Lesbók Morgunblaðsins - 11.12.1999, Blaðsíða 4

LISTFENG-
UR BRAUT-
RYÐJANDI
EFTIR KONRÁÐ BJARNASON
Þess er minnst nú að 100 ár eru liðin frá fæðingu
Sigurlinna Péturssonar sem var listfengur smiður
og brautryðjandi í framleiðslu á einingum til
íbúðarhúsa, en allmörg Sigurlinnahús standa
með mikili prýði í Garðabæ.
Lesbólc /Gísli Sigurðsson
Einbýlishús í Garðabæ, eitt af Siguriinnahúsunum sem hann framleiddi í einingum.
ODDHAGUR var sá er
leikinn var í því að
skera út í tré, einnig
sagður skurðhagur.
Var þetta ein þróað-
asta listmenning sem
húsmunaskreyting og
bókstafagerð _ á fyrri
ritlistaröldum þjóðar vorrar. Útfærsla
þessarar handvirkni var hugvitssemi, sem
einnig hafði að merkingu uppfinningagáfu.
Hlutur slíkra manna var vel virkur og virt-
ur á nefndum tímum, en hrundi nær til
grunna á harðærum 18. og 19. aldar. En í
erfðavísum margra einstaklinga varðveitt-
ist hin forna list og fékk viðurkenningu við
aldamót núaldar. Fáum hinna viðurkenndu
tókst að framfleyta sér og fjölskyldu sinni
nema með nauðsynlegum hliðarverkefnum,
svo sem að koma sér upp húsaskjóli því er
best varði menn og málleysingja fyrir veðri
og vindum í voru litríka landi við nyrstu
höf.
Framansagt er inngangur að samantekt
um eindæma fjölhæfni í handverki hins
oddhaga hugvitsmanns, Sigurlinna Péturs-
sonar, sem hafði legið hulin undir gleymsk-
unnar feldi í áratugi, en lítur nú dagsins
ljós á hundrað ára afmælisdegi þjóðhagans
mikla.
Sigurlinni var fæddur 12. desember 1899
í Skáladal í Aðalvíkursókn, Sléttuhreppi í
N-ísafjarðarsýslu. Foreldrar hans voru
Pétur Einarsson bóndi þar, f. 12. júní 1852
- d. 13. desember 1941, og seinni kona
hans, Svanhvít, f. 15. maí 1865 - d. 11. jan-
úar 1934. Hún var dóttir Kristjáns útvegs-
bónda og sigmanns að Sútarabúðum í
Grunnavíkurhreppi, Eldjárnssonar. Föður-
foreldrar Sigurlinna voru Einar Hallgríms-
son, bóndi á Stað í Aðalvík og kona hans,
Ágústína Jóhanna, skáldkona og húsfreyja
sama stað, Eyjólfsdóttir prests í Garpsdal,
Gíslasonar. Móðurfaðir Ágústínu var Jón
Þorláksson, prestur og stórskáld á Bægisá
ytri í Eyjafirði, en móðurætt séra Jóns
skálds var af ætt Arngríms hins lærða,
rektors og officialis á Hólum, Jónssonar.
Sigurlinni var þriðja barn foreldra sinna,
sem voru: Ágúst Jóhannes, f. 29. ágúst
1895, Rakel Olöf, f. 9. nóvember 1897, og
voru þau fædd að Sútarabúðum í Grunna-
víkurhreppi. Yngri bræður Sigurlinna
fæddir í Sléttuhreppi voru: Gísli, f. 7. ágúst
1901, Ingimundur, f. 17. september 1902,
Hallgrímur Lúter, f. 26. febrúar 1904, og
Pétur Immanúel, f. 2. október 1908.
I Aðalvík var lífsbaráttan miskunnarlaus
en þroskandi og heillandi í senn. Þar bar
úthafsaldan kjörvið að landi og búendur
voru sjálflærðir smiðir á alla búshluti allt
frá amboðum til húsakosts og báta. Um-
hverfi heimahaga Sigurlinna á uppvaxtar-
árunum var gefandi, mótaði leitandi hugar-
flug drengsins og varð honum innblástur
þegar hann tegldi kjörvið til margra hluta
og skreytti með útskurði.
Sigurlinni Pétursson er sagður hafa
numið trésmíði á ísafirði 1918-21, húsa-
gerðarlist og tréskurð í Kaupmannahöfn.
Manntalsskrár eru upplýsingasnauðar um
þetta. Þær staðfesta aðeins að Sigurlinni
Pétursson er innfluttur frá Látrum til Isa-
fjarðar 1919 og þá sem húsasmíðanemi.
Hann gæti þó hafa komið þangað á árinu
1918, en ekki er getið heimilisfangs né
nafns lærimeistara, sem enn er ókunnur.
