Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.2000, Blaðsíða 6

í leikritinu Trumbusláttur við stífluna sem nú er á fjölunum í Sólarleikhúsinu í París vinnur Cixous á nýstárlegan hátt úr lelkbrúðuhefóinni. Leikarar eru í hlutverki leikbrúða og hverri „leikbrúðu"
fylgir leikari sem handleikur hana. Leikritið á sér stað í dag og fyrir þúsund árum í Kína. Flóð er í aðsigi og persónur vakna smám saman til vitundar um hættuna.
AÐ $VARA
SAMTIÐ SINNI
Héléne Cixous, leikritaskáld, skáldsagnahöfundur og
fræðikona, heldi jr opinn fyrirlestur í boði Háskóla fs-
lands í dag í Odda, stofu 101 kl. 15. Hún mun fjalla
um ti lurð leikrita sinna í handriti og á sviði Sólarleik-
hússins í París. Yfirskrifti n er: „1 Innkoma leikhússins".
IRAAA ERLINGSDÓTTIR, bókmenntafræðingur, segir
hér frá ævi og verkum Cixous en Irma vinnur að
doktorsverkefni undir handleiðslu hennar.
NAFNIÐ mitt, óhamið, ýft,
kynferðislegt, óeigin-
legt, beitt eins og kakt-
usfíkja, varnarlaust,
villimannlegt. Hvað er
þetta nafn? Hvað binst
við nafn? Enn í dag verð-
ur það fyrir harkalegum
viðbrögðum, ranghugmyndum, skrumskæl-
ingum. Ómögulegt nafn. Og eitthvað í franska
tungumálinu gerir það nær ósegjanlegt og ill-
skrifanlegt [...] Ég hafði næstum fórnað því.
Þegar fyrsta bókin mín átti að koma út, var
mér ráðlagt að nota annað nafn. Mér datt Jon-
as í hug, föðurnafn Omi, þýsku móðurömmu
minnar. Nöfn þýsku gyðingafjölskyldu minn-
ar: Klein, Meyer, Ehrenstein; Jonas eða
Feuchtwanger.
Auðveld nöfn. Ég áttaði mig í tíma: nafnið
mitt, nefíð mitt of stórt of amarlegt of útstætt.
Yktir andlitsdrættir mínir. A síðustu stundu
hætti ég við að hætta við auðkennin. Með nafn-
inu og nefínu, hélt ég eftir þeirri freistingu að
afneita.“ (Úr L’AIgériance)
Fjölhæfur rithöfundur
Héléne Cixous hefur birt um fímmtíu skáld-
sögur og leikrit auk fjölda styttri ritverka, fyr-
irlestra og fræðigreina þar sem hún samtvinn-
ar heimspeki og bókmenntarýni. Hún hefur oft
slegið gagnrýnendur út af laginu með umfangi
og fjölbreytni verka sinna sem er illgerlegt að
flokka eða skilgreina innan hefðbundinnar
„kanónu". Cixous vakti fyrst athygli á sjötta
áratugnum sem fræðikona, og sérstaklega íyr-
ir doktorsritgerð sína um James Joyce: L’Éx-
ile de James Joyce ou l’Art de remplacement
(Útlegð James Joyce eða listsköpun umskipta)
en hún kom út árið 1968, samtímis í franskri og
enskri útgáfu. Árið 1969 fékk hún frönsku bók-
menntaverðlaunin „Prix Médicis“ fyrir skáld-
söguna Dedans. Hér á Islandi þekkja margir
greinar sem hún skrifaði á sjöunda áratugnum
um bókmenntir og kynjamun. í Frakklandi er
hún landskunn sem leikritaskáld. Þessa dag-
ana er verið að sýna í Sólarleikhúsinu í París
leikrit hennar Trumbusláttur við stífluna sem
hefur hlotið frábærar viðtökur.
Tvöföld æska Cixous
„Átthagar skrifa minna er víðátta þar sem
tvöföld bamæska mín á sér stað.
Æska mín á sér tvö minni. Æskuár móður
minnar í Þýskalandi komu til mín í frásögnum
og lifnuðu við líkt og gríðarstórt Norður í
Suðrinu mínu. Með Omi, ömmu minni, náði
Norðrið enn lengra. Þótt líkama minn og útlit
megi rekja til Miðjarðarhafsins er hugmynda-
heimur minn að öllu leyti úr Norðrinu" (Úr
bókinni Photos de racines - Ljósmyndir af rót-
um/Rótaljósmyndir).
Héléne Cixous er fædd árið 1937 í Oran í
Alsír. Móðir hennar, Eva Klein, sem er af
þýskum gyðingaættum, flúði Þýskaland undan
ógnum nasismans árið 1933.
Föðurfjölskylda Cixous samanstóð af gyð-
ingum sem höfðu sest að á Spáni, flúið undan
ofsóknum til Marokkó og síðan flust til Alsír.
Cbcous ólst upp í fjölþjóðlegu og fjöltyngdu
umhverfi og það, ásamt pólitísku umróti í
Alsír, hefur haft afgerandi áhrif á skrif hennar
og hugsun. Frá bamæsku horfði hún upp á
kynþáttahatur, margs háttar kúgun og útilok-
un sem eirikenndi hið algeirska samfélag. Alsír
var frönsk nýlenda og kúgun nýlenduherranna
á arabískum íbúum var greinileg. I landinu
geisaði gyðingahatur og sífelldar erjur voru á
milli alsírskra gyðinga og arabískra Alsírbúa.
