Tíminn - 06.12.1966, Blaðsíða 9

ÞMÐJTJDAGUR G. desember 1966
TÍMINN
9
Æ
BOKMENNTIR
m
BRÉF TIL SONAR MÍNS
Jónas Þorbergsson:
Bréf til sonar míns.
Skuggsjá gaf út.
Jónas Þorbergsson, fyrrum rit-
stjóri Tímans og útvarpsstjóri, er
frábæriega ritsnjall maSur, og
hefur það verið á þjóðarvitorði
lengi. Hann er nú rúmlega átt-
ræður að aldri en heldur vel sál-
arstyrk sínum og valdi á hugsun
og máli, sem hann öðlaðist í þroska
skeiði. Æ>vi hans hefur verið við-
burðarík á margan hátt. Hann er
alinn upp í munaðarieysi og
hrakningum á harðri og sárfátækri
öld, berst við berkla og kröm,
brýzt til mennta með tvær hendur
tómar og á síðan langan starfsfer
h í fyrirrúmi á umsviptingasamri
siglingu þjóðarinnar inn í nútím-
ann og leggur þar fram veigamik-
inn skerf i félags- og menningar-
málum.
Slíkur maður hlýtur að hafa öðr
um fremur efni á því að rita ævi-
sögu sína, og undarlegt mætti
heita, ef það drægist undan i því
flóði slíkra bókai sem yfir þjóðina
dynur ár hvert Jónas Þorbergs-
son mun þó hafa veríð tregur til
þessa verbs, eins og raunar sést
á því, að hann skuli ekki hefja
það fyrr en áttræður. Sumir byrja
á sextugsaldrinum. En ekki þykir
mér ótxúlegt, að Jónasi hafi verið
um og ó að ganga í hinn fjöl-
menna söfnuð ævisagnaritara. Hitt
mun hann þó hafa séð og skilið,
er á leið ævina, að hann gæti gert
komandi kynslóðum nokkurt gagn
með því að skrá nokkur reynslu-
brot hinnar löngu hamskiptaævi
sinnar, og því hefur hann nú lát-
ið til leíðast Því ber mjög
að fagna. Jafnfráleitt sem það er,
að annar hver maður skrifi ævi-
sögu sína, hvort sem hann hefur
frá nokkru að segja, og hvort sem
hann er nógu rithagur til þess|
eða ekki, er það jafnsjálfsagt að
ritsnjallir menn og ríkir að lífs-
reynslu leysi frá skjóðunni.
f stuttum og hógværum formála
bókar þeirrar, sem nú er út kom-
in frá hendi Jónasar Þorbergsson-
ar, gerir hann grein fyrir erindi
sínu á þessa leið:
„Fyrir þrábeiðni barna minna
ræðst ég í það að rita hið helzta
úr minningum ævi minnar. Ég sé
í hendi minni, að þær frásagnir I
rúmast ekki í einni bók svo vel 1
fari og kýs að hafa þaer tvær. Líf
og auðna ræður hvort mér tekst
að rita þær til enda. Þessi fyrri
bók verður auðveldari, með því að
ég, sem aðrir man Ijósast atburði
bernsku minnar og æsku.
Sumir menn taka svo til orða
að við, sem fædd erum fyrir alda-
mót síðustu, höfum reynt og horft
upp á þjóðfélagsatburði þvílíka
sem nágrannaþjóðir okkar hafi
gengið í gegnum á fleiri öldum.
Svo hröð hefur orðið framrásin í
viðreisn okkar og nýju landnámi.
Ættu þvi frásagnir um þessi
snöggu umhvörf, frá hverjum sem
þær koma, að geta orðið forvitni-
legar fyrir komandi kynslóðir."
Það er að vísu rétt hjá Jónasi,
að slikar frásagnir verða forvitni-
legar frá hverjum sem þær koma,
en gildi þeirra fer eftir því, hvern
ig þæí eru ritaðar.
Jónas nefnir ævisögu sína Bréf
til sonar míns og greinir um leið
þann frásagnaríiátt, sem á verk-
inu er. Sá háttur er að vísu eng-
an veginn nýstárlegur í bókmennt
um ,en þó undrafáséður í islenzka
ævisagnagrúanum. Þetta form
bregður sérstökum blæ á bókina
og gefur ritaranum færí á að segja
frá persónulegum viðhorfum og
viðbrögðum á annan og nánari veg
en í ávarpi til alþjóðar. En þessi
þræðingur milli einkabréfs og
almennrar frásagnar er engan
veginn auðfarinn, og þarf bæði
hagvirkan listamann og háttvísan
til þess að halda svo á pennanum,
að vel fari. Þetta tekst Jónasi
frábæriega.