Hann hefur gert sveinsstykki og orðið
trésmiður á árinu 192L Ekki er getið um
brottför Sigurlinna frá Isafirði. Á sama ári,
eða í byrjun næsta árs, er Sigurlinni kom-
inn til Hafnarfjarðar. Þar er þá uppgangur
og vaxandi byggð. Þar hefur þá heimilis-
fang Gísli bróðir hans, bryti á farskipum,
og kynnir hann fyrir hjónunum í Vestri-
Gestshúsum, Ólafi og Ingibjörgu. Inn-
ganga Sigurlinna í Gestshús verður örlaga-
spor. Gísli Pétursson giftist á árinu 1922
Ingibjörgu Guðmundsdóttur frá Skáholti í
Reykjavík, systur Vilhjálms skálds, kennd-
ur við Skáholt.
Nú er við hæfi að vitna til viðtals sem
blaðamaður Vikunnar á við Sigurlinna á ár-
inu 1939, er þá var húsasmíðameistari í
Reykjavík og hafði yfirskriftina: „Islensk-
ur fiðlusmiður - verk hans eru á heimssýn-
ingunni í New York.“ Þar má sjá mynd af
Sigurlinna og fiðlum hans og sagt frá tilurð
þeirra. „Önnur var smíðuð úr tönn stór-
hvals en hin úr nær 100 ára gömlum viðar-
bút, sem Sigurlinni fann er hann var að
breyta skólahúsi í Reykjavík. Að vinna
verk þetta með handverkfærum þurfti
þrautseigju og átti forsendu í herslu
reynslunnar og var eftirfarandi: Fyrirhafn-
arlaust var það ekki fyrir um tvítugan
mann að vinna fyrir sér við húsasmíði suð-
ur í Hafnarfirði, en langaði til að fullnuma
sig í tréskurði og teikningum hjá lærðum
listamanni. Sá mesti af því tagi var Ríka-
rður Jónsson í Reykjavík. Eini tíminn sem
hægt var að eyða til námsins voru skamm-
degismánuðirnir, þegar ekki var unnið að
húsasmíðinni. Einmitt þá hafði Ríkarður
kvöldnámskeið hjá sér. Þá voru ekki stræt-
isvagnarnir komnir og farkostur enginn,
eina ráðið var því að ganga. Tímarnir hjá
Ríkarði voru frá kl. 8-10 og með því að
leggja af stað úr Firðinum kl. 6 var hægt
að vera kominn í tæka tíð til Reykjavíkur
og heim aftur um miðnætti. Seinna dvaldi
Sigurlinni við framhaldsnám í Kaupmanna-
höfn og lauk þar námi í tréskurði og list-
munagerð.
I Hafnarfirði kynntist Sigurlinni Ólafi
Bjarnasyni, sjómanni og húseiganda í
Vestri-Gestshúsum. Kona hans var Ingi-
björg Guðríður Helgadóttir af borgfirskum
ættum. Þau áttu son er dó ungur og þrjár
dætur og var elst þeirra Vilhelmína, f. 11.
maí 1905. Þau Vilhelmína og Sigurlinni
felldu hugi saman, en hún var þá innan við
tvítugt. Sigurlinni framfylgdi löngun sinni
til framhaldsnáms í listgreinum sínum í
Kaupmannahöfn 1924 og lauk þar prófum
með afbragðs vitnisburði. Hann kom þaðan
á snemmvordögum 1925 og kvæntist Vil-
helmínu unnustu sinni þann 5. desember
1925.
Ólafur, tengdafaðir Sigurlinna, sá að
hverju fór og fékk Guðmund Einarsson,
húsasmíðameistara, til að byggja fyrir sig
tveggja hæða hús á Vestur-
brú 4, sem varð fokhelt í
júní 1925 og fullbúið við lok
sama árs. Vafalaust hefur
Sigurlinni unnið við hús-
byggingu þessa. Búskapur
ungra hjóna var genginn í
garð með húsmóðurhlut-
verki og fyrirvinnuskyldum
húsbónda, sem stundaði
húsasmíði að sumri og að
vetri með því að kenna
drengjum í barnaskóla og
piltum í _ Flensborg hand-
avinnu. í hinu nýbyggða
húsi fæddist fyrsta bam
þeirra hjóna, Ingibjörg,
hinn 30. mars 1926. Þar
fæddist Sigurlinni hinn 12.
júní 1927 og einnig þriðja
barn þeirra, Ólafur Pétur,
hinn 12. maí 1929.
Á árinu 1930 flytur Sigur-
linni búsetu sína til Reykja-
víkur. Þar eru stórbygging-
ar í uppgangi og þar gæti
atvinnusvið orðið fjölbreytt-
ara. Svo virðist sem búseta
hans þar verði fyrst á
Bræðraborgarstíg 5, en
hann er fluttur að Ránar-
götu 9 árið 1933 og þar er
fjórða barn þeirra hjóna,
Svanhvít, skráð fædd hinn
6. ágúst 1934. Sigurlinni
flytur næst búsetu sína að
Holtsgötu 16 og þar fæðist
fimmta barn þeirra, Gylfi
Eldjám, hinn 17. mars
1936. Næsta búseta þeirra
er við Framnesveg og síðan
á Laugavegi 161 árið 1943.