Andgyðinglegu lögunum sem sett voru á af
Vichy-stjórninni í seinni heimsstyrjöldinni í
Frakklandi var framfylgt með miklu harðfylgi
í Alsír: Gyðingar skyldu missa ríkisfang sitt,
atvinnuréttinn og réttinn til að ganga í skóla.
Faðir Héléne, Georges Cixous, sem hafði
starfað á túnísku vígstöðvunum sem yfirlækn-
ir í franskri herdeild varð að láta af störfum og
dóttur hans og syni var meinuð skólaganga.
Þrátt fyrir að móðir Cixous, sem var ljós-
móðir, og faðir hennar, læknirinn, ynnu meðal
fátækustu og verst settu Alsírbúa, voru þau
aldrei tekin inn í samfélagið. I sjálfstæðisbar-
áttunni var fjölskyldunni skipað í hóp með
frönskum nýlendusinnum en þau höfðu þá
nýverið endurheimt franskt ríkisfang sjálf-
krafa eftir að seinni heimsstyrjöldinni lauk.
Faðir Héléne lést úr berklum árið 1948 en
móðir hennar og bróðir voru gerð brottræk frá
Alsír árið 1958. Þau fóru til Frakklands en
þangað hafði Héléne flust þremur árum áður.
Þótt Héléne Cixous telji það mikla gæfu að
hafa áskotnast franskt vegabréf á sínum tíma
litur hún samt ekki á sig sem franskan ein-
stakling fremur en algeirskan, þýskan eða
spænskan. í huga Cixous, felur franska „vega-
bréfið" í sér ákveðna þversögn: „Annars vegar
er fullyrðingin „ég er frönsk“ lygi eða upp-
spuni, en að segja „ég er ekki frönsk“ er hins
vegar brot á almennum kurteisisvenjum og
vanþakklæti fyrir gestrisnina sem mér hefur
verið sýnd. Sú gestrisni hefur verið gloppótt
og ótrygg af hálfu ríkis og þjóðar en gestrisni
tungumálsins hefur verið ómæld.“
Af ástæðum, sem ef til vill eru augljósar,
segist Héléne Cixous hafa valið sér ímyndað
þjóðerni tungumáls og bókmennta.
í forsvari fyrir stofnun nýs hóskóla
Héléne Cixous fluttist til Frakklands árið
1955, þá átján ára gömul og lauk þar háskóla-
námi, frönsku kennaraprófunum (Capes og
Agrégation) og doktorsprófí. Á sama tíma
eignaðist hún þrjú böm en missti eitt þeirra
tæplega ársgamalt. Eftir að hafa lokið kenn-
araprófunum kenndi hún í tvö ár við Bord-
eaux-háskóla og síðan við Sorbonne í París.
Upp úr stúdentabyltingunni, í maí 1968, var
henni falið að standa að stofnun nýs háskóla:
Paris Vincennes (Paris VIII). Hún fékk í lið
Héléne Cixous
með sér ýmsa rithöfunda og fræðimenn sem
áttu það sameiginlegt að hafa róttækar hug-
myndir um kennslu og rannsóknir á sviði
mannvísinda. Þarna voru meðal annarra: Gér-
ard Genette, Tzvetan Todorov, Michel
Foucault og Gilles Deleuze.
Stofnun háskólans í Vincennes var eitt af því
sem hafðist upp úr 68-byltingunni og þetta var
og hefur löngum verið róttækasti háskóli
landsins. Kennsluaðferðir voru óhefðbundnar
og stúdentar höfðu mun meira frelsi en áður
hafði tíðkast. Við hinn nýja háskóla hóf Héléne
Cixous rannsóknir á tengslum kvenna og bók-
mennta og á merkingu kynferðis og líkama í
texta. Rannsóknirnar urðu til þess að árið 1974
réðst hún í að stofna þverfaglega kvennarann-
sóknadeild (Centre des études féminines) við
háskólann og var það fyrsta deild sinnar teg-
undar við háskóla í E vrópu.
Héléne Cixous hefur unnið náið með mörg-
um þekktum fræðimönnum; sálgreinandanum
Jacques Lacan kynntist hún árið 1963, hann
leitaði til hennar vegna þekkingar hennar á
höfundarverki James Joyce, en hann hafði af-
gerandi áhrif á skrif og stíl Lacans. Árið 1968
stofnaði hún tímaritið Poétique eða Ljóðlist
með Todorov og Genette. í byrjun áttunda
áratugarins starfaði hún með Michel Foucault
í GIP, Groupe Information Prison, sem var
hópur fólks sem barðist fyrir málefnum fanga.
Ásamt öðrum settu Cixous og Foucault upp
leikrit í samvinnu við leikstjórann Ariane
Mnouchkine fyrir framan fangelsi. Hún kynnt-
ist heimspekingnum Jacques Derrida árið
1962 og þau hafa verið vinir og samstarfsmenn
síðan. Þau gáfu út bók saman árið 1998 sem
ber titilinn Voiles (slæður/segl). Hún saman-
stendur af tveimur hlutum; sá fyrri, „Savoir"
(Að vita, þekking) er eftir Cixous, og er sá efni-
viður sem Derrida vinnur úr í sínum hluta sem
er tíu sinnum lengri. Hann spinnur rúmlega
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 10. JÚNÍ 2000