Lesbók Morgunblaðsins - 09.12.2000, Blaðsíða 12

ERLENPAR/BÆKU R
Víkingar í Austurvegi: Hér er blásið til orrustu austur í Rússlandi þar sem víkingar sigldu langar leiðir eftir ánum.
VIKINGAROG
VIKTORÍANAR
Myndvefnaður frá 12. öld sem sýnir víking á hesti.
Andrew Wawn: The Vikings and the
Victorians: Inventing the Oid North in Nine-
teenth-Century Britain. D.S. Brewer 2000.
HÖFUNDURINN að þess-
ari bók er fyrirlesari í ís-
lenskum fræðum við Há-
skólann í Leeds. Hann
hefur lengi unnið að þess-
ari samantekt, enda ber
hún það með sér við
fyrstu sýn, tilvísanir
fjölmargar, ítarleg bókfræði og registur.
Hér eru umfjallaðar hugmyndir manna
um víkinga og áhrif þeirra hugmynda á
breska menningarsögu á 18. og 19. öld. Höf-
iSndurinn hefur bókina með þessum orðum:
„Viktoríanar voru á ýmsan hátt uppfynd-
ingamenn víkinganna." Orðið víkingur í nú-
tíma gerð kemur fyrst fyrir um þrjátíu árum
fyrir krýningu Viktoríu drottningar sem var
krýnd 1837, samkvæmt OED. Það voru örfá-
ir fræðimenn sem skildu merkingu orðsins
eins og það var notað í fornum engil-sax-
neskum textum. Innan fímmtíu ára var orðið
flestum auðskilið, sem voru á annað borð
læsir. Höfundur telur upp titla sem taka að
birtast á næstu áratugum, „The Vikings
1849, The Northmen, The Sea Kings and
Vikings 1852, The Vikings 1861, The Viking
Tales of the North 1877,“ og fleíri og fleiri,
allt fram um síðustu aldamót. Lýsingar á
víkingum voru fjölbreytilegar, þeim var lýst
sem kaupmönnum, leiguhermönnum, land-
frtönnuðum, þjófum, ræningjum og læðupoka-
legum launmorðingjum sem hylltust einkum
til þess að ráðast á varnarlausa staði, klaust-
ur og smáþorp. Þeim var lýst sem fjárkúgur-
um og illmennum, en einnig sem hugkvæm-
um skipuleggjendum og snjöllum löggjöfum.
Viktoríanar gerðu sér einnig hugmyndir um
trúarbrögð víkinga, Óðinn, Þór, Freyja,
Baldur og Njörður koma til sögunnar og
goðafræði í ýmsum myndum, blót, hof og
hörgar og allt sem þeim fabúlum fylgdi.
Ættrakningar blómgast, voru Hannoveran-
ar, forfeður Viktoríu drottningar komnir af
Ragnari loðbrók og hún þar með afkomandi
j^ðins? Síðan koma þjóðfræðingar til sög-
unnar og reyna að fínna tengsl milli þjóð-
vísna bændafólks í sveitum Englands og
Eddukvæða. Höfundurinn rekur þessar sög-
ur og sýnir fram á hvernig germönsk eða
fornnorræn fræði geta tengst enskum
sveitahvunndegi ef ímyndunaraflið er nægi-
lega sterkt og tískan mögnuð.
Þessi áhugi náði fljótlega til íslands. ísl-
» 1 ..........................