Þar fæðist sjötta og yngsta
barn þeirra hjóna, Vilhjálm-
ur, hinn 6. janúar 1944.
Þegar á fyrstu búskapar-
árum sínum í Reykjavík
kynntist Sigurlinni Guðjóni Samúelssyni,
húsameistara ríkisins, og varð brátt mikil
vinátta með þeim og gagnkvæmt traust
sem entist meðan báðir lifðu. Húsameistari
fól Sigurlinna mörg vandasöm verk að
vinna, fyrst sem yfirsmið og síðar til fullrar
ábyrgðar er Sigurlinni varð húsasmíða-
meistari 27. október 1937.
Fljótlega á Reykjavíkurárum sínum fékk
Sigurlinni starfsaðstöðu í bakhúsi Mennta-
skólans. Vafalaust hefur það tengst því er
hann vann að breytingum á húsakynnum
skólans og fann viðarbútinn gamla sem
hann breytti í fiðlu, svo sem greint var frá
hér að framan. Það var einmitt í bakhúsinu
sem hann smíðaði hinar frægu fiðlur sínar
og marga merka smíðisgripi. Þar hefur
hann unnið að hugðarverkefnum sínum
sem hann fékk einkaleyfi fyrir 1932, en það
var aðferð við heyþurrkun og einkaleyfi
fyrir loftþéttum gluggabúnaði 1934. Á ár-
unum 1938-39 vann hann á vegum rann-
sóknarráðs ríkisins að mælingum og sýnis-
hornatöku úr mómýrum víða um land.
Vorið 1938 skrapp
Sigurlinni til Svíþjóðar
með viðkomu í Ósló.
Hann hafði þá með sér
spil sem hann hafði
teiknað að eigin frum-
kvæði og nefndi „Goða-
spilin“ sem báru nöfn
hinna heiðnu guða.
Hann hitti í þessari för
mann sem hafði áhuga
fyrir útgáfu spilanna, en
það var ekki fyrr en
haustið 1958 að Sigur-
linni kostaði sjálfur út-
gáfu þeirra eftir að þau
höfðu verið prentuð hjá
Fraenckel Bogtryk í
Kaupmannahöfn.
Á búskaparárum sín-
um á Laugavegi 161 tók
Sigurlinni að sér miklar
byggingarframkvæmdir
á Vífilsstöðum: Starfs-
mannabústað og ráðs-
mannsíbúð, ketilhús,
læknabústað og hús-
næði fyrir göngufæra
sjúklinga. Fjöldi starfs-
manna vann hjá Sigur-
linna að verkefninu. Þar
gerði hann fyrstu til-
raunir við gerð steyptra
einingahúsa, er síðar
urðu að þróuðum veru-
leika, svo sem þau sem
risu við Garðaflöt í
Garðabæ og önnur sem
reist voru á hraunkambi
þeim er Hraunhólar
nefndust. Þau voru
fjöldaframleidd á flöt
undir nefndum hraunk-
ambi. Húshlutunum var
haglega læst saman,
voru vatnsþéttir og með
sveigjuþoli. Húsbygg-
ing þessi leysti menn undan þeirri kvöð að
byggja tréhús, sem varð niður að rífa eftir
steypufyllingu.
Sigurlinni var hagmæltur og 1967 gaf
hann út ljóðabókina „Hugur og hönd“. Auk
ljóðanna eru þar myndir af skrautstöfum og
fylgdi ferskeytla hverjum staf, ásamt
myndum af mörgum fögrum smíðisgripum
og listaverkum.
Það hefur væntanlega verið á árinu 1944,
þegar Sigurlinni bjó á Laugavegi 161, að
hann keypti af Valdimar Péturssyni, bónda
að Hraunsholti, land það er lá að mörkum
Hafnarfjarðar við Engidal. Það náði góðan
spöl á flatlendi í átt til Hraunsholts og upp
á hraunbrún í austri er teygðist niður undir
krossgötuumferð þá er lagði undir sig
syðsta hluta landsins. Vinskapur var með
þeim Sigurlinna og Valdimar svo og
tengdaföður hans, Jakobi Gunnarssyni, er
kom úr Skagafirði og kvæntist heimasæt-
unni í Hraunsholti.
Þegar fest höfðu verið kaup á landi var
ekkert sjálfsagðara en að byggja þar snot-
Sigurlinni lagði gjörva hönd á
margt, útskurð, skreytingar, mái-
verk og spilahönnun. Hér eru
spaðakóngur og tígulkóngur úr
spiium sem Síguriiði hannaði.
4 LESBÓK MORGUNBIAÐSINS - MENNING/USTIR 11. DESEMBER 1999