Alþýðublaðið - 16.08.1986, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 16. ágúst 1986
Ólafur Friöriksson:
Vakna úr moldu
Smásaga þessi eftir Ólaf Friöriksson birtist
upphaflega í Tímariti kaupfélaganna áriö
1910. Undir fyrirsögninni stóö aðeins
„(Aðsent)“.
„Vakna úr moldu“. Þessi orð óm-
uðu svo hátt og skýrt í myrkrinu.
Röddin? Var hún eiginlega manns-
rödd? Aldrei hafði ég heyrt slíkan
róm: svo styrkan og bjóðandi, svo
blíðan og hrífandi. En hvað, — hvar
var ég staddur? Var ég ekki, enn
sem fyrr, einn, veikur í kolsvörtu
myrkrinu? Það hlaut að vera. Svart
var myrkrið og þögnin söm sem áð-
ur. En þrautirnar voru horfnar.
Guði sé lof, mér var víst að batna.
Ég hafði eflaust sofið.
„Vakna úr moldu“ Aftur sama
röddin; en hvað gat þetta verið? Var
mig að dreyma? Eða, var ég dáinn?
Ég vildi hreyfa mig, en gat það ekki.
Þó fannst mér ég mundi vera svo
undarlega léttur, rétt eins og líkami
minn væri horfinn. Víst hlaut ég að
vera dáinn. Ég hafði verið svo voða-
lega veikur. Allir höfðu talið mér
dauðann vísan; það hafði ég lesið á
andlitum manna, þó þeir þegðu.
Það var eflaust búið að grafa mig.
Ég var kominn niður í hið hryllilega
djúp grafarinnar, horfinn ástvinum
mínum, út i dimmu dauðans. Voða-
leg hafði mér sýnst gröfin, er ég
horfði á eftir öðrum þangað. Og nú
var ég sjálfur niðri í henni, byrgður
— um allan aldur? Nei, nei, nei.
Það gat ekki verið. Ljósið þráði ég,
— ljósið, fremur öllu öðru.
„Vakna úr moldu“ Röddin hlaut
vissulega að vekja mig úr moldu.
Hún vakti viljann til Ijóssins og lífs-
ins. Og, viljinn megnar allt; hann
hratt svefni dauðans og léði mér
vængi lífsins úr grafardjúpinu. Nú
sveif ég laus og frjáls í loftinu, yfir
leiðinu minu, lágu og vallgrónu.
Við hlið mér sveif einhver vera, sem
ég ekki þekkti. Ég vissi, að hún átti
röddina, sem vakti mig. Þetta var
öldungur, skrýddur konungs-
skrúða. Hann bar himinbláa kór-
ónu á höfði sér, setta gimsteinum,
sem glitruðu með öllum litbrigðum
stjarnanna. Gullslæðum var um
hana vafið, sem bærðust fyrir and-
varanum, eins og blikandi norður-
ljós. Silfurhvíta hárið féll í lokkum
niður um myrkbláa skikkjuna, eins
og fannirnar frá jökulskallanum
niður um axlir fjallanna. Silfurbelt-
ið hans glitraði móti sólu eins og
fagur fjallastraumur. Girti það
grænan möttulinn, er féll að fótum
niður, um silfurskóna. Skóhljóð
hans var sem drunur hafsins; súgur
vængja hans sem þytur vindanna,
en vængirnir sem ský himinsins.
„Ég er konungur álfanna og andi
landsinsý sagði öldungurinn. „Fylg
mér. Sjá nú um sveitina“ Röddina
þekkti ég. Söm var hún nú sem fyrr,
er hún ómaði til mín í grafardjúpið.
Styrk var hún sem brimhljóð og
fossaniður; þýð var hún sem lindar-
óður og fuglakvak.
Ég leit yfir sveitina. Augu mín
opnuðust fyrir fegurð náttúrunnar;
það var hún, sem hreif mig fyrst.
Aldrei hafði ég skilið náttúruna
betur. Enn greiddi sólin gullna
haddinn yfir fannbreiðurnar á há-
fjallinu. Mjöllin viknaði, hvarf að
fossandi fjallalækjum; þeir byltu
sér hlæjandi, einn og einn, hittust
svo, föðmuðust, og mynduðu loks
hinn alvöruþrungna árstraum upp á
gömlu byggðarbrúninni. Svo dund-
uðu þeir allir, einum rómi, djúpt
niðri i gilinu. Þeir vissu, að allir
þurftu að leggjast á eitt til þess að
brjóta klettabeltið og grafa gilið
betur. Nú var þá fyrst almennilegt
hamraspil. „Brj'óta brjótaý sagði
áin, og urgaði steinunum við botn-
inn, „brjóta, brjóta öll bönd“ Svo
gróf hún gilið og hlóð upp skrið-
urnar neðan við. En við fjallsræt-
urnar hafði maðurinn komið á
hana böndum. Þá fjötra gat hún
ekki slitið.
