
Arawakan-mælandi þjóðflokka sem viður-
kenndu yfirhöfðingja máttugasta þjóðflokks-
ins sem yfirhöfðingja alls bandalagsins. Frá
Charlotte Bay stefndi de Soto beint norður
inn í þéttbýlt landsvæði Tímúkúanna þar sem
hann óð þorp úr þorpi rænandi matvælum og
öðrum verðmætum. Þeir Tímúkúar sem and-
mæltu voru drepnir, pyntaðii’ eða limlestir
með því að höggva af þeim hendur eða fætur.
Höfðingjar þorpanna voru látnir þjóna sem
leiðsögumenn á meðan þeir kai-lmenn sem til
náðist voru settir í hálsjám og hlekkjaðir sam-
an til notkunar sem burðarmenn, á meðan
kvenfólkið var notað til að svala kynlífsþörfum
leiðangursmanna. Að lokum brenndu Spán-
verjamir þorpin þegar þeir yfirgáfu þau.
Fljótt fóm frásagnir af villimennsku hinna
ókunnu manna að berast um byggðir Túnúkúa
og sáu margir höfðingjanna það eitt tU bragðs
að yfirgefa þorpin og koma fólkinu í ömggt
skjól, á meðan stríðsmennirnir gerðu sem þeir
gátu gegn þessum hræðUega nýja óvini. Að-
ferðir þeirra tU þess fólust í skæruhemaði því
Spánverjamir áttu auðvelt með að gjörsigra
þá á opnum vígvelli með hestum sínum og
hundum. I skærahemaði vora Tímúkúamir
skeinuhættir og felldu þeir og afhöfðuðu þá
conquistadora sem hættu sér út í skógana en
ef indíánamir hættu sér út á opið svæði voru
þeir Spánverjunum auðveld bráð.
Hvert sem Spánverjarnir komu byrjuðu
þeir á því að handsama höfðingjann og aðra
ráðamenn, sem síðan vora spurðir hvar auð-
ugasti og stærsti þjóðflokkurinn með mestu
gull og gersemarnar væri staðsettur. Félli
þeim svarið í geð var höfðinginn látinn vísa
þeim leið að því landi en ef þeim likaði ekki
svarið var hann annað hvort drepinn eða lát-
inn þræla með öðram herteknum löndum sín-
um sem burðarmaður. Líf og dauði fór eftir
aðstæðum hverju sinni því í augum de Sotos
og fylgdarmanna hans voru indíánamir
ómennskar verur sem geri mátti hvað sem
var við. Ef de Soto stóð nauðuga leiðsögu-
menn sína að því að leiða Spánverjana viljandi
út í ógöngur, voru hundamir stundum látnir
rífa sökudólgana í sig til viðvörunar þeim
indíánum sem á horfðu.
Því lengra sem de Soto fór inn í lönd
Tímúkúanna því harðari varð mótstaðan þeg-
ar indíánamir lærðu hvernig best væri að
berjast við Spánverjana. Eftir að hafa misst
16 menn við árangurslausa leit að yfirhöfð-
ingja Akúera-Tímúkúanna, hraðaði de Soto
sér út úr landi þeirra. Síðasti Tímúkúaþjóð-
flokkur sem de Soto rakst á voru Yústagar
sem hann taldi vera ábyrga fyiár dauða Pán-
filo de Navarez og manna hans 10 árum fyrr.
Til að launa þeim þann verknað lét de Soto
menn sína slátra öllum þeim Yústögum, karl-
mönnum, konum og börnum, sem þeir náðu
til. Hversu marga Yústaga conquistadorarnir
myrtu er ekki vitað með vissu, þar sem ann-
álsritarar leiðangursmanna voru þöglir sem
gröfin um umfang þeirra fjöldamorða.
Eftir drápin á Yústögunum hélt de Soto
áfram ferð sinni yfir Aucillaána og inn í lönd
hinna Muskhogean-mælandi Apalacheeía.
