Tíminn - 01.04.1967, Blaðsíða 8

8
LAUGARDAGUR 1. aprfl 1967.
TÍMINN
MINNING
SVERRIR GISLASON
HVAMMI
íeiðurssætið. Hann var sannur
amvinnumaður. Kaupfélag Borg-
irðinga átti þar traustan forystu
nann, er ávallt var reiðubúinn að
eita því lið og verja það árásum.
'iárnaði honum stundum tómlæti
nargra um málefni félagsins og
kilningsleysi á gildi þess fyrir af
comu og velferð héraðsbúa. Hann
á og skildi manna bezt, að af-
coma fólksins í þessu stóra hér
iði valt á afkomu kaupfélagsins
>g samvinnuanda, er hafipn væri
■fir smáborgaraleg dægurmál. Öll
pákaupmennska og ímyndaðir
íundarhagsmunir í verzlunarmál-
im er ekki leiðin til betri lífskjara
íeldur traust samtök fólfcsins, þar
em hver styður annan í lífsbar-
i.ttunni. Þannig var viðhorf Sverr
s í samvinmimálum.
Margur gæti ályktað, að Sverrir
Hvammi hefði lítið getað sinnt
►úskapnum með öllum þeim
nörgu störfum, er honum voru
álin á hendur. Samt var hann
;óður búmaður, ræktunarmaður
nikill og brautryðjandi á því sviði,
nda margfaldaðist heyfengur í
Ivammi í búskapartí" hans. Þá
ar hann í röð fremstu fjárrækta-
nanna landsins, enda átti hann af-
mrðagott og vel ræktað sauðfé,
öur en mæðiveikin heltók sauð
éð á þessum sióðum. Ilar.n hús
ði og jörð sína af miiklum mynd-
trbrag. Hvammur er landmifcil
jörð og fögur, sauðfjárhagar
njög góðir og engjalönd mikil.
ín oft vorar seint í Norðurárdal,
>g þá er betra að vera fyrirlhyggju
:amur um fóðuröflun. Sverrir
lafði ávallt gnægð fóðurs handa
>úfénaði sínum, þótt margur væri,
>g góðar afurðir af búi sínu.
Hvammsiheimilið var í tíð Sverr
s og Sigurlaugar annað heimili
\Torödælinga. Þangað áttum við
tllir erindi í sambandi við mál-
ifni sveitarinnar, og þangað átti
nargui leið til viðræðna við hús
>óndann, fræðast af honum, og oft
>urfti að bera undir hann vanda
öm mál. Frá Hvammi fóru allir
tnægðir.
Þeim hjónum varð sex barna
íuðið, sem öll eru á lífi ,en þau
5ru:
Guðmundur, hreppstjóri og
oóndi í Hvammi, kvæntur Sigríði
Stefánsdóttur. Andrés, bifreiða-
stjóri, búsettur í Kópavogi, kvænt
ar Ernu Þórðardóttur. Vigdís, bú
sett á Seltjarnarnesi, gift Jóni
Sigbjörnssyni, starfsmanni við
Ríkisútvarpið. Ólafur, kaupfélags
stjóri á Blönduósi, kvæntur Önnu
ingadóttur. Einar, viðskiptafræð-
ingur, starfsmaður í stjórnarráð-
inu, kvæntur Vilborgu Þorgeirs-
ióttur, búsett í Reykjavík, og
Ásgeir, tónlistarmaður í Reykjav.
Þau systkini tru mörg lands-
kunn, greindar- og dugnaðarfólk.
Við sveitungar þínir, Sverrir í
Hvammi, höfum þér mifcið að
þakka við leiðarlok, — og þó mest
fyrir það, að þú yfirgafst ekki sveit
ina okkar fögru á erfiðri stundu.