Jónas Þorbergsson er fæddur
1885 af grónum og gáfuðum Þing-
eyskum ættum, missti móður sina
átta ára og fór á hrakning nokk-
urn heilsuveili og táplítill, var mat
vinnungur á ýmsum bæjum á ungl-
ingsárum, smali og gegningamað-
ur. Lýsing Jónasar á þessum upp-
vaxtarárum er mikill þáttur í þess
ari bók og auðséð að hann leggur
sig fram um að skila þeim þætti
á glöggan og réttsýnan hátt. Lýs-
ingar hans á þessu lífi eru víða
æðisnjallar, jafnvel tær skáldskap-
ur á köflum. Þarna birtist í senn
glögg aldarfarslýsing á íslenzku
sveitalífi þessi ár, skýrar mann-
lýsingar og innsýn í þá menningu,
sem þrátt fyrir allt greri með
furðulegum blóma i baslinu. Jónas
sjálfur ber þess og glögg merki,
hvernig dvölin á þessum sveita-
heimilum og sambúðin við nátt-
úruna mótaði og þroskaði mál
hans og lífsskyn. En kjörin voru
hörð, vinnuálagið ofboðslegt á
mælikvarða nútimans. Bréfin um
visthrakninga uppvatxaráranna
eru lærdómsmikill lestur ekki sízt
þeim, sem fæddir eru í öðrum
heimi síðari ára. Hvergi gætir
beiskju vegna þessa hlutskiptis eða
í garð þeirra, sem Jónas átti þar
skipti við í umkomuleysinu, held-
ur ævinlega skilnings og þakk-
lætis.
Síðar í bókinni segir Jónas frá
breytingum til hins betra á
högum sínum, batnandi heilsu,
skólavist á Akureyri og viðburða-
Jónas Þorbergsson
ríkum árum í Ameriku og heim-
komu þaðan, en þar lýkur þessu
bréfabindi í þann mund sem
meginþáttur ævinnar hefst, fyrst
við ritstjórn Dags og Tímans og
síðar við forstöðu Ríkisútvarpsins.
Mun ýmsum sýnast, að vænt bókar
efni sé þar óskrifað enn, og von-
andi endist Jónasi aldur til þess
að ljúka þvi.
Það mun ekki of sagt, að þessi
minnini;abók Jónasar Þorbergs-
sonar skeri sig úr ævisagnarfjöld-
anum með sama hætti og hann
sjálfur úr mannfjöldanum. Þar
allt saman: Sérstæður og persónu
legur frásagnarháttur, listatök á
máli og stíl og mikil og frásagnar
verð lífsreynsla skýrð af vitrum
manni.
AK
HÍSBYGGJENDUR
SmíSum svefnherbergis-
o<5 eldhússinnréttingar
S í M I 32-2-52.
ANINGARSTAÐIR I BYGGÐUM
Þorsteinn Jósepsson:
Landið þitt
Bókaútgáfan Öm og Öriygnr.
Þessi bók er alimikil nýlunda
og þörf, og má undarlegt kalla,
að svo ötulir bókagerðamenn sem
íslendingar skuli ekki hafa efnt
til staðfræðiorðabókar .im ísiaad
fyrr Útgáfan er hin barfasta.
Höfundurinn. Þorsteinn Jósepsson
blaðamaður hefur ferðazt um land
ið þvert og endilangt áratugum
saman með myndavél sina og i
nú vafalaust mesta og víð*ækasta
myndasafn, sem til er af landinu
Sé til hans leitað um mvnd ?i
ákveðnum, tilteknum stað, eT sjaid
an komið að tómum kofa. En
Þorsteinn sér ekki landið og staði
þessa með auga myndavéiarinuar
einu. Honum er það iafnan rik-
ast í huga, að betta er söguland,
og hann tengir þetta saman. Þetta
verður því ekkj eingöngu stað-
fræðiorðaþók eða staða'.ýsingar,
heldur einnig oft og einatt stað-
saga.
f formála segir Þorsteinn að tii
gangurinn með samantek* bókar-
innar hafi upphaflega venð sá, að
veita ferðafólkj handhæga 02 ti’-
tæka fræðslu um landið og pá
einkum þá staði, sem væri skoðun
ar verðir sökum náttúrn sinnar og
sögu Hins vegar hafi bókin ekki
átt að vera nema kver en hafi
vaxið með ólíkindum í samningu.
Kemur slíkt ekki á óvart, þegar
i huga eru nöfð þau sjónarmið,
Þorsteinn Jósepsson
sem ráðið hafa, og er sízt um að
sakast. Þetta er heldur ekki verk-
ið allt, þótt nokkuð á fimmta
hundrað alaðsíðna sé, heldur að-
eins staðalýsing í byggðum lands
ins, en síðar mun ætlunin að gefa
út hliðstætt verk um óbyggðir
þess og iáta þá fylgja ýtariega
nafnskrá fyrjr bæði bindin, en
þessu bindi fylgir aðeins skrá um
uppsláttarorð
Þorsteinn hefur leitað víða
fanga í bók sina. en irýgstur er
að sjálfsögðu hlutur hans sjálfs.
