Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.2000, Blaðsíða 4

Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.2000, Blaðsíða 4
ERILLA GERT AÐ KLÓNA FÓLK? - SÍÐARI HLUTI FIMM AN DMÆLIGEGN KLONUN Á FÓLKI EFTIR ATLA HARÐARSON í síðustu grein fjallaði ég almennum orðum um möguleika á að klóna fólk og ástæður sem menn gætu haft til að reyna það. Niðurstaða mín var að það þyrfti sterk rök til þ ess að styðja blátt bann við tilraunum til að klóna fólk. Hver gætu þessi rök verið? í því sem á eftir fer ætla ég að skoða fimm gerðir and- mæla sem nokkuð hefur borið á í umræðum um þetta efni. 1. andmæli: Slæm kjör þeirra klónuðu Meðalsnotur skylimannahver, æva til snotur sé. Örlög sín viti engi fyrir, þeim er sorgalausastr sefi. I þeim umræðum um mögulega klónun manna sem fóru af stað þegar fréttir bárust af tilurð kindarinnar Dollý er stundum gert ráð fyrir að klónburar séu eins, nánast tvö eintök af sama manninum fremur en tveir sjálfstæðir einstaklingar. Sé þessi hugmynd tekin bók- staflega þá gefur hún tilefni til að efast um að sá yngri tveggja klónaðra einstaklinga eigi sér opna og óráðna framtíð eins og við hin. Sé hann bara eftirmynd þess eldri, hlýtur honum þá ekki að vera neitað um þann sorgalausa sefa sem Hávamál segja að menn hafi ef þeir vita ekki örlög sín fyrir? Ef sá yngri tvítugur sér þann eldri kominn með ístru og skalla um fertugt getur hann þá gert sér vonir um að vera enn í góðu formi eftir 20 ár? Því ekki? Hann getur látið sér víti hins eldra að vamaði verða og gerst grænmetisæta. Eins og ég hef gert grein fyrir er sú hugmynd að klónaðir menn séu tvö eintök af sama manninum ótta- leg firra. En gæti samt ekki verið eitthvað til í því að ef aldursmunur klónaðra einstaklinga skiptir árum þá lifi sá yngri með einhverjum hætti í skugga þess eldri? Hér er fátt um svör. Við vitum ekki um sálræn og félagsleg áhrif þess á mann að eiga sér eldra „tvíburasystk- in“. Við vitum ekki heldur um áhrif þess á sjálfsmynd manns að eiga sér aðeins eitt for- eldri sem er um leið eins konar tvíburi hans, en sennilega vildum við fæst vera í þeim spor- um. Hugmyndir um skrýtna stöðu og undarleg kjör klónaðs bams eru svo sem lítið annað en getgátur. Hugsanlegt er að einhvem tíma í fjarlægri framtíð þyki það betri kostur fyrir bam að vera til orðið með einhverjum tækni- brellum en að vera getið með sama hætti og við. Séu ástæður til að ætla að kjör klónaðra manna yrðu verri en annarra fyrir þá sök að þeir lifðu í skugga síns eina foreldris og tengd- ust ekki öðm fólki sams konar fjölskyldubönd- um og flestir aðrir, þá kunna það að vera rök Nú þegar hafa verið gerðar tilraunir til að græða nema í heila manns til þess að gera honum kleift að stjórna tölvubúnaði með hugsuninni einni. Teiknarinn Andrés Andrésson sér fyrir sér hvernig skrifstofufólk framtíðarinnar gæti litið út. gegn því að nota klónun til að búa til börn. En rök af þessu tagi segja ekkert um réttmæti þess að nota klónaða fósturvísa í læknisfræði- legum tilgangi. 