Þér voru falin mörg og stór verk
efni í þágu sveitar, sýslu og al-
þjóðar. Öll störf ræktir þú með
þeim dugnaði og þeirri forsjá, sem
alþjóð viðurkennir. Og þrátt fyr-
ir öll störfin, sem þú vannst utan
sveitar þinnar, gleymdir þú samt
aldrei sveitinni þinni og fólkinu,
sem þar býr. „Römm er sú taug,
er rekka dregur föður túna til.“
Ungur að árum batzt þú tryggð
við þessa sveit. Þér stóðu margar
dyr opnar til hægari starfa en að
vera bóndi á erfiðri fjallajörð. Þú
hafnaðir sliku. Bóndastaðan var
þér helgur dómur. Og Hvammur,
með grundunum fögru meðfram
Norðurá og skógivöxnum hlíðum,
þar sem kjarngóð ilmgrös vaxa,
var þinn paradísarheimur.
Ég votta þér, Sigurlaug og
börnum ykfcar, samúð mína — og
þakkir fyrir allt.
Daníel Kristjánsson,
Hreðavatni-
t
í dag er kvaddur hinztu kveðju
Sverrir Gíslason, bóndi, Hvammi
í Norðurárdal.
Sverrir lézt í sjúkrahúsi á Akra |
nesi aðfaranótt föstudagsins 24. i
marz s. 1. rúmlega 81 árs að aldri. |
• Það þurfti framsýni, dugnað og'
kjark fyrir unga og efnalitla bænda !
syni að stofna heimili og hefja
búskap á síðari árum fyrir heim
styrjaldarinnar á óræktuðum og
erfiðum fjallajörðum, því ekki
var um neina styrki að ræða fyr-
ir efnalitla bændur í þá daga, en
þeim kostum var Sverrir búinn að
hann lagði ótrauður út í slíkt.
Ekki blés byrlega fyrir Sverri
fyrstu búsfcaparárin, því að þá rak
hvert óþurrh. • og grasleysis sum
arið annað og frostaveturinn 1918
| og snjóaveturinn 1920, sem varð
mörgum bóndanum það þungur í
j skauti, að sumir gátu aldrei rétt
við aftur sökum skuldabyrða,
vegna fóðurkaupa þá vetur, en
Sverrir stóðst þá raun af sinni al-
kunnu snilld að láta aldrei bug-
ast.
Framsýni Sverris var mikil og
réðst hann í stórstígar fram-
kvæmdir að yrkja jörðina til þess
að vera betur undir það búinn að
mœta slíkri óárann. Það fyrsta var
að fá sér plóg til að bylta jörðinni
með stærri og fljótvirkari aðferð,
en að vera með ristuspaða og
skóflu, því ekki var véltæknin
komin til sögunnar þá, næsta skref
var að fá verkfræðing til að mæla
uppistöðu fyrir áveitu, í þriðja
lagi að byggja súrheysgryfju og
síðast en ekki sízt að kaupa út-
lendan áburð til að fá meiri ' og
betri grassprettu, og var hann þar
með brautryðjandi í sinni sveit,
þetta dæmi sýnir glöggt víðsýni
hans á þessum sviðum, serri öðr-
. um.
Sverirr tók virkan þáít í þjóð
; félags- og félagsmálum alménnt,
það hlóðst á hann hvert trúnaðar-
starfið af öðru, enda sýnir sig
það traust, sem til hans var borið,
að bændur úr öllum landsfjórðung
um kusu hann fyrsta formann
Stéttasambands bænda.
Ég, sem þessar fátæklegu línur
skrifa, dvaldi á heimili hans, sem
vikapiltur i tæpan áratug og var
það mér dýrmætur skóli, fyrir
fákunnandi og umkomulausan
ungling, að fá að njóta leiðsagn-
ar hans og leiðbeininga, eru mér
það ávallt hugljúfar minningar.
Sverrir vildi hvers manns vanda
leysa, bóngóður og ákaflega fljót
ur til hjálpar, drengur hinn bezti.