Mótstaða indíánanna varð nú enn meiri því
Apalacheeíar vora mun herskárri þjóðflokkur
en Tímúkúarnir. I höfuðþorpi Apalacheeía,
þar sem nú er Tallahasseeborg, hafði de Soto
vetursetu í 6 mánuði en allan þann tíma
rændu Spánverjarnir nærliggjandi héröð.
Stöðugar skæraárásir Apalacheeíanna um
veturinn sannfærðu de Soto um að tími væri
kominn tO að halda ferðinni áfram og um leið
og voraði héldu conquistadorarnir yfir
Chattahoocheeána og út úr landi Apalacheeí-
anna. Næstu vikur þrammaði leiðangurinn yf-
ir landsvæði sem í dag er hluti af Georgíuríki.
Þar fréttu þeir af voldugu og auðugu ríki í
norðaustri sem staðarmenn höfðu lengi átt í
útistöðum við. Þó svo conquistadoramir hefðu
ekki mætt neinni sérstakri óvináttu indíána-
þjóðflokkanna í Georgíu, skildu conquistador-
amir samt sem áður eftir sig blóðuga slóð
rændra og brenndra þorpa sem ýmist eyði-
lagði gjörsamlega eða stórskaðaði þá þjóð-
flokka sem Spánverjarnir komu nálægt.
Eftir erfiða ferð gegnum vegleysur og
óbyggðir komust conquistadorarnir að lokum
til hins volduga ríkis Kówetanna sem annáls-
ritarar de Sotos kölluðu Cofitachequi. Kówet-
amir höfðu fengið veður af komu conquista-
doranna og áreiðanlega heyrt sögur af fram-
ferði þeirra því aldraður kvenkyns yfirhöfð-
ingi þeirra hafði komið sér í öruggt skjól og
sent unga frænku sína í sinn stað til að mæta
Spánverjunum. Jafnframt höfðu allar matar-
birgðir þeirra staða sem conquistadoramir
áttu leið um verið faldar í þeirri von að Spán-
verjarnir yfirgæfu landið fljótar þegar þeir
sæju að engu var að stela þaðan. Borin í burð-
arstól og umkringd hirð sinni tók hin unga
kona (sem annálsritarar de Sotos kölluðu
Hefðarkonuna af Cofitachequi) á móti de Soto
og mönnum hans er þeir nálguðust höfuðstað
Kówetanna, Cofitachequi, við Watereeána í
Suður Karólínu. I örvæntingarfullri tilraun tO
að fá Spánverjana til að þyrma höfuðstaðnum,
bauð hún de Soto fjölda perluhálsfesta að
gjöf. Sú viðleitni hafði hins vegar þveröfug
áhrif þegar Spánverjamir áttuðu sig fljótt á
því að fleiri slík verðmæti gætu verið í ná-
grenninu. Þreytan og hungrið eftir langa ferð
um vegleysur hvarf eins og dögg fyrir sólu og
flýttu þeir sér hver sem betur gat að komast
inn í Cofitachequi. Óðir af græðgi rændu þeir
matarbirgðir höfuðstaðarins og bratust inn í
grafir Kówetanna í aðalmusterishæðinni og
rændu þar perlunum af líkunum. Eftir að hafa
rænt nærliggjandi þorp og bæi, yfirgaf de
Soto Cofitachequi þann 13. maí og tók með
sér hina fögru frænku yfirhöfðingjans. Stefna
conquistadoranna lá nú í norður meðfram
Watereeánni en tveimur dögum síðar við
norðuriandamæri Kówetanna var stefnan tek-
in í norðvestur inn í land hinna Siouan-mæl-
andi Cherawa. I höfuðstað Cherawanna, Xu-
ala, tókst Hefðarmeynni af Cofitachequi að
sleppa frá conquistadoranum og hafa með sér
stærsta hluta þeirra perlna sem Spánverjam-
ir höfðu rænt af fólki hennar.