Hann hefur Ieitað til fræðimanna
um jarðsögu og fornfræði, og
einnig segjast útgefendur hafa
ritað fjölda staðfróðra manna í
hverju byggðariagi og beðið þá
um liðsinni. Hafi margir brugðizt
vel við og veitt greinagóð svör.
Staðanöfnum er raðað eftir staf-
rófsröð, en jafnan getið sýslu við
þau. Vafalaust er val frásagnar-
staða mjög handahófskennt, enda
illt um vik að sniða sér þann
stakk. Mun mönnum eflaust finn-
ast sitthvað misvalið í þeim byggð-
arlögum, sem þeir þekkja bezt, og
einnig er hætt við, að þeir finni
þar margt missagt. Ég hef blaðað
í bókinni fram og aftur, gripið
niður og rekizt á eitt og annað,
sem ekki fellir sig við mína kunn-
áttu, en jafnframt skal það fús-
lega játað, að mig undrar, hve
yfirgripsmikinn fróðleik er þarna
að finna og hve víða er glöggt
og ítariega lýst stöðum og saga
þeirra sögð í stuttu máli. Ég held,
að Þorsteinn Jósepsson hafi ver-
ið öðrum mönnum færarí til þessa
verks. Hann gerir sér það ljóst
sjálfur, að svona verk er ekki unnt
að vinna villulaust í einum áfanga,
og þvi segir hann í formálalok:
„En mér er Ijóst, að allar afsak-
anir eru tilgangslausar. Bókin er
komin út i þeirri mynd, sem ég
hef samið uana og verð ég að
taka á mig abyrgðina af göllum
hennar og vöntunum. Einn af
menntamönnum þessarar þjóðar
hughreystj mig eftir að hata kynnt
sér efni bókarinnar að nokkru, er
hann sagði, að bók sem þessi
yrði aldrei fullkomin í frumút-
gáfu. Hún gæti ekki orðið annað
en gallagripur. Hins vegar væri
hér um þjóðþrifaverk að ræða, og
væri furðulegt, að útgáfa íslenzkr-
ar staðfræðiorðabókar skyldi ekki
hafin fyrir löngu. En bókina yrði
fyrst hægt að gera vel úr garði
! endurútgáfu, þegar þjóðin öll
hefði lagzt á eitt við að sníða af
henni hortittina, leiðrétta hana og
endurbæta. Og á þann hátt vona
ég, að „Landið þitt“ verði ein-
hvern tíma góð bók og þjóðinni
þörf, þótt frumsmíðin sé gölluð."
Þetta er rétt mat en óþarflega
hógvært höfundarsjónarmið
í bókinni er allmargt mynda
eftir Þorstein Jósepsson, ailar
mjög góðar, en æskilegt værj að
sjá þær fleiri og minni, og þá
felldar betur inn í efnið. Bókin
sjálf er mjög vel út gefin í sterku
bandi, en ég hefði kosið, að papp-
írinn hefði verið þynnri og þó
sterkur. svo að bókin yrði léttari
hendi Slíkai bækur mega ekkl
vera þungar og stórar, og þótt
efni hennar sé mikið, held ég að
hægt væri að minnka snið hennar
og létta hana með heppilegra
pappírsvali Þetta er ekki veigalít-
ið atriði um bók. sem á og þarf
að vera ferðatéiagi.
Þorsteinn Jósepsson á ómældar
þakkir skiidar fyrír þetta eljuverk
og útgefandinn fyrir gott framtak
AJv.
12
„Allt sem þár
þurfið aö
vita um....“
í bók þessari er „allt, sem þér
þurfið að vita um Skúla fógeta.
Bók þessi er í nýjum bóka-
flokki:
„Menn í öndvegi". í sama
flokki er „Gissur jarl“ (100
bls. kr. 344) eftir Ólaf Hansson.
skáldsaga eftir GuðmtBid
Daníelsson.
Þetta er fjórða bindið i ritsafni
Guðmundar, stórathyglisverg
skáldsaga. — 212 bls. kr. 365.50
Athugið hvort ekki vantar í
bókasafn yðar:
RIT ÞÓRIS BERGSSONAR,
þrjú bindi. 89 sögur, samtals
1120 bis Verð kr 1290.
BÓLU-HJÁLMAR. ritsafn,
þrjú bindi, 1350 bls. Kr.
994,50.
RIT ÞORSTEINS ERL|NGS-
SONAR.
Tómas Guðmundsson annað-
ist útgáruna Þrjú bindi, 966
bls. Kr. 994,40.
Isafold