Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.2000, Blaðsíða 3

LESBÓK MOIU.l \I!I, VI)SI\S - IMENNLNG LISTIR
22. TÖLUBLAÐ - 75. ÁRGANGUR
Persneskt útlit
með andrúmi þúsund og einnar nætur hefur
íranski arkitektinn Ali Amoushahi skapað í
gömlu húsi í miðbæ Reykjavíkur. Innrétting-
ar hafa verið unnar í fran þar sem fornum,
persneskum hefðum er við haldið og vinna
við einstaka gripi tók 2 ár. Gísli Sigurðsson
leit á húsið og ræddi við Ali Amoushahi, sem
býr á íslandi.
Dvergasteinar
eru sérstakt náttúrufyrirbrigði og finnast á
nokkrum stöðum við sjó, en einnig inni í
landi, jafnvel á hálendinu. Þeir eru einskonar
höggmyndir náttúrunnar og hér hefur eink-
um verið litið á stóran dvergasteinareit í ná-
grenni Reykjavíkur.
Vatnsenda-Rósa
hafði oft verið sótt til kvenna í barnsnauð og
ákvað að verða fullgild yfirsetukona. Til þess
fór hún til Reykjavíkur og nam fræðin hjá
landlækni 1835 og stóðst prófið með prýði.
Hún þurfti einnig að fá lausamennskuleyfí og
varð að „afleggja yfirsetu-konueið" fyrir
aukarétti. Um þessa erfiðu upphefð Rósu
skrifar Gfsli H. Kolbeins.
Héléne Cixous
leikritaskáld, skáldsagnahöfundur og fræði-
kona, heldur opinn fyrirlestur í boði Háskóia
íslands í dag í Odda, stofu 101 kl. 15. Hún
mun fjalla um tilurð leikrita sinna í handriti
og á sviði Sólarleikhússins í París. Yfir-
skriftin er: „Innkoma leikhússins". Irma Erl-
ingsdóttir bókmenntafræðingur segir frá ævi
og verkum Cixous en Irma vinnur að dokt-
orsverkefni undir handleiðslu hennar.
FORSÍÐUMYNDIN
er af einum hinna fögru dvergasteina á Álfsnesi. Sjá nánar á bis. 10.
Ljósmynd: Gísli Sigurðsson.
ZBIEGNIEW HERBERT
DÆMISAGA UM
RÚSSNESKA ÚTLAGA
GEIRLAUGUR MAGNÚSSON ÞÝDDI
tuttugu
eða tuttugu ogeitt
komu hingað
rússneskir útlagar
hávaxnir Jjóshærðir
fjarrænt augnaráð
draumlíkar konur
farfuglar - pískruðum við
þegar þeirfóru um torgið
sóttu dansleiki aðalsins
allir hvísluðu - hvílíkar perlur
en þegarljósin slokknuðu
stóðu efth’ ráðvillth'
stöðugþögn grárra dagblaða
aðeins kapallinn gekk upp
gítarinn þagnaði utan viðgluggann
jafnvel svörtu augun bliknuðu
á kvöldin flautaði samóvarinn
við brautarstöðina heima
eftir nokkur ár
var aðeins minnst þriggja
þess sem geggjaðist
þess sem hengdi sig
þeirrar sem karlarnir heimsóttu
hinh’ héldu kyrru fyrh’
rykféllu smátt ogsmátt
þessa sögu segir mér Nikulás
sem skilur gang sögunnar
til að skelfa mig þ.e. sannfæra mig
Höfundurinn, f. 1924, er eitt af höfuðskóldum Pólverja ó þessari öld.
RABB
MANNUÐ OG
MARKAÐSÖFL
Hvítasunnan er allt í einu
komin án þess mikið beri
á. í sveitinni er hún
ávallt tengd sauðburði.
Þetta er tíminn þegar
lömbin grípa andann á
lofti í orðsins fyllstu
merkingu. Þama liggja
þau á jörðinni sem dauð, taka síðan skyndi-
lega snöggan kipp og byrja að anda eins og
ekkert sé eðlilegra. Líkt og vélin sem bíður
eftir neistanum sem setur gangverkið af
stað.
Þótt hvítasunnan sé sjaldnast túlkuð
sem hátíð andans lífgefandi í sköpunar-
verkinu er það engin fjarstæða og ætti vel
við hér á landi. íslensk trúarhefð er á ýms-
an hátt afar sérstæð þótt enginn hafi enn-
þá gert sér far um að skilgreina hana til
hlítar.
I þeirri hefð er í það minnsta eitt megin-
atriði sem markar henni sérstöðu. Það er
kristindómur hins litla samfélags heima
fyrir, án mikilla eða brýnna tengsla við
kirkjuhúsið.
Séra Árni Þórarinsson segist í „Fögru
mannlífi" ævinlega hafa hlakkað til hús-
lestranna sem barn, það átti reyndar einn-
ig við um annan upplestur í baðstofunni.