2. andmæli: Virðingin fyrir einstaklingnum Ef til vill er ástæða til að óttast að klónun á fólki dragi úr virðingunni fyrir einstaklingn- um, grafi undan mannúð og mannhelgi alveg burtséð frá því hvort kjör þeirra klónuðu yrðu verri eða betri en okkar hinna. Þetta gæti gerst með ýmsum hætti. Ef það fer til dæmis að tíðkast að ala klónaða fósturvísa til að nota í „varahluti" er hætta á að einhverjir vilji ganga skrefi lengra og deyða eldri fóstur eða jafnvel ungabörn. Einhvers staðar á leiðinni frá okfmmu til nýfædds barns verður til mennskur einstakl- ingur. Einn mikilvægasti hornsteinn allrar siðmenningar er virðingin fyrir mannslífum og blátt bann við morðum. Ef menn taka upp á því að rækta fóstur og drepa þau til að hirða úr þeim líffæri eftir að þau hafa fengið mann- legt sköpulag þá er ef til vill stutt í að farið verði að líta á morð sem hagstæðan kost í sumum tilvikum. Hér er margs að gæta. Þegar tekið var að leyfa fóstureyðingar óttuðust sumir að þær græfu undan virðingu fyrir lífinu og menn mundu smám saman hætta að líta á hvert mannsbarn sem ómetanlega gersemi, að þeir væru einu skrefi nær því en áður að leyfa út- burð. En ekkert bendir til að samfélög sem leyfa frjálsar fóstureyðingar hafi minni mætur á börnum en hin sem banna þær. Verði farið að rækta fósturvísa í 8 vikur og deyða þá svo eru menn vissulega nær því en áður að rækta þá í 9 vikur, en það er ekki þar með sagt að þeir þokist nær og nær því að líða dráp á börnum. Það er hægt að setja mörk og segja svo: Híngað og ekki lengra. Ætla má að háskólar og sjúkrahús mundu virða þessi mörk. En ekki er þar með sagt að allir mundu gera það. Nú þegar er nokkuð um ólöglega sölu á líffærum, sem e.t.v. eru stundum fengin með manndrápum. Þróist tækni til að rækta klónuð fóstur geta einhverjir notað hana á ólöglegan hátt, jafnvel gengið svo langt að búa til börn til þess eins að drepa þau. Ekki er óeðlilegt að mönnum þyki möguleikinn á slík- um voðaverkum gefa tilefni til að stöðva rann- sóknir á þessu sviði og vona að slík tækni verði aldrei til. Hér er enn margs að gæta. Mögu- leikinn á að menn yrðu myrtir til að hirða úr þeim líffæri hefur aldrei þótt nein rök gegn rannsóknum á tækni til líffæraflutninga. Rök af þessu tagi geta því ekki talist einhlít. Ónnur rök sem kunna að renna stoðum und- ir þá skoðun að klónun á fólki grafi undan virð- ingunni fyrir mannslífum eru á þá leið að fólk gæti farið að nota þessa tækni til að endur- heimta látna ástvini með því að klóna þá, búa til eftirmyndir þeirra. Dauði þeirra yrði þá ekki lengur óbætanlegur missir og mannslíf ekki lengur ómetanlegt. Hugmyndin um að endurheimta látinn mann með klónun er vita- skuld tóm vitleysa því klónun býr ekki til ann- að eintak af sama manni heldur annan mann með svipaða líkamsgerð en ef til vill ólíkan persónuleika. Hugmyndin um að nota klónun á þennan hátt til að sigrast á dauðanum byggir því á misskilningi sem aukin umræða um efnið mun vonandi eyða. Hér hef ég tíundað tvenn rök og sagt að þau fyrri séu ekki einhlít og þau síðari byggi á mis- skilningi. En þótt erfitt sé að slá neinu föstu um hvort klónun á mönnum sé líkleg til að draga úr virðingunni fyrir mannlegu lífi væri fávíslegt að loka augunum fyrir þeim mögu- leika. 