Lesbók Morgunblaðsins - 09.12.2000, Side 20

Hörður Áskelsson stjórnar Mótettukórnum á tónleikum í Hallgrímskirkju.
Morgunblaðið/Kristinn
SYNGIÐ FYRIR DROTTNI,
LEIKIÐ FYRIR HONUM
Mótettukór Hallgrímskirkju og kammerkór kirkjunnar,
Schola cantorum, munu syngja sameinaðir og hvor í
sínu lagi und ir stjórn Harðar Áskelssonar á tónleikum
á morgun l< d. 17 og á þriðjudag kl. 20. HALLDÓR
HAUKSSON fjallar um tónleikana en þeim hefur
verið valin yfirskriftin Psallite unigenito.
SYNGIÐ fyrir Drottni, leikið fyr-
ir honum,“ hvatti Davíð kon-
ungur þegna sína. „Canite ei et
psallite!“Þessi áskorun hefur
endurómað um alla veröld í
þrjú þúsund ár. Hver kynslóð
af annarri hefur gegnt henni og
sungið Guði sínum dýrlega
söngva. Enginn atburður í veraldarsögunni
hefur orðið uppspretta fleiri söngva en fæðing
Krists. Skáld og tónsmiðir allra alda hafa gert
sitt ýtrasta til að lyfta hátíðahöldum mannanna
í hæstu hæðir. Þessa dagana er fjársjóðskistill
aðventu- og jólatónlistar opnaður í allflestum
kirkjum landsins á aðventukvöldum og tónleik-
um af ýmsu tagi. Fullyrða má að hvergi sé aus-
ið jafn ríkulega úr þessari uppsprettu og í Hall-
grímskirkju. Auk tónleika kóra kirkjunnar og
tónlistarflutnings við helgihald hátíðanna eru
þar haldnir tónleikar ýmissa annarra kóra,
sem hafa uppgötvað hversu vel hlýr hljóm-
burður kirkjunnar heldur utan um hátíðarblæ
tónlistarinnar og magnar hann upp.
Listalífíð í Hallgrímskirkju er reyndar
blómlegt allan ársins hring. Það er ekki síst öt-
ulu starfi Listvinafélags kirkjunnar að þakka.
Atjánda starfsár félagsins hófst 3. desember
síðastliðinn, á fyrsta sunnudegi í aðventu, við
upphaf nýs kirkjuárs. Að þessu sinni bera
helstu tónlistarliðir dagskrárinnar latnesk ein-
kunnarorð. Veni, veni var t.d. yfirskrift aðvent-
ijtónleika Bama- og unglingakórs Hallgríms-
kirkju áðurnefndan sunnudag. Hún er fengin
að láni úr hinum þekkta aðventusálmi Kom þú,
kom, vor Immanúel (Veni, veni, Emmanuel).
Psallite (af psallere, að leika á lútu eða lýru)
kom fyrir í tilvitnuninni í Davíðssálminn hér á
undan. Þetta hljómfagra orð er einnig að finna
í jólasálmi úr hinu þekkta finnska safni Piae
Cantiones. Þar syngja menn „Psallite unigen-
ito Christo Dei filio“ og hvetja til strengjaleiks
fyrir hinn eingetna guðs son. Dillandi fjörug
útsetning Michaels Praetoriusar á laginu er
meðal þess sem tónleikagestir í Hallgríms-
kirkju kl. 17 sunnudaginn 10. desember og kl.
_20 þriðjudaginn 12. desember fá að heyra í
Tneðförum kóranna tveggja. Viðfangsefnin eru
margvísleg en þau tengjast öll þríþættu þema
tónleikanna, sem er lofsöngur Maríu, hljóðlát
eftirvænting aðventunnar og fögnuðurinn yfir
fæðingu jólabamsins. Boðskapnum verður
miðlað með nýrri og gamalli tónlist, en einnig
með hljóðmyndum sem söngvaramir skapa
með því að leika sér að gömlum stefjum og
nýta sér óm og rými kirkjunnar á hugmyndar-
íkan hátt. Hér að neðan er stuttlega fjallað um
verkin á efnisskránni og höfunda þeirra.
Lofsöngur Maríu
Þegar María gerði sér grein fyrir því að stór-
kostleg atburðarás væri hafin í lífi hennar söng
hún Guði lof. Lofsöngur Maríu (Magnificat) er
því eðlilegt upphaf aðventudagskrár, jafnvel
þótt textinn tengist í raun vitjunardegi Maríu,
sem minnst er 2. júlí. Inngöngutónlist tónleik-
anna er gamalt gregórskt stef við hinn upp-
hafna óð mærinnar. Auk lofsöngsins sjálfs
heyrist svokallað andstef við hann. Víxlsöngur
af þessu tagi milli tveggja kóra, þar sem annar
syngur sálm, en hinn andstef, hefur tíðkast frá
fomu fari í kirkjunni. Með tímanum urðu slíkar
„antifónur“ sjálfstæð söngverk, eins og sjá má
á verkum eistneska tónskáldsins Arvos Párts
(f. 1935), Magnificat og Sieben Magnificat-Ant-
iphonen (Sjö andstef við magnificat). í hinu
fyrmefnda birtist lofsöngurinn í kristaltærri
og innilegri mynd. Það er eins og hann hafi
beðið öldum saman eftir að klæðast einmitt
þessum búningi. Andstefin em áköf áköll til
hins komandi frelsara um að flýta för sinni til
hrjáðs mannkyns og leiða það út úr myrkrinu.
Þegar Párt samdi verkið í útlegð í Þýskalandi
árið 1988 var þjóð hans enn undir hrammi Sov-
étbjamarins. Fáum áram síðar var hinni heitu
frelsisþrá, sem tónskáldið túlkar, fullnægt í
veraldlegum skilningi. Boðskapur verksins er
þó hafinn yfir tíma og landamæri.