Honum var það mjög i mun að
ég sem? drengur eignaðist eittiivað
meðan ég dvaldist hjá honum, og
sýnir það glöggt hans drengíyndi,
enda fór ég með álitlegan fjár-
hóp, er ég fór frá honumi
Giftur var Sverrir eftirlifandi
bonu sinni Sigurlaugu Guðmunds-
dóttur frá Lundum í Stafholtstung
um, hinni mestu sæmdarkonu og
varð þeim 6 barna auðið, en þau
eru Guðmundur bóndi í Hvammi,
Andrés bifreiðarstjóri búsettur í
Kópavogi, Einar og Ásgeir, skrif-
stofumenn báðir búsettir í Reyfcja
vík, Vigdís gift Jóni Sigurtojöms-
syni magnaraverði, búsett á Sel-
tjarnarnesi, hjá henni hefur frú
Sigurlaug dvalist hin síðari ár
sökum heilsubrests og notið góðr
ar umihyggju þeirra hjóna, svo
og Ólafur búsettur á Blönduósi,
virtur af héraðsbúum í Húnaþingi
sem framtaksamur kaupfélags-
stjóri.
Ég votta frú Sigurlaugu, börn
unum og systkinum, svo og öllum
vandamönnum hins látna mína
innilegustu samúð. Blessuð sé
minning hans.
Emil Helgason.
Nú á útfarardegi bændahöfðingj
ans alkunna, Sverris Gíslasonar að
Hvammi í Norðurárdal, finn ég
löngun hjá mér til þess að leggja
lítið laufblað að stórum minninga-
sveig hans-
Fyrir kemur í lífinu, guði sé lof,
að maður lifir kannske eina litla
stund, sem síðan aldrei líður úr
minni. Atvikin þurfa e. t. v. ekki
að vera „stór“ — og þó; hversu
oft á ekki við að spyrja líkt og
skáldið: hvað er hér smátt og hvað
er stórt? Eina slíka stund var ég
svo lánsamur að eiga með Sverri
í Hvammi.
Það er nú langt á annan ára-
tug síðan fundur á vegum SÍS
og Kaupfélags Borgfirðinga var
haldinn í gamla, litla þinghúsinu
við vegamótin í Dalsmynni. Fund
urinn var vel sóttur af ungum og
öldnum úr sveitinni, og hann
gekk að flestu leyti fyrir sig á lík
an hátt og víða annars staðar á
þessum árum, að öðru leyti en því,
að þarna höfðum við hljóðfæri og
organista til þess að leiða söng
okkar. Sá organleikari var Sverrir
í Hvammi.
Svo vildi til um þetta leyti, að
mjög víða um land sýndi ég í lok
slikra funda samvinnumanna kvik
myndina TOSCANINI, þar sem
þessi mikli meistari í ríki hljóma
og tóna stiórnaði í eigin útsetn-
ingu, i tilefni af friðardegi síðari
heimsstyrjaldarinnar, „Lofsöng
þjóðanna" eftir Verdi, auk hljóm
sveitarleiksins með tilkomumiklu
ívafi voldugs kórsöngs og ein-
söngs, hvar m.a. var að finna þjóð
söngvs allra landa bandamanna.
Þetta var stórfengleg hljómkviða,
sem marga hreif, þótt fæstir segðu
nokkuð. En Sverrir í Hvammi fékk
þarna ekíki orða bundizt. Hann
hafði, eins og að líkum lætur, fyrr
á fundinum tekið til máls og tal
að um samvinnumál. En nú flutti
hann eftir sýninguna stutta tæki-
færisræðu, sem ég hefi aldrei
gleymt. Hann hóf sig í auðmýkt
yfir allt veraldarvafstrið —
var upphafinn, i hárri og sannri
merkingu þess orðs, og andi hans
sveif ofar skýjum. Ég man einlæg
og hríf-andi orð hans um áhrif
myndarinnar, og ég sé hann enn
þann dag i dag ljóslifandi fyrir
mér með „társtirnda brá“ í eigin
hrifningu, sem hlýtur að hafa
náð til fleiri hjartna en míns. Sið
an hefi ég ekki gleymt Sverri í
Hvammi. Mér fannst hann hækka,
þessi lágvaxni maður, og hann
varð í vitund minni svo stór, að ég
hefi fáa menn hitt á lífsleiðinni,
sem mér hefir fundizt meira til
um. Ég faefi verið Sverri í Hvammi
þakklátur æ síðan, er enn og verð
framvegis; — þabklátur honum
og skaparanum fyrir „eitt augna-
blik helgað af himinsins náð“ . . .
