Lesbók Morgunblaðsins - 31.07.1999, Blaðsíða 8

+
UMHVERFI
FEGURÐ og fjölbreytni vestast á Rauðhólasvæðinu. Hér er horft í átt til Heiðmerkur.
RAUÐHÓLARNIR LEYNA Á SÉR
TEXTI OG LJÓSMYNDIR: GÍSLI SIGURÐSSON
FYRIR um það bil 4600 áram kom þunn-
fljótandi hraunstraumur á miklum
hraða ofan af Svínahrauni og myndaði
tiltölulega mjóan farveg þar sem þjóð-
vegurinn liggur nú niður á Sandskeið.
Hraði hraunstraumsins hefur aukist í
brekkunni hjá Lækjarbotnum og spöl-
komi neðar rann það út í Elliðavatn,
sem þá var á öðrum stað en nú. Má ímynda sér að
það hafl verið tilkomumikið sjónarspil þegar þunn-
fljótandi hraunstraumurinn rann út í vatnið með
þeim afleiðingum að til varð nýtt sköpunarverk;
gjallmyndun sem bólgnaði út og myndaði Rauð-
hólana, en hraunstraumurinn hélt áfram niður eft-
ir farvegi Elliðaánna og út í Elliðavog.
Með tímanum grera hólamir upp að mestu
leyti; líklega hefur þó mátt sjá á stöku stað að þar
vora ekki venjulegir klapparhólar, heldur hefur
skinið í rauðamöl og af því hefur nafnið verið dreg-
ið. Rauðamölin þótti góður ofaníburður og eitthvað
var farið seilast til hennar, en í smáum stíl, fyrir
daga hemámsins 1940. Þá vantaði efni til uppfyll-
ingar undir flugbrautir í Vatnsmýrinni og veraleg-
ur hluti Rauðhólanna lenti þar, en einnig var
rauðamölin notuð til gatnagerðar í Reykjavík. í
Reykjavíkurbók Arnar og Órlygs, Sögustaður við
Sund, er klausa sem Páll Líndal hefur skráð og
hljóðar svo:
„Dr. Sigurður Þórarinsson komst þannig að orði
árið 1950, að Rauðhólunum hefði nú síðustu árin
„verið dreift yfir Hringbrautina og aðrar götur í
úthverfum höfuðborgarinnar, þar sem gjall þeirra
mylst í dust af hjólbörðum bílanna og lendir að síð-
ustu ílungum Reykvíkinga, þeim til lítillar heilsu-
bótar“. Allmikið var á þessum árum og hinum
næstu rætt um nauðsjm þess að vemda það, sem
eftir væri af Rauðhoiunum, „en þess í stað hefur
mönnum, að því er virðist eftirlitslasut leyfst að
vaða um allt hólasvæðið og taka eitt bOhlassið af
gjalli hér og annað þar, svo að búið er að eyði-
leggja nær allt hólasvæðið."
Það var síðan 1961 að Rauðhólar vora friðlýstir
sem náttúravætti, en 1974 varð Rauðhólasvæðið
fólkvangur samkvæmt náttúrverndarlögum.
Fyrir efnistökuna vora Rauðhólarnir eins og
hverjir aðrir hólar; þeir risu ekki hátt og hafa
varla vakið mikla eftirtekt. Á síðustu áratugum
hefur verið hamrað á því og einn etið eftir öðram
það sem hér að ofan er haft eftir Sigurði Þórarins-
syni, að búið sé að „eyðileggja nær allt hólasvæð-
ið“.
Það er rétt að Rauðhólarnir eru hvergi nærri
eins og þeir vora. En heilmikið er eftir af þeim og
efnistakan hefur myndað nýtt landslag sem á löng-
um tíma hefur verið að safna í sig fjölbreyttum
gróðri. Þar verða til tjarnir í vætutíð og uppúr
sumum þeirra vex sef eða einhvers konar starung-
ur. Mosinn sem er ákaflega viðkvæmur fyrir
átroðningi hefur fengið tíma til að ná góðri fót-
festu, gras er í einstaka lautum og birki sem hefur
að öllum líkindum numið land þama með sjálfsán-
ingu.
Sumstaðar er svo að sjá að efsta gjalllagið hafi
orðið harðara en rauðamölin sem undir er og þes
vegna standa eftir hvassar brúnir sem taka á s:
ýmisskonar myndir þegar gengið er þar um. Á fa
legum degi hlýtur hver maður með opin augu fyr
náttúrafegurð að njóta þess sem þarna ber fyr
augu og myndimar gefa vonandi hugmynd ur
Það er að minnsta kosti full mikil einföldun í
segja sem svo að Rauðhólamir hafi verið eyðilag
ir. Þeir leyna sannarlega á sér.
Þar sem Rauðhólasvæðið er nú fólkvangi
mætti gera það aðgengilegra og fallegra m<
göngustígum og raunar er þarna tilvalin umgjöi
fyrir einhverskonar lystigarð þar sem þverhníp
rautt stálið í hólunum myndaði hinn fullkomr
andstæðulit við grænan gróður. Aðeins þyrfti ;
gæta þess að hafa þar ekki neinar hávaxnar trj
tegundir sem færa með tímanum að yfírsgnæ
þetta sérkennilega umhverfi. Ég tel að ekki :
ástæða til að gráta efnið sem héðan var flutt e
kom að góðum notum. Gryfjumar, rauðamala
stálið, og kvosirnar sem hægt er að fegra m<
tjömum, geta skapað miklu sérstæðari náttúr
skilyrði en þau sem fyrir vora.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31. JÚLÍ1999
+