Blóðbaðið við Mauvila
Frá Xuala hélt leiðangur de Sotos í vestur-
átt inn í lönd hinna Iroquoian-mælandi
Cherókeea í Appalachíafjöllum. Eftir stutt
stopp í byggðum Cherókeea héldu Spán-
verjarnir áfram ferðinni og komu þeir í júlí-
mánuði loks inn í landsvæði hinna voldugu og
auðugu Kúsa í norðvesturhluta Georgíuríkis.
Veldi Kúsanna náði til flestra Muskhogean-
mælandi þjóðflokkanna sem byggðu land-
svæði það sem í dag er Georgía, Alabama og
Tennessee. Hinn 26 ára gamli yfirhöfðingi
Kúsanna reyndi að gera Spánverjana að
bandamönnum sínum gegn óvinveittum
indíánaþjóðflokkum og veitti þeim því vel
þegar þeir komu til lands hans. De Soto og
menn hans nutu lífsins í hinni glæsilegu 4.000
manna höfuðborg Kúsanna. Hroki og yfir-
gangur conquistadoranna olli því hins vegar
að gestrisni og þolinmæði Kúsanna þvam
fljótt og þar kom að lokum að de Soto ákvað
að halda ferðinni áfram eftir meira en mánað-
ardvöl meðal Kúsanna. Yfírhöfðinginn fylgdi
Spánverjunum í suðurátt í gegnum byggðir
Hólíwahalía, Tawasa og fleiri bandamanna
Kúsanna og skildi hann við þá við ármót Ala-
bama og Tallapoosa sem mörkuðu landamær-
in milli veldis Kúsanna og óvina þeirra í suðri,
hinna herskáu Móbíla.
Stuttu eftir komuna til lands Móbflanna
mættu Spánverjarnir yfirhöfðingja þeirra,
Taskalúsa. Taskalúsa var risi á hæð og
kraftalegur og dáður mjög af þjóð sinni. De
Soto tók hins vegar Taskalúsa í gíslingu og lét
hann leiðbeina Spánverjunum niður eftir Ala-
bamaánni, til höfuðvirkis Móbflanna í
Mauvila, en þar bjuggust Spánverjarnir við
að finna gnægð af vistum. Öraggur um hem-
aðarlega yfirburði sína, leyfði de Soto megn-
inu af liði sínu að dreifa sér um nágrennið til
að ræna og rupla nálægar byggðir. A meðan
hélt de Soto áfram ferðinni til Mauvila með
þriðjungi liðsins. Mauvila var ekki aðeins
þorp heldur öflugt virki og þegar inn var
komið hvarf Taskalúsa inn í eitt af húsunum
þar. Eftir smá tíma fóra Spánverjarnir að
huga að þvi hvað orðið hefði af fanga þeirra
og sendi de Soto einn af mönnum sínum inn í
húsið sem Taskalúsa hafði farið inn í. Spán-
verjinn kom skelfingu lostinn til baka með þá
fregn að húsið væri fullt af vel vopnuðum
stríðsmönnum. Á því augnabliki streymdi út
úr húsunum í þorpinu urmull stríðsmanna
sem þegar í stað réðst á Spánverjana.
Conquistadoramir hrökkluðust út úr þorpinu
og til sléttlendis þar rétt hjá þar sem þeir
gátu beitt hestum sínum gegn Móbflunum.
Bardaginn gekk fram og til baka frá enginu
til virkisins í nokkum tíma þangað til de Soto
barst liðsauki frá mönnum sínum sem verið
höfðu dreifðir um nágrennið. Þá fyrst fóru
Móbílarnir að fara halloka í bardaganum og
hröktu conquistadorarnir þá inn í virkið.