„Guð huggi þá, sem hryggðin
slær“ — nú og ævinlega.
Baldvin Þ. Kristjánsson.
t
Sverrir Gdslason, bóndi og hrepp
stjóri í Hivammi, er lagður til
hinztu hvíldar í kirkjugarðinum
þar, sunnan undir skjólsælli brebk
unni, þar sem hann bjó, lifði og
starfaði svo að segja alla ævi sína.
Hann gerði garð sinn frægan, ekki
eingöngu með búskap sínum, sem
jafnan var góður og gagnlegur, en
'þó enn frekar með hinu mikla og
fjölþætta félagsmálastanfi sínu í
þágu íslenzkra bænda. Fyrir það
varð Sverrir í Hvamn.i stórt nafn
og þjóðkunnugt.
Eyrstu kynni mín af Sverri
Gíslasyni eru frá Hvanneyrarárum
miínum. Hann var þá fyrir sbömmu
eða 1910 búinn að ljúka námi fró
Hvanneyrarskóla, kominn hátt á
þrítugsaldur, góðum gáfum gædd-
ur, skýr í hugsun í bezta lagi og
gerði sér glögga grein fyrir höfuð-
atriðum hvers máls. Hann var um
þessar mundir starfsmaður Bún-
aðarsambands Borgarfjarðar og
naut mikils álits. Það fór eikki
milli mála, að Sverrir fór fyrir
öðrum ungum mönnm, ekki ein-
ungis innan héraðs, heldur lífca
þó lengra væri leitað. Annar ung-
ur maður gekk þó einnig fram
fyrir skjöldu, samhliða Sverri,
Guðmundur Jónsson, síðar bóndi
á Hvítárbakka, sem hélt því stað-
arnafni mjög til vegs, með sinni
glæsilegu félagsmálaforustu og
fyrirsvari margra menningarmála
i héraði. Þetta gerðist eftir að
hin merka skólastarfsemi fluttist
fr., Hvítárbakka. Við Hvanneyrar-
sveinar, sem vorum nokfcrum ár-
um seinna á lífsleiðinni, litum
mjög upp til þessara ungu manna
og ekki að ástæðulausu. Þeir stóðu
okkur framar að þekfcingu og
þroska og sáu lengra fram á leið
á athafna og umbótasviði. Þeir
áttu lika áræði og vilja til að
koma miklu góðu til leiðar. Þeir
gerðu bú sín austan og vestan
Hvítár og tóku höndum saman yf-
ir hina ljósu elfi, til að vinna að
rr.enningarmálum héraðsins.
Um þessar mundir, sem endra-
nær, var mikil gróska í búskap og
menningarlífi Borgarfjarðar. Þar
voru stórar ættir og kynsterkar og
margir stórbændur. Líklega var
óvíða á landinu jafn stórmannlega
húsað þá, eins og í þessu héraði.
í augum okkar aðkomudrengjanna
bar héraðið mikinn rausnarsvip.
En þótt vel hafði verið að verki
staðið undanfarið, var mikil starf
framundan og verkefnin óteljandi.
Það vissi Sverrir manna bezt. Fyr-
ir margra hluta sakir átti hann
ýmissa kosta .völ, hvað lífsstarf
snerti. Svo er jafnan um þá, sera
fyrir öðrum fara. Menn vonuðu,
að hann festi ráð sitt í héraði og
yrði einn af höfðingjum þess. Úr
þessu fékkst fljótlega skorið. Hið
fagra, fyrrverandi prestsetur og
góða bújörð, Hvammur í Norður-
árdal, bexnsku- og æskustöðvar
Sverris, stóð til boða. Og hamingj-
an brosti við Sverri Gíslasy.ii og
hann flutti í Hvamm vorið 1916.
með eina glæsilegustu heimasætu
Borgarfjarðarhéraðs sér við hlið.
Sigurlaugu Guðmundsdóttur frá
Lundum, Ólafssonar, en Guðmund-
ur var langa stund einn af bænda
höfðingjum héraðsins.