Sólin skein yfir hliðarnar grænu
og melana gráu; yfir skóginn, vötn-
in og varphólmana. Sólskinið
faðmaði lömbin litlu og gróðurinn
gladdi hjarðirnar. Sólin kyssti hvert
blóm, sem vaknaði, og hvern unga,
sem skreið úr eggi. Öllu veitti hún
sömu blíðu. En hver koss hennar
varð að von í brjósti þess, er hann
hlaut. Vonirnar urðu frumvaki að
angan blómanna, kvaki fuglanna
og hoppi og leik lambanna. Það var
vor. Nú skildi ég vorið, því það var
vor í huga mínum.
Álfakonungurinn vakti mig af
vordraumunum: „Sjá þú í mann-
heima“.
Y fir iðjagræna völlu gengu prúð-
búnar fylkingar manna í skrúð-
göngu. Hvar sem litið var yfir sást
fjör, gleði og ánægja. Frá mann-
fjöldanum hljómaði hátíðasöngur.
Það voru brennheit ættjarðarljóð,
þrungin af hugsjónum. Hvílíkt afl í
söngnum! Enda kom hann frá þús-
und raddopum. Hver maður í
flokknum virtist syngja, og þó var
enginn hjáróma. Hvernig mátti
slíkt vera? . . .
En nýtt og nýtt bar fyrir augun.
Ekkert leyfði langa athugun. Nú
beygði mannfjöldinn inn um
skrauthlið að afgirtu hátíðasvæði.
Á hliðinu utanverðu, stóð ártalið
1900 og yfir því hnefar reiddir til
höggs, en að innanverðu stóð ártal-
ið 2000 og yfir því tengdar hendur.
Inni á sviðinu bar fáni við fána, en
í miðjunni stóð ræðupallur mikill.
Þangað gekk maður einn úr
flokknum, mikill og tígulegur og
nokkuð við aldur. Hann flutti langa
ræðu fyrir mannfjöldanum. Má ég
eigi flytja nema nokkurt ágrip af
efni hennar.
Hann bað menn að sækja í land
minninganna grundvöllinn að höll-
um vonanna. Hann bað þá líta yfir
tuttugustu öldina og aðgæta hvað
unnist hefði, og hvern arf hún fengi
hinni upprennandi öld. En jafn-
framt yrðu þeir að skyggnast lítið
eitt til ömmunnar; nítjándu aldar-
innar.
Báðar þessar aldir hefðu verið
vortími menningarinnar, en
einkum hefði nítjánda öldin verið
vorleysing, eftir miðaldaveturinn.
Eins og hin góðu öfl náttúrunnar;
hitinn og ljósið geystust fram í leys-
ingunni, yllu stormum, stórflóðum
og umbrotum og jöfnuðu oft hin-
um veika gróðri, er Iifði undir
snjónum, en frjóvguðu aðeins hinn
styrkari gróður, eins hefðu hin
góðu öfl mannkynsins brotist um á
19. öldinni. Þau hefðu brotið marg-
ar ánauðarhlekkina; þau hefðu eytt
mjög mikið huldu náttúrukraft-
anna og opnað brunna þekkingar-
innar. Én þau hefðu þó ekki hlúð
svo að hinum smáa og fagra gróðri,
er þau leystu undan ánauðarhjarn-
inu gamla, sem skyldi. Alþýða
manna hefði lítið notið ávaxtanna,
heldur aðeins hinir styrkustu. En
hinir styrku voru þá þeir, sem auð-
inn höfðu. Þeir hefðu haft hin
bættu verkfæri, vinnuvélar og sam-
göngufæri, og þess vegna hefðu
þeir getað tileinkað sér framleiðslu
fjöldans og kúgað hann.
En á eftir leysingunni kæmi gróð-
artíð vorsins. Þá hlúði sólin veikum
sem styrkum gróðri, veitt öllu bless-
un sína.
Tuttugasta öldin hafði verið
gróðrarskeið vorsins í mannfélag-
inu. Þá hefði sól kærleikans skinið
yfir löndin; vakið veikan sem styrk-
an og veitt öllum blessun sína. Hún
hefði starfað gegnum samtök fjöld-
ans. Menn hefðu hætt að reiða
hnefana hver að öðrum; tekið
höndum saman, barist gegn hinum
illu fylgjum mannkynsins með her-
kallinu; einn fyrir alla og allir fyrir
einn.
