Lesbók Morgunblaðsins - 11.12.1999, Blaðsíða 11

Skógræktarfélag Reykjavíkur byrjaði að gróðursetja í Öskjuhlíðinni 1951. Þar er nú að vaxa upp
fagur og fjölbreyttur skógur sem sómir sér vel í nábýli við Perluna.
Jólatréshögg í Hallormsstaðarskógi. Mesta sala á jólatrjám hjá Skógrækt ríkisins var 14.000 tré
árið 1986.
frjóum fjölgar hlutfallslega. Sömu rannsóknir
sýna, að birkiskógur hefur náð hámarki sínu á
íslandi fyrir 4.000-2.800 árum en verið á niður-
leið síðan með stórum afföllum á landnámsöld
og 17. öld.
Fjórðungur landsins skógi vaxinn
Lengi hafa glöggir menn reynt að reikna út
hversu stór hluti landsins hafi verið skógi vax-
inn við landnám. Rannsóknir og heimildir
benda til þess að meira en 40.000 ferkílómetr-
ar hafi verið huldir gróðri á 9. öld, eða um tvöf-
alt stærra svæði en nú er. Leiddar eru líkur að
því að meira en helmingur þess lands hafi ver-
ið viði vaxinn. Mestur hefur skógur verið á lág-
lendi, neðan 200 metra hæðar yfir sjávarmáli,
en lágvaxið kjarr hefur teygt sig inn á hálendið
upp í yfir 400 metra hæð. Þar sem vaxtar-
skilyrði hafa verið best, í botnum dala og
skjólgóðum hlíðum, hafa birkitré náð góðum
vexti og gefið af sér smíðavið. Víðar hefur þó
verið lágvaxinn skógur og kjarr.
Áhrif búsetu
Norrænir landnámsmenn voru vanir kvik-
fjárrækt og akuryrkju. Þeir ruddu skóg fyrir
Kolagerð var stunduð hvarvetna í miklum mæli fram undir síðustu aldamót. Mest af kolunum var
notað til að hita sláttuljái til dengingar.
Jön Chr. Stephánsson og kona hans Kristjana önnuðust Trjáræktarstöðina á Akureyri fyrstu árin.
Hér sést Kristjana vökva garðinn, en vatn var leitt að honum í járnpípum úr brunni á höfðanum.
bæi sína og akra. Fornleifarannsóknir sýna að
menn brenndu gjarnan skóginn þar sem bær-
inn átti að standa og umhverfís hann. Búfénað-
urinn, sauðfé, nautgripir, svin og geitur, var
látinn ganga sjálfala allt árið um kring í skjólg-
óðum skóginum en kjarr var sviðið til þess að
rýma fyrir beitilandi og ökrum til komræktar.
Einnig munu landnemamir hafa notað svo-
nefnda sviðningsræktun sem tíðkaðist á Norð-
urlöndum, en þá var skóglendi brennt undir
akra og síðan sáð í volga öskuna.
Rauðablástur og jámsmíði var iðnaður sem
víkingarnir þekktu vel til. Slíkt höfðu þeir
stundað um aldir í Skandinavíu. Þeir komust
fljótt að því að íslenski mýrarrauðinn var járn-
ríkur og héldu því uppteknum hætti í nýja
landinu. Til þess þurftu þeir mikið eldsneyti.
Skógur vai' einnig höggvinn í byggingarefni
fyrir skála og langeldar kyntir í þeim. Búfjár-
beitin hefur þó átt drýgstan þátt í skógareyð-
ingunni. Grasbítarnir sáu til þess að nýgræð-
ingur ásamt öðrum botngróðri komst hvergi
upp og vetrarbeitin gerði illt verra.
Skógurinn hvarf ó 250 órum
Ari fróði Þorgilsson ritar Landnámu og ís-
lendingabók snemma á 12. öld, eða um 250 ár-
um eftir landnám. Frásagnir beggja greina frá
því, að í þá tíð sem land var numið hafi það ver-
ið viði vaxið milli fjalls og fjöra. Þessi orð gefa
til kynna að ekki sé lengur skógur í landinu svo
nokkru nemi þegar þau eru rituð. Að skógur-
inn hafi eyðst að mestu á 250 árum er ekki ólík-
legt. Islenska birkið verður yfirleitt ekki meira
en 200 ára gamalt og skógur sem er mikið
beittur endurnýjar sig lítið. Því er ekki fráleitt
að á fyrstu 250 ámm Islandsbyggðar hafi
mönnum og búfénaði tekist að uppræta helm-
ing þess skóglendis sem var við landnám.
Frjólínurit sýna að birkiskógurinn hefur látið
á sjá fljótlega eftir að landnám hófst og sum
héruð, eins og Húnaþing og Skagafjörður,
snemma orðið skóglaus.
Eyðing náttúruskógar á íslandi er ekkert
einsdæmi. Hið sama hefur átt sér stað um >
gjöi'vallan heim þar sem vestrænfr menn hafa
numið land. Slíkt gerðist á meginlandi Evrópu
fýrir nokkrum þúsundum ára og endurtók sig
bæði í N-Ameríku og á Nýja Sjálandi þegar
Evrópubúar fluttust þangað með húsdýr sín.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 11. DESEMBER 1999 1 1 ;