Húslestramir, eitt sterkasta einkenni lúth-
erskrar kristni, voru miðstöð trúar og
menningar. Og sem betur fer átti þjóðin
því láni að fagna að eiga húslestrarbækur á
heimsmælikvarða hvað efni, framsetningu
og málfar snertir, má þar nefna Vídalíns-
postillu frá barokktímanum og Mynsters-
hugleiðingar frá rómantíska tímabilinu.
Kringum bókina og lesarann sat lítill
hópur á hverjum bæ. Baðstofan var hin
eiginlega kirkja í strjálbýlu landi án þorpa
og vega. Við þessar aðstæður þróaðist sér-
stæð íslensk kristni fjarri kirkjuhúsinu, í
þröngum hópi húsbænda og hjúa, gesta og
gamalmenna. Þar gegndi kirkjuhúsið öðm
hlutverki en víðast hvar annars staðar í álf-
unni. En hún var á sínum stað, stássstofa
sveitarinnar.
Þessi samfélagsmynd kernur mér í hug
núna þegar svo mikið er talað um and-
stæðu þessa nána samfélags, ekki hvað síst
hér á landi: hnattvæðinguna, sem fer eins
og eldur í sinu um heiminn, drifin áfram af
markaðshyggju samtímans ásamt framför-
um í vísindum og tækni.
Markaðshyggjan hefur aukið hagsæld
manna víða, meðal annars hér á landi en
hún hefur sneitt hjá sumum svæðum
heimsins og fært öðrum litla hamingju, má
nefna Afríku í því sambandi.
Hnattvæðingin veldur því að stór mark-
aðssvæði verða til og hún valtar því yfir
menningarsvæði þar sem hennar gætir að
marki. Það er því engin furða að vart verði
talsverðrar andstöðu við þessa þróun víða
um heim, bæði meðvitaðrar og ómeðvitaðr-
ar. Því til sönnunar má benda á fyrirbæri
sem flestir kannast við úr heimsfréttum: 1)
afturhvarf til þjóðlegra sérkenna, sem á
ekki hvað síst við um samfélög sem þurfa
að finna sér nýja sjálfsmynd eftir fall
marxismans, 2) afturhvarf til lífshátta fyrri
tíma, fyi’ir tíma hnattvæðingar, sem sumir
nefna frumstæðishyggju.
Málið snýst um togstreitu milli markaðs-
aflanna sem njóta brautai-gengis al-
þjóðlegra stofnana og fyrirtækja annars
vegar en hins vegar fólksins heima fyrir.
Hnattvæðingin er ekki náttúrulögmál
heldur mannlegt fyrirbæri, fundin upp af
mönnum. Það er því einnig á ábyrgð
mannsins að hafa áhrif á framvindu henn-
ar.
Margir hafa bent á að trúarbrögðin hafi
hér miklu hlutverki að gegna. Sérhver
maður á sér rætur í einhverju samfélagi
þar sem hann fær að njóta sín sem mann-
eskja. Á tímum hnattvæðingar er það eitt
mikilvægasta hlutverk trúarbragðanna að
vinna sameiginlega að bættum heimi. Þau
búa manninum ákveðinn hugmyndaheim,
setja tilvist hans í merkingarbært sam-
hengi frá vöggu til grafar og enn lengur;
þau eru grunnur undir lífsviðhorf og sið-
ferðislega breytni einstaklinga, samfélaga
og þjóða. Þetta á ekki hvað síst við um
heimstrúarbrögðin. í þeim öllum skiptir
samfélagið miklu máli.
Opið og fjölþætt, litríkt og skapandi
samfélag ætti einnig, og alveg sérstaklega,
að vera á stefnuskrá kirkjunnar. Hún
byggir á hefð frumkirkjunnar þar sem allir
eru eitt og ekki er farið í manngreinarálit,
þar sem hvorki er „Gyðingur né grískur,
þræll né frjáls maður, karl né kona“.
Það er einmitt hvítasunnan, hátíð
kirkjunnar, sem dregur fram þessa tvo
þætti: hið mannúðlega samfélag heima fyr-
ir þar sem haldið er utan um hvern ein-
stakling og hins vegar hið alþjóðlega sam-
félag sem þekkir engin landamæri, hvorki í
tíma né rúmi. Hvort tveggja helst í hendur.
í hinu fjölþætta og fjölgreinda róm-
verska heimsveldi þar sem öllum heimsins
trúarbrögðum og tungumálum ægði saman
varð sá atburður, sem hvítasunnan byggir
á. Hann var stefnumarkandi fyrir sjálfs-
skilning hins unga, framsækna hóps sem
stefndi að því að verða opið, mannúðlegt
samfélag. Fólk skildi hvað annars tungu-
mál og undraðist eftir því sem Lúkas
greinir frá: „Hvemig má það vera, að vér,
hver og einn, heyrum þá tala vort eigið
móðurmál?"
Hvítasunnan gefur tilefni til að velta fyr-
ir sér nýrri hnattvæðingu þar sem menn
fyllast nýjum anda mannúðar og réttlætis.
GUNNAR KRISTJÁNSSON
REYNIVÖLLUM.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 10. JÚNÍ 2000 3