and í meðvitund Englendinga framan af öld-
um náði til þorsksins, þorskhausa og óblíðr-
ar náttúru. Svo kemur að því að áhugi tekur
að vakna meðal fræðimanna á Englandi fyrir
norrænum fræðum, þegar bækur frá Arna-
magneana taka að berast á enskan bóka-
markað, prentaðar á íslensku og latínu, þá
lýkst upp nýr heimur, Njáls saga, Laxdæla,
Jómsvíkjngasaga o.fl. o.fl. Þær ljúka upp
nýju landi, langt norður í höfum, hinn forni
heimur eða leifar hins forna heims var þar
að fínna. Wordsworth las Laxdælu, Scott las
þá sögu og fleiri og höfundur getur fleiri
höfunda á 18. öld og snemma á 19. öld sem
kynnast þessum ritum. Eftir að Islendinga-
sögur eru gefnar út og Fornmannasögur,
bæði á íslensku og latínu, þá fjölgaði lesend-
um. Höfundur kemur víða við í frásögn sinni
af tengslum Englendinga við ísland og hags-
muni Englendinga á Islandi. Rætt var um að
selja landið Englendingum i'yrr á öldum og
seint á 18. öld buðust Danir til að skipta á
Islandi og eyju í Vestur-Indíum og á
Napóleonstímanum var nokkur áhugi meðal
valdamanna á Englandi að innlima eyna
breska konungdæminu, vegna margvíslegra
hagsmuna, þar á meðal talin heppileg fanga-
nýlenda, bækistöð fyrir flotann og vegna
þorsksins.
I öðrum hluta ritsins, fjórða kapítula:
„Dead Kings of Norway," er viðfangsefni
höfundar þýðing Heimskringlu á ensku. Þar
kom til sögunnar landeigandi úr Orkneyjum,
Samuel Laing (1780-1868), hann var útgerð-
armaður og gerði út á síld og þorsk, hafði
mikinn áhuga á stjórnmálum og mál- og
textarannsóknum - philologist. Heims-
kringla Snorra Sturlusonar kom út í þýðingu
Laings 1844 með viðamikilli formálsritgerð.
Þessi þýðing, ásamt Friðþjófssögu Tegners
og þýðingu Georges Dasents á Brennu-Njáls
sögu urðu höfuðheimildarit um norræn fræði
og norræna meðvitund.
Höfundurinn telur að ritgerð Laings hafi
átt mestan þátt í þeim áhuga sem magnaðist
eftir að þýðingin kom út, meðal viss hóps
enskra áhugamanna um norræn fræði og
náði langt út fyrir þeirra raðir þegar á leið.
Mynd sem birtist á kápu annarrar útgáfu
Heimskringluþýðingar Laings 1889 sýnir
hugmyndir og viðhorf enskra fræðimanna til
„Eddu og Sögu,“ Víkingaskip með dreka-
mynd með gínandi trjónu og í baksýn al-
stirndur himinn norðurslóða. í stafni situr
öldurmannlegur þulur klæddur skikkju og
heldur á stíl og er að skrifa á bókfell, and-
spænis honum situr Clio eða Saga í gervi
fríðrar ungrar konu sem virðist þylja honum
forna visku og fræði. Drykkjarhorn stendur
við fótskör Snorra. Með orðabók Cleasbys
1874, íslensk-enskri, varð viktoríönum auð-
veldara að leita fróðleiks um hugtök sem
tengdust norrænni sögu og þá koma Edda
og Saga til sögunnar.
í fyrri þýðingu Laings heitir ritið „Chron-
icles of the Kings of Norway,“ en í síðari út-
gáfu þýðingarinnar 1889 er titillinn: „Sagas
of the Norse Kings.“ Ritgerð Laings um
verk Snorra, flokkar hann til frægustu sagn-
fræðinga eða sagnaþula Evrópu á miðöldum
og það er gengið enn lengra. Laing skrifar í
formálsritgerðinni 1844: „Það má efast um,
hvort nokkur frá liðnum miðöldum, nokkur
að undanskildum Shakespeare og Walter
Scott, hafi í lýsingu og rakningu sögulegra
stóratburða náð hærra í frásagnarsnilld en
Snorri Sturluson (Laing 1844, III 393-).
Það var ekki aðeins að Snorra væri jafnað
til Shakespeares og Scotts, heldur voru
Homer, Herodotos og samtímahöfundar, svo
sem Captain Marryat, Carlyle og Macaulay
einnig nefndir.
Það sem vakti ekki síst áhuga enskra
fræðimanna og áhugamanna á norrænum
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 9. DESEMBER 2000