Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.1999, Blaðsíða 17

þannig tæpum 30 árum síðar. en við
nafn hans kannast sjófarendur Norður-
landa vel, vegna hinnar snildarlegu upp-
finningar hans dýptarmælisins. Hvort
honum hefði orðið nokkuð úr hæfileikum
sínum hér á landi mun mjög hæpið, en í
framandi landi var tekið eftir honum, og
þar gat hann notað þá krafta og greind,
sem guð hafði gefið honum,
Sigurðssons dýptarmælirinn var ekki
aðeins notaður á Norðurlöndum, einnig í
Þýskalandi, Hollandi, Englandi og vafalít-
ið víðar. Jón Pétur stofnaði eigið verk-
stæði til framleiðslunnar eftir ágreining
við fyrirhugað samstarfsfyrirtæki um
verð á mælunum. Það var fyrstu árin í
Nordby á Fanö en fluttist til Esbjerg eft-
ir að hann gerðist skólastjóri þar, mun
hann hafa rekið það í um 17 ár, frá 1906
til 1923 og samtals voru framleiddir um
2200 mælar.8 Tveimur árum fyrr hafði
hann þó flutt frá Esberg, þegið boð um að
taka að sér skólastjórn við Sömands-
höjskolen í Svendborg. Reynslu var hann
búinn að fá af slíku starfi, eftir 12 ára
veru sem forstöðumaður og kennari við
stýrimanna- og fiskiskipstjóraskólann í
Esbjerg. Árið 1933 lét hann af störfum
við hinn þekkta skóla í Svendborg, þá 65
ára, flutti til Esbjerg í sömu götu og hann
hafði áður búið við, og bætti í þriðja sinn
12 árum við sinn kennsluferil, var við
stundakennslu í sínum gamla skóla til 78
ára aldurs.
Arið 1896 kvænist Jón Pétur ungri
stúlku, Petreu, sem fædd var í Nordby á
Fanö. Þau iifðu í hamingjusömu hjóna-
bandi í meir en 50 ár, eignuðust 9 börn, 8
náðu fullorðins aldri, en þrjú þeirra dóu
þó ung að árum. Petrea mun hafa dáið
skömmu fyrir 1950 en Jón Pétur lifði um
10 árum lengur, hérlendir ættingjar hans
telja hann hafa látist 91 árs, dáinn 1959
eða ’60.
Eftirmáli:
Astæðan fyrir þessari samantekt er
e.t.v. að hluta sú, að undirritaður hitti Jón
Pétur af tilviljum á heimili Péturs frænda
hans sumarið 1954. Dóttirin sem var í
fylgd með honum er fullkomlega gleymd,
en mynd hans, gagnstætt öllum venjuleg-
um lögmálum, óafmáanleg úr mínum
huga. Þessi 86 ára frjálslegi öldungur
verkaði eins og orkubunki, veitti um-
hverfi sínu einhvers konar hlýju og
vermd. Þessi tilfinning sem enn er ljós,
hefur haft nokkur áhrif á framsetningu
hér. Húmor Jóns Péturs við blaðamenn
og fyndnar setningar skildar á nokkuð
annan hátt heldur en ef ég hefði per-
sónuna aldrei augum litið. Þá ætti það að
vera fremur fengur, að einhverjir Islend-
ingar hafi hugmynd um það, að landi
þeirra hafi lagt drjúgan skerf til öryggis
sjómanna á fyrrihluta 20. aldar. Það virð-
ist nokkuð Ijóst eftir viðtöl við nokkra
einstaklinga sem þekktu nokkuð til Jóns
Péturs Sigurðssonar, að hitt og þetta for-
vitnilegt úr lífshlaupi hans verður aldrei
upplýst. Fiskeri- og Söfartsmuseet í Es-
bjerg geymir e.t.v. einu öruggu heimild-
irnar. Gott dæmi er eina íslenska blaða-
viðtalið, sem greinilega hefur ekki verið
lesið yfir af viðmælanda eða öðrum kunn-
ugum, tekið daginn áður en hann fór af
landi brott 1954.
Ein spurning hefur oft komið upp í
hugann. Hvers vegna lenti Jón Pétur inn-
an veggja skólastofunnar í stað þess að
helga sig uppfinningum? Stjörnukíki
smíðaði hann, að vísu til eigin nota, og
slípaði sjálfur öll gler í hann. ísland sá
hann fyrir sér 86 ára gamall „með einni
og hálfri milljón manna, er fram líða
stundir“, eins og hann orðar það í áður-
nefndu viðtali. Listmálari var hann og lið-
tækur. Heyrt hefi ég tvær skýringar á því
að hann hvarf frá framleiðslunni, og eru
báðar efnislíkar. Sjálfur bar hann því við í
viðtali við Jyllands Posten, að ýmsir erf-
iðleikar hefðu komið upp eftir fyrri
heimsstyrjöldina.