Eins og allt annað ætti þessi
aukni félagsskapur rætur sínar í
fortíðinni, og einkum í tveim stefn-
um 19. aldarinnar; jafnaðarstefn-
unni og samvinnufélagsskapnum.
Félagsskipunin væri nú byggð á
þeim réttargrundvelli, að hver mað-
ur ætti allan arð vinnu sinnar. En til
þess yrði hann að eiga jörðina, sem
hann notaði til framleiðslu, eða
hafa óhindraðan aðgang að henni,
og á sama hátt verkfærin til vinn-
unnar. Þjóðfélagið hefði nú tileink-
að sér jarðeignirnar, og að miklu
leyti byggt þar á tillögum hins fræga
félagsfræðings: Henry George. Og
nú ætti hver maður sinn hlut í jörð-
inni, en hin stærri verktól ættu
menn í félagi, hásetarnir skipið sitt
o.s.frv. Bændur ættu hin stærri
jarðyrkjutól í félagi, sem einum
væri ofurefli, enda væri nú flest
unnið með vélum. Aðalverkið væri
nú að stjórna þeim vélum, sem nátt-
úruöflin knýja áfram.
„En hvað er þá unnið?” mælti
ræðumaðurinn. „Margt og mikið.
Menntun þjóðarinnar í heild og
hvers einstaklings er nú meiri og
víðtækari. Vér leggjum áherslu á
það að þroska alla hæfileika hvers
manns sem best.
Atvinnuvegum vorum hefir
fleygt fram. Fólkstalan hefur marg-
faldast. Meiri sjávarafla fær nú inn-
lendi skipaflotinn en allur hinn er-
lendi áður fyrr, við strendur lands-
ins. Allt láglendið má nú kalla
ræktað. Blómlegur iðnaður hefir
risið upp, þótt enginn væri hann til
um hinn fyrri aldamót. Nítjándu
aldar mönnum mundi þykja ég
gleyma einni atvinnugreininni;
versluninni. En nú eru kaupmenn
alveg úr sögunni. Öll verslun eru nú
bein skipti framleiðenda og neyt-
enda, með félagslegu skipulagi.
Hinir gömlu milliliðir gleypa nú
ekki verslunararðinn lengur.
En mestu framfarirnar er þó end-
urreisn hins íslenska þjóðveldis.
Engin öld hefir flutt oss eins langt
fram á leið sem hin 20. Vér höfum
náð til fulls hinu glataða frelsi voru.
Vér höfum sigrað fátæktina og
hörmungar hennar. Og þó eigum
vér margt ógert enn. Þegar einu tak-
marki er náð, eygjum vér annað
hærra. Vinnum allir að því, að 21.
öldin verði meiri hinni 20. Að vér þá
verðum meiri og betri þjóð, og
leggjum saman krafta vora.
Ræðumaðurinn þagnaði. Sam-
koman hélt áfram; ræður, söngur,
og íþróttir, hvað á eftir öðru. Gleði-
dagur var þetta öllum mannfjöld-
anum, sem þarna var saman kom-
inn. Mér sýndust mennirnir fríðari
og glaðari en ég þekkti til. Hér var
menntaðri þjóð, hraustari og far-
sælli. En þó mátti lesa raunasögu á
mörgu andliti. Þó fátæktinni væri
að mestu rutt úr vegi, var samt ekki
allt lífsbölið bætt.
En förunautur minn hreif mig nú
frámannsafnaðinum. „Fylgmér að
tindinum”, mælti hann. Tók hann
mig þá undir væng sér og flaug með
REKUM
frystihús, saltfisk- og skreiðar-
verkun, loðnu- og fiskimjöls-
verksmiðju.
Ennfremur vélsmiðju og neta-
verkstæði.
Útgerð: BV Hólmatinds
BV Hólmaness
BV Jóns Kjartanssonar
MS Guðrúnar Þorkelsdóttur
Hraðfrystihús
Eskifjarðar hf.
Símar 97-6121 - 6122 - 6123
Hagsýsluverkefni.
Fjármálaráðuneytið, fjárlaga- og hagsýslustofn-
un, óskar eftir að ráða starfsmann til að sinna
ýmsum hagsýsluverkefnum. Starfsmanninum er
meðal annars ætlað að stjórna slíkum verkefnum
og er menntun eða reynsla í stjórnun því æskileg.
Umsóknir ásamt upplýsingum um menntun og
fyrri störf sendist fjárlaga- og hagsýslustofnun,
Arnarhvoli, fyrir 25. september n.k.
F.h.r.
Gunnar H. Hall.