Eftir vel heppnaða árás á virkishliðið, tókst
Spánverjunum að brjótast inn í þorpið. Á móti
þeim tóku þúsundir verjenda þorpsins og
börðust konur, gamalmenni og böm niður í
þriggja ára aldur örvæntingarbaráttu við
Spánverjana. Hægt og bítandi sóttu
conquistadorarnir lengra inn í þorpið milli
brennandi bygginga og stígandi á líkum hinna
föllnu. Um síðir náðu Spánverjar fullnaðar-
sigri en enginn hinna hugdjörfu Móbfla lifði af
því konumar stukku í eldana með böm sín og
síðustu stríðsmennimir hengdu sig í boga-
strengjum sínum frekar en láta Spánverjana
taka sig lifandi. Fjöldi þeirra Móbfla sem féllu
í þessum bardaga hefur verið áætlaður milli
3-11.000 manns. Spánverjarnir skráðu í ann-
ála sína að einungis 18 þeirra hefðu fallið og
150 særst en raunveralegur fjöldi þeirra hef-
ur áreiðanlega verið mun meiri því nokkrum
mánuðum síðar skráir ritari de Sotos að helm:
ingur leiðangursmanna væri látinn. I
spænsku annálunum stendur að „... næstu
daga lögðum við [Spánverjamir] nálægar
byggðir í rúst og drápum þá karla, konur og
börn sem við komum höndum yfir“. Eftir að
hafa stundað þessa iðju í heilan mánuð meðan
þeir særðu greru sára sinna, héldu Spán-
verjarnir áfram ferð sinni og fóra nú i norður-
átt upp með Cahabaánni.
Niðurlag í næstu Lesbók.
Höfundurinn er með BA gráðu í mannfræSi.
TRYGGVI V. LÍNDAL
ÞÚ SILFUR-
ÖRVA
GYÐJA
Nýlega fundu menn ör úr silfri
á gruggugum botni Thamesár;
fískar höfu þar svamlað yfír
slýi þaktan málmfleininn
allt frá tímum Rómaveldis.
Á örina var nafnið ,gkrtemis“
grafíð á fom-grísku á teininn.
Það sem vakti mesta undrun
var hve fullkomlega mótuð
örin var í odd og fanir;
svo engin missmíði sáust
á þessu heilsteypta skærmelmi.
Það er hald sumra
að gyðjan sjálf hafí
í reiði sinni
frá skógum Arkadíu
skotið þessu skeyti
til viðvörunar villuráfandi
Kýbeledýrkendum Hýperbórea
eðajafnvel hálfkristnum mönnum;
líkt og til hinna vondu
Kórintumanna forðum ...
Artemis var enda alltaf góð með örvar:
Kálaði hún ekki Óríón;
sem og dætrum Níóbu öllum
með skiivirkum sendingum í brjóstið;
með harðneskjubrosi á vör?
Sendir hún ekki sitt náðarskeyti
til kvenna í barnsnauð?
Og er hún ekki
(sem vemdari skuggahliða tunglsins)
góð tiJ áheita
fyrir ástsjúkar stúlkur;
efrétt er að farið?
Og er það ekki hún
sem hefur með bróður sínum
(sólguðinum Appóloni)
sent yfir mannkynið ótæpilega
skæðadrífur drepsótta?
Örin er nú varðveitt til sýnis
í British Museum: Breska minjasafninu;
(ásamt spanskgrænum
sjálfsgeltingarkííputöngum
áhangenda móðurgyðjunnar Kýbellu;
sem einnig fundust þar í Thamesánni).
Höfundurinn er skáld og þjóSfélagsfræðingur
í Reykjavík.
EYRÚN BJÖRG
MAGNÚSDÓTTIR
DAGUR
FULLKOMN-
UNAR
Hvítar strendur
við mér blasa,
ómur hafsins
til eyma berst.
Þú heldur um mig
sterkum höndum,
aldrei muntu
bregðast mér.
Sofnar sólin
bak við sæinn,
saman liggjum
ánægð tvö.
Er vaknar dagur
fullkomnunar,
horfwþú
í augu mér.
Sameining okkar
er sundur vorum,
að nýju loksins
hafín er.
Höfundur er nemi á Selfossi.
PYNTINGAR og limlestingar voru snar þáttur í stjórnunaraðferðum VERSLUN var mikið stunduð og notaðist de Soto oft við fangaða inn-
Spánverja á 16. öld í Ameríku. fædda verslunarmenn sem túlka.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31. JÚLÍ 1999 1 1