Þakkir til Péturs M. Sigurðssonar fyrir
varðveislu gagna, Pálma Hlöðverssonar
kennara við Sjómannaskóla íslands og
Astrid Johnson við Norsk Sjöfartsmu-
seum í Oslo fyrir lipurð og fyrirhöfn við
leit heimilda.
1 Alþýðubl, ogtímaritið Ægir 1935. Sveinbjörn Egilson
var sonarsonur Sveinbjörns Egilssonar rektors. Að
loknu stúdentsprófí og námi i Prcstaskólanum fór hann
í siglingar og sigldi um flest hcimsins höf nœstu 20 ár-
in. Tók skipstjórapróf í Kaupmannahöfn en var síðar í
áratugi skrifstofustj. Fiskifól. íslands og ritstjóri Ægis.
2 Pótur M. Sigurðsson og Kennaratal.
1 Pótur M. Sigurðsson.
4 S.E. Alþyðubl. 5. júlí 1935.
6 Úr grein í óþekktu dönsku blaði 15. jan. 1946.
6 Jyllands Posten 4. des. 1955.
7 Vísir, 7. ág. 1954.
8 Sjá 7.
Höfundurinn er prestur.
VESTUR-
ÍSLENZKT
DAGATAL
í VERZLUNINNI Hjá Magna á Lauga-
vegi 15 kennir margra grasa sem safn-
arar og grúskarar hafa unun af að
gaumgæfa. Magni R. Magnússon og
kona hans hafa starfrækt verzlunina á
sama stað í 20 ár, en í þessum „bransa"
er Magni þó búinn að vera miklu lengur
og hefur góð sambönd, bæði hér og er-
lendis. Einn af þeim sem eru honum
innan handar um útvegun á hnýsilegu
efni er starfsbróðir hans í Danmörku.
Sá er með Islandsdellu, segir Magni;
hann safnar öllu sem snertir Island og
íslendinga.
Eitt af þvi sem þessi Dani kom hönd-
um yfir og nú er í búðinni hjá Magna er
vestur-íslenzkt dagatal sem trúlega hef-
ur ekki sést hér og er að minnsta kosti
ekki til í Vesturfarasafninu á Hofsósi.
Þetta dagatal, Islenzkir mánaðardagar,
kom út í 12 ár frá 1917-1929. Hver
mánuður er út af fyrir sig á spjaldi, en
spjöldin eru götuð efst og hnýtt saman
þar. Það er þó ekki þetta sem gerir
framtakið athyglisvert, heldur sá menn-
ingarlegi metnaður sem birtist í því að
á spjaldi hvers mánaðar er mynd af ein-
hverjum þekktum Islendingi og rakinn
ferill hans í fáeinum orðum.
Á spjaldi marzmánaðar 1927 er til
dæmis mynd af Arngrfmi Jónssyni Vída-
Iín lærða, 1508-1648 og segir þar svo:
„Fæddur á Auðunnarstöðum í Víðidal,
en fór 8 ára gamall til Hóla, til Guð-
brandar biskups, er var að öðrum og
þriðja að frændsemi. Lauk þar skólalær-
dómi og sigldi til Khafnar háskóla 1585,
útskrifaðist þaðan 1589. Varð rektor á
Hólum 1590, vígðist sama ár til Mikla-
bæjar í Blönduhlíð og Melstaðar i Mið-
firði. Hinn lærðasti maður sinnar tíðar.
Ritaði fjölda bóka um ísland og fornöld
þess, og vakti fyrstur áhuga útlendinga
á sögu og fornfræði Norðurladna.
Kvæntist 1598, settist að á Melstað og
bjó þar til dauðadags. “
Hvert ár helgar dagatalið ákveðnum
hópi íslendinga, svo sem frægum pers-
ónum úr fslendingasögum, stjórnmála-
mönnum, skáldum, en árið 1927 sem hér
er tekið til dæmis, er helgað biskupum
og lærdómsmönnum. Er undravert
hvernig hægt hefur verið vestur í Is-
lendingabyggðum i Kanada að grafa
upp myndir eða teikningar af öllum sem
dagatalið kynnir. Þar er m.a. skemmti-
lega frumstæð, eða næv, koparstunga af
Brynjólfi biskupi í Skálholti, og segir
þar svo um hann:
„Fæddur í Holti í Önundarfirði. Út-
skrifaður úr Skálholtsskóla 1623. Sigldi
til Khafnar háskóla 1624, útskrifaðist
þaðan 1629. Kjörinn biskup í Skálholti
1638. Fróðastur maður sinnar tíðar á
íslandi. Safnaði fornritum og hóf nor-
rænuþekkingu á Norðurlöndum. Skör-
ungur í embætti, hjálpsamur, réttsýnn
og liindurvitnalaus, stjórnsamur og
hagsýnn. Hann ber hæst allra Skál-
holtsbirkupa í hinum yngra sið.“
Aðrir sem kynntir eru með Brynjólfi
og Arngími lærða þetta sama ár eru
Guðmundur Arason góði, Þorlákur
Sklúlason Hólabiskup, Þórður Þorláks-
son Skálholtsbiskup, Steinn Jónsson
Hólabiskup, Jón Vídalín Skálholtsbis-
kup, Halldór Brynjólfsson Hólabiskup,
Gísli Magnússon Hólabiskup, og feðg-
arnir f Skálholti, Finnur Jónsson og
Hannes Finnsson. Ekki þarf að efa það
að þessar stuttu kynningarklausur í sí-
mskeytastíl hafa landar okkar vestra
kunnað utanbókar.