Trúin endurvaknaði
Franska tónskáldið Francis Poulenc (1899-
1963) var á ferðalagi árið 1936 þegar hann
frétti af andláti náins vinar síns. Fréttin kom
afar illa við hann og hann afréð að fara inn í
kirkju í nágrenninu. Þar endurvaknaði kaþólsk
trú hans og hún varð honum leiðarljós alla tíð
síðan, jafnt í daglegu lífi sem í tónsmíðum.
Poulenc telst meðal fremstu höfunda andlegr-
ar tónlistar á öldinni fyrir meistaraverk á borð
við Gloríuna fyrir sópran, kór og hljómsveit.
Jólamótettur hans vora samdar árið 1939. Þar
varpar tónskáldið hlýju og persónulegu ljósi á
fjóra aldagamla jólatexta, m.a. 0, magnum
mysterium og Hodie Christus natus est.
Annar forn hymni, Ave maris stella, sem er
bæn til Maríu guðsmóður um fyrirgefningu,
frið og frelsi, verður einnig fluttur á tónleikun-
um. Rætur hans má rekja allt til níundu aldar.
Vegna þess hve oft hann kom fyrir í tíðahaldi
kirkjunnar varð hann mjög vinsæll á miðöldum
og hann er fyrirmynd margra annarra sálma.
Norski tónsmiðurinn Trond Kverno (f. 1945)
sameinar norrænan tón og rómantíska hljóma í
tónsetningu sinni á sálminum og gjóir einnig
augunum aftur í aldir. Kverno hefur samið
mörg athyglisverð kórverk, nú síðast mikla
Matteusarpassíu, en líklega hefur ekkert verk
hans farið jafn víða og Ave maris stella frá
1976.
Jólaeftirvænting
íslensku þjóðarinnar
Jón Hlöðver Áskelsson, jafnaldri Kvernos, á
heiðurinn af tveimur útsetningum á íslenskum
þjóðlögum við aðventutexta, sem heyrast á
tónleikunum. Þessi fallegu lög, lmmanúel oss í
nátt og Hátíð fer að höndum ein, hafa túlkað
jólaeftirvæntingu íslensku þjóðarinnar um ald-
ir.
Enskur hluti efnisskrárinnar hefst á útsetn-
ingu Johns Rutters á Quem pastores laudav-
ere, þekktu jólalagi frá 14. öld. Rutter, sem
einnig er fæddur 1945, var nemandi hins
heimsfræga kórstjóra og útsetjara Sir Davids
Willcocks og saman hafa þeir gefið út margar
bækur með kórlögum og -útsetningum. Rutter
hefur aflað sér vinsælda á síðustu áratugum
fyrir hljómþýða og vandaða kórtónlist. Á eftir
þessu litla hjarðljóði verða fluttar þrjár jóla-
mótettur (Carol-Anthem) eftir Herbert
Howells (1892-1983). Það var tignarlegur
hljómburður Dómkirkjunnar í Gloucester sem
kveikti tónlistaráhuga hjá Howells þegar hann
var barn að aldri. 25 ára gamall greindist hann
með alvarlegan skjaldkirtilssjúkdóm og var
ekki hugað líf. Eftir tveggja ára meðferð, sem
m.a. fól í sér vikulega radíumgjöf, náði hann
sér þó að fullu og lifði og starfaði af miklum
krafti í rúma sex áratugi í viðbót. Howells
kenndi tónsmíðar við Konunglega tónlistarhá-
skólann í London í 52 ár og var eftirmaður
Gustavs Holsts sem tónlistarstjóri við St.
Paul’s-stúlknaskólann. Kórverk Howells halda
nafni hans hæst á lofti, en þau fara langt með
að fylla tvö hundrað. Jólamótetturnar þrjár
sem hljóma á tónleikunum voru samdar á ár-
unum 1918-20. í þeim er að finna margar fal-
legar myndir í orðum og ekki síður í tónum.
Síðasti tónsmiðurinn á efnisskránni hét í
raun Michael Schultheiss en er þekktur undir
hinu hljómfagra latneska nafni Praetorius.
Hann fæddist 15. febrúar 1571 í Thuringen,
eða Þýringalandi, þar sem heimkynni
Bachættarinnar var einnig að finna, og lést
upp á dag hálfri öld síðar. Faðir hans var nem-
andi Martins Lúters og samstarfsmaður
Johanns Walthers, tónlistarráðunautar Lút-
ers. Praetorius hafði mikil áhrif á tónlistarlíf í
Þýskalandi, m.a. með ferðum sínum um landið
sem ráðgjafi og skipuleggjandi. Eftir hann
liggur tónfræðiritið Syntagma musicum í
þremur bindum, en það segir okkur mikið um
tónlist sextándu aldar og fyrri hluta hinnar
sautjándu. Þótt Praetorius sé ef til vill þekkt-
astur nú á dögum fyrir útsetningar sínar á
meira en þrjú hundruð frönskum danslögum í
safninu Terpsichore eru andleg verk hans þó
mun fleiri og veigameiri. Þar nægir að nefna
Musae Sioniae, safn 1244 sálmútsetninga sem
kom út í níu bindum á árunum 1605-10. í perl-
unum fimm eftir Praetorius sem fluttar verða í
Hallgrímskirkju (m.a. Hin fegursta rósin er
fundin og Það aldin út er sprungið) er jólaboð-
skapinn að finna í hreinni og tærri mynd. Tönn
tímans vinnur ekki á sannri gleði.
Höfundur ert félagi í Mótettukór Hallgrímskirkju.
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 9. DESEMBER 2000