Það kom vitanlega engum á
óvart, að Sverrir í Hvammi veld-
ist til margháttaðra trúnaðarstarfa
og forustu, bæði í sveit sinni og
héraði. Mig brestur kunnugleik á
að greina frá öllum þeim mörgu
opinberu störfum, sem Sverrir
Gíslason hafði á hendi. Get þó
ekki annað en minnzt lauslega á
nokkur þau helztu, eins og það,
að hann var lengi hreppstjóri, í
hreppsnefnd og sýslunefndar mað
ur um. Langan aldur formaður
búnaðarfélags sveitar sinnar og í
stjórn Búnaðarsambands Borgar-
fjarðar. í stjórn Kaupfélags Borg-
arfjarðar og formaður þess í
seinni tíð, í stjóm Sparisjóðs
Mýra- og Borgarfjarðarsýslu og
á annan áratug í stjórn mjólkur-
samsölunnar. Myndi mörgum finn
ast, að hér væri um ærin störf að
ræða með venjulegum bústörfum
og er þó margt ótalið. En þó fór
það svo, að um sextugsaldur, er
hann kvaddur til að takast á hend
ur og ryðja braut nýium félags-
skap og marka stefnu hans, með
því að gerast formaður stjórnar
Stéttarsambands bænda. Eftir þau
átök, sem urðu í verðlagsmálum
landtoúnaðarins haustið 1944, mátti
segja að stéttarlegur glímuskjálfti
færi um bændur landsins. Fyrstu
orðin til þess máls komu þó fram
á Búnaðanþingi 1941, er Dalamenn
vildu að Búnaðarfélag fslands tæki
upp stéttarlega baráttu samhliða
leiðbeiningaþjónustunni. Var þetta
mál þá afgreitt á þann hátt, að
samþykkt var að vinna að því að
gera Búnaðarfél. fslands að alliliða
málsvara bænda. Sennilega má
rekja það til þessarar samþykktar
Búnaðarþings, að sumir forustu-
menn bænda, vildu koma þessari
nýju stéttarfélagshreyfingu undir
Búnaðarfélagið. Annað varð þó
ofan á eins og kunnugt er, og
sennilega verið rétt ráðið. En þeg
ar ákveðið var, að þessi nýi félags
skapur skjddi renna í sjálfstæðum
farvegi, með upptök sín þó í bún
aðarfélagsskapnum, þá var öllum
ljóst, að mikill vandi var að fá
réttan mann til forsvars fyrir fé-
lagsskapinn. Þeir sem bezr þekktu
mannval meðal bænda, munu
fljótlega hafa beint sjónum sínum
til bændahöfðingjans í Hvammi og
mun varla ofmælt, að bændur
hafi verið sammála um, að beir
menn, sem fengu Sverri í Hvammi
til að taka að sér vandann, hafi
ekki missýnzt. Fáir forustumenn
bænda, munu nokkru sinni hafa
getað fagnað slíkum einhug og
trausti bænda sér tfl handa, eins
og Sverrir Gíslason í Hvammi, sem
formaður Séttarsambands bænda.
Þegar litið er til baka á æviferil
og starf Sverris í Hvammi, þá má
segja, að ævi hans hafi verið yfir-
lætislaus, samfelld sigurganga,
vegna eigin verðleika, til hagsbóta
fyrir íslenzika bændur. Með þessu
heillastarfi hefur hann skipað sér
veglegt sæti í íslenzkri búnaðar-
sögu.
Persónulega þakka ég Sverri
langa og góða kynningu allt frá
.æskudögum. Þó að við ættum ekki
mikið félagslegt samstarf, vissum
alltaf til hvors annars ferða. Síð-
ustu 12 árin má þó segja að við
stæðum hlið við hlið til forsvars
fyrir hina tvo félagslegu meiði
landbúnaðarins. Sárt var honum
um sinn meið, vildi verja hann
áföllum, að ekki væri gengið á
hans rétt til að vaxa og verða
laufrikur, og að enginn skuggi á
Framhald á bls. 15.