Um útgefanda dagatalsins er ekki
getið, né heldur hvar það er prentað, en
trúlega hefur það verið í Winnipeg.
Magni Magnússon kvaðst ekki vita til
þess að annað eintak Islenzkra mánað-
ardaga hefði borizt hingað. Vonandi á
það eftir að hafna í Vesturfarasetrinu á
Hofsósi.
GÍSLI SIGURÐSSON.
11, »i»S fi*lð-I
*tt" j lioMt i ííotUidftKirfti ör
ifcitd, MiirUli Ut KHófrtiM' iúSl,
ivi hiirtntt lejp Kjöriun ItinHUÞ i Mkót
5, Fr '5\«*li!r iiuaiíi -intiiir lífmr f« I'Imimií
urhrttom hHt *iör»nuþéklilugu ó
i Jfufirmunir i tftnhuml, hlölp«»ni*»r. r**!^
hlndurtUuMitMis. vtíátiiMiwnr «»*(
itntMi rtllrrt t*k*lHuii*Wiiii»»pft i i»uíuw
1927 JuNÍ 1927
{ilaiíur.Jilfttfi»r.jrtín»ut |4uiíurJ(li%Rurþlnyur jflrdöj<tj
1 U 5 6 7 1 j 2 : 8 (9 3.4 10 11
12 13 14 15 16 17 18
1920 21 22 23 24 25]
26 27 28 29 30
BRYNJÓLFUR biskup í Skálholti.
Hann ber hæst allra Skálholtsbis-
kupa", segir i texta með þessari kó-
mísku mynd af hinum stranga
kirkjuföður.

•l1
• •I ffilll IMtl 11 i'tlfl I. % tifcuOX IU*I»II‘.
»" 12 — ifi». lóll I.rjr.
i'iMdihlr ö mahjtrÞtikí.'ii í Mlhflrhl VAf <11 It.llft*
*hiil« lM.it. þob fjr vnr Kðfnnftiir. Ilrtftti ft
iltijww ir*r„». Líiuk ntltnj vift Klittfunr UftnltAiii iftui.
ÍDbMvr ! Wkiilu-Dl i i5 út. pruviur uu
i VvMtwriiltíii tf.»i?, lií'hup ú Hólnirt IStl. Itilfii hn»
V|h |<fi|»IMitlftju J«Si*v Aiasí.iihi »»a I»il4 ii,il(íf>
*»*« lí.íí úl l»í l.'-Hur A AfMni, Imf h tiivlt*
ui UlMlum* ibiii, 4-f háim liiiiiíl uft mrtiu !* > tl »>Alr.
iif. T«lMi*f»tí’hini{Mr vnullnr liinit AiKVn>ftj*.
ftlHiillf lifti ft|t, b'jlilkiifiíiiíifti tíiitliiriiftítii v**l-K
. » »., 1. hii'fi íi fiifltf huljt|«ift»haþli
1927 FEBRÚAR 1927
Sunnu
luuur.

M&uu* fl«KtH 1 ‘i iííju MiíSv,. •líKfitr. FUntu únKur. PÖKlU- d<Híur, U*uu‘ irú«Br
1 2 3 4 5
7 8 9 1011 12
14 15 16 17 18 19
21 22 23 24 25 26
28
—ír—3—^
is-
d-
ÁRHE> 1927 var dagatalið he|g
lenzkum biskupum fyrri alda. A
inni sjáum vi prentlistarfrömuðinn
Guðbrand Þorláksson Hólabiskup.
l,j>V-i rr yfír liftínua ahla
KÍS. og nwijjt »»ss fin-i þar
-áiutift tná jiess s.init t-i gjahla.
siut skal |>vi. er Itggur tia-st ;
mettningih frá initmiitgtsmii
mamtíakiS í mitiftiíiiti
íramtsft -kuht ht-íja ha‘zt.
Fornólfur,
19 27
Dsao
31slcnslur
átt£tí>ctt'Ít£Uptr
1027
FORSÍÐA íslenzkra Mánaðardaga árið 1927. Með því að
kynna 12 merka Islendinga á ári hverju var sáð fræjum þjóð-
rækni og glædd tilfinningin fyrir hinum sögulegu tengslum.

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 13. NÓVEMBER 1999 17