3. andmæli: Afhelgun og umturnun gilda Óttinn við að klónun grafi undan virðing- unni fyrir mannslífum, og lækki þá tilfinninga- legu þröskulda sem menn þurfa að yfirstíga til að fremja morð, er ef til vill afbrigði miklu al- mennari ótta við að vísindin muni afhelga manninn og umturna um leið mikilsverðum gildum. Framfarir í líffræði hafa gert mannslík- amann skiljanlegan a.m.k. í aðalatriðum. Við vitum nokkurn veginn hvernig barn verður til úr eggi og sáðfrumu og ef til vill styttist í að menn ráði gátur miðtaugakerfisins. Þessari þekkingu fylgir tækni og vald til að stjórna gangi náttúrunnar. Líftæknin gerir mönnum mögulegt að stjórna því hvernig börn þeir eignast. Þekking á heilanum mun ef til vill gera þeim mögulegt að stjórna hugsun þeirra og tilfinningum í meira mæli en þeir nú geta. Tæknin mun ef til vill gera manninn í auknum mæli að sinni eigin afurð eða smíð. Nú þegar hafa verið gerðar tilraunir til að græða nema í heila manns til að gera hon- um kleift að stjórna tölvubúnaði með hugs- uninni einni. Kannski verða menn brátt tengdir vélbúnaði í þeim mæli að þeir viti ekki gerla skil milli sjálfra sín og vélrænna viðbóta við líkama og sál. Ef við þetta bætist að hægt verði að nota líftækni til að breyta líkamanum, framleiða í hann varahluti og hann verði jafnvel að hluta til hannaður eins og hver önnur smíð þá verður maðurinn ekki bara framleiðandi heldur líka fram- leiðsluvara. Tæknin hefur þegar breytt möguleikum mannsins og stöðu hans í ríki náttúrunnar en ef til vill eru enn róttækari breytingar fram und- an. Það er alkunna að skilningur mannsins á sjálfum sér mótast að verulegu leyti af tækninni. Meðan lækir sneru mylluhjólum og mannshendur halasnældum var örlagahjólið tákn fyrir tilveru mannsins. Þegar aflvélarnar komu fram fóru menn að hugsa um tilfinningar sínar sem þrýsting, krafta líka þeim sem knúðu bullur bg stimpla. Þegar tölvan var fundin upp tóku þeir svo að hugsa sér hugann sem forrit. Menn hafa löng- um skilið og misskilið sjálfa sig í ljósi tækninn- ar. Þetta er ósköp eðlilegt. Það sem menn hafa sjálfir hannað og skapað er þeim yfirleitt gagnsærra og skiljanlegra en fyrirbæri nátt- úrunnar og þeir nota það sem þeir skilja til að henda reiður á því sem þeir skilja ekki. En hvað verður þegar menn taka að umskapa og hanna sjálfa sig? Verður þeim eigið líf þá fyrst skiljanlegt eða klúðra þeir þá loks endanlega allri sinni tilveru? Við svona spurningum veit enginn neitt svar. Menn eins og ég sem gleðj- ast yfir nýrri tækni og aukinni þekkingu eru bjartsýnir og gera sér vonir um að vísindin geri lífið betra. En það verður að segjast eins og er að þessi bjartsýni styðst ekki við mjög haldgóð rök. Vera kann að klónun eða önnur tækni grafi undan einhverjum gildum en hún kann að skapa önnur í staðinn sem ef til vill eru engu síðri. Svartsýni þeirra sem halda að tæknin fari með mannkynið til andskotans styðst ekki við neitt betri rök en bjartsýnin. Það er litlu hægt að spá um hvaða áhrif ný þekking og ný tækni og ný reynsla mun hafa. Við getum ekki vitað margt um vitneskju sem er enn ekki orð- in til. 4. andmæli: Misnotkun tækninnar Það er hægt að misnota líftækni eins og svo margt annað. Að jafnaði teljast það ekki vera rök gegn tækniþróun að hægt sé að misnota afraksturinn. Við vitum t.d. að það er hægt að misnota tölvutækni t.d. til að njósna um fólk, það er hægt að misnota bíla, t.d. með því að fara í kappakstur á þjóðvegunum og með flug- vélum er hægt að gera loftárásir á saklaust fólk. Þetta eru þó tæpast rök gegn framleiðslu á tölvum, bílum og flugvélum því gagnið af frelsinu til að framleiða og selja slíka hluti vegur miklu þyngra en skaðinn sem hlotist 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 12. FEBRÚAR 2000

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.