Tíminn - 18.07.1967, Qupperneq 8

8_________________________________Tli¥iBMN
ÞRIÐJUDAGUR 18. júlí 1967.
mm/mmutmmmmmmmmmmmmmmimmtmm/mammmmmmmmaemijssasBammBgiastimisimTamgsmB
Nýjar kenningar
í uppeldisnáBuni
Sálfræðincjar segjasf nú geta séð fyrir um, hvernig skaplyndi
fjögura mánaða barns verður. Til þess eru notuð ýmls tæki eða
leikföng eins og sjá má hér á myndinni.
við að samræma þessar kenn
Bandarískir vísindamcnn
hafa sannað, að greindarstig
bama fer að mestu leyti eftir
því, hversu mlkla umönn-
un þau hljóta fyrstu æviár, og
hvenær athyglisgáfa þeirra er
vakin. Þeir hafa komizt að
raun um, að löngu fyrr en al
mennt hefur verið álitið, til
þessa, eru bom tekin að átta
sig á umhverfi sínu, og heila
starfsemán hafin, og eru
fræðsluyfirvöld Bandaríkj-
anna þess mjög fýsandi að
skólaskylda þar í landi verði
lengd, og börn hefji skóla-
skyldu fjögurra ára að aldri.
Barnasálfræðingar hafa til
skamms tíma verið þeirrar skoð
unar, að gáfur vænu í flest-
um tilvikum meðfæddar, en
þroskuðust eftir aðstæðum og
umlhverfi harnanna fyrstu ævi
árin. Samkvæmt þessum kenn
ingum þótti vart hlýða að
troða einlhverjum lærdómi í
börn á unga aldri, það var jafn
vel álitið hættulegt þeirra and
legu1 heilbrigði, þroskinn ætti
að koma af sjálfu sér, þar til
barnið hefði náð aMri til skóla
göngiu. Þesium kenningum hef
ur verið hnekkt nú á sdðustu
timum, og hafa sáilfræðingar nú
komizt að þeirri niðurstöðu,
sem gildir ekki svo sjaldan í
Mfiniu almennt — þvd fyrr
— þvl betra. Það hefur sýnt
sig, að því meiri umlhyggia sem
börnunum er sýnd, þeim mun
greindari verða þau. Eikki alls
fyrir löngu lagði bandarísk-
ur barnasálfræðingur leið sdna
á munaðarleysingjahæli í Teíh
eran, og hitti þar fyrir tveggja
ára böra, sem ekki gátu setzt
uipp af sjálfsdáðum, og jafn
framt fjögurra ára gömul börn
sem ekki gátu gengið. Skýring-
in var einföld, enginn hafði
gefið sér tóm til að sýna þeim
hvað þau áttu að gera.
Tveir sálfræðingar við Har-
vard háskólann í Bandaríkj-
ufflim, Wlhite og Kagan, hafa
fuilyrt, að sé ungbörnum sýnd
mikil umlhyggja og þeim kennt
sitt af hverju, verði þroski
þeirra mjög ör. Þeir segja, að
persónuleiki barnsins þrosk-
ist svo fljótt, að hægt sé að
greina skapgerðareinkenni 7
— 8 ára mánaða gamalla barna
og segja til um, hvort þau
verði örgeðja eða lingeðja,
ákveðin ellegar hikandi, opin-
ská eða innhverf.
Það hefur löngum verið
deiluefni sálfræðinga, hvort
það eru hinir meðfæddu eig-
inleikar eða umhverfi barns-
ins, sem mestu áhrifin hafa á
persónuleika þess. White og
margir samstarfsmenn hans
eru þeirrar skoðunar, að þetta
deilumál sé útkljáð, það sé
öruggt, að' það séu hin ytri
áhrif, sem mestu máli skipti.
Börn fari ekki að nema af
sjálfsdáðum ellegar fyrir með
fædda hæfileika, heldur ein-
ungis ef þeim er kennt, og þau
séu leidd hin fyrstu skref. Þeir
segja: — Barnið er lifandi
vera, sem gleypir við öllu, sem
að því er rétt, og tekur eftir
hverri þeirri smávægilegustu
breytingu, sem verður á um-
hverfinu. Sé athyglisgáfu þeirra
beint að einhverju sérstöku,
og flái þau verkefni við að
gldma, þroskast þau ört.
Þeir eru þeirrar skoðunar,
að það eigi að fá fram sköp-
unarlhæfileika barnanna sem
fyrst, og gera það þannig,
að baraið hafi gaman af, en
hægt og hægt, svo að það fái
ekki leið á þvd. '*
Sálfræðingarnir segja, að
þegar barn hafi náð fjögurra
ára aldri, verði hæglega kom-
izt að niðurstöðu um, hvaða og
hvers bonar áhriifum barn-
ið hefur orðið fyrir á sínu
stutta æviskeiði. Þeir hafa tek
ið fjöhnörg böra til sldkrar
rannsóknar og niðurstöðurn-
ar gefa ýmislegt fróðlegt til
kynna, sem styður sfeoðanir
þeirra. Börn, sem alin eru upp
á fátækum heimilum og hafa
farið á mis við ástúð og um-
hyggju og liðið skort, eru þeg
ar fjögurra ára gömul ákaflega
þvinguð í viðmóti, og sér-
staklega kemur þetta fram í
umgengni við börn frá betri
heimilum. Þau hafa beðið tjón
sem að jafnaði verður ekki sdð-
ar bœtt að fuillu. En slíkt upp-
eldi leiðir ekki einungis af
sér minnimáttarkennd og óör-
yggi í framgöngu, heldur og
lægri greindarvísitölu en eðli
legt miá teljast. Samkvæmt
rannsóknum sálfræðinganna er
greindarvísitala barna, sem al-
izt hafa upp í fátækrahverfum
allt að 20% lægri heldur en
gerist um börn frá sæmileg-
um heimilum. Skólagangan
verðiur þeim að jafnaði mest
kvöl og pína bæði vegna þjóð
félagslegrar aðstöðu þeirra og
lélegs þroska, en að jafnaði
komast þessi börn ekki á rétt-
an kjöl, þegar frá líður, held-
ur þvert á móti.
iSáílfrœðingar eru í miklum
vafa um, hvaða tökum eirgi að
taka þetta alvarlega vanda-
mjl, engin viðhlítandi lausn
virðist enn fundin. Aðferð dr.
Glenn Nimitíht í Colorado hef-
ur vakið mikla atlhygli, og víða
verið tekin upp. Hann stofnaði
barnaiheimili fyrir nokkrum ár
um og hefur einkum beint upp
eldisstarfi sdnu að börnum inn
flytjenda frá Mið-Ameríku sem
eiga við að etja tungumálaörð-
ugleika og ýmislegt fleira.
Hann kennir börnunum að
þroska skilningarvit sín og
hæfileika, en við það eykst
sjiáifsöryggi þeirra, sem að
jafnaði er af mjög skornum
skammti. Hann lætur þau
glíma við ýmgar þrautir og
verkefni til að skerpa skilning
þeirra og atlhyglisgáfu, og þau
eru eflaust mörg börnin, sem
hjá honum hafa fengið það
veganesti, sem gerir þeim
kleift að umgangast önnur
börn sem jafningjar.
í Illenoís er rekinn annar
skóli af svipaðri tegund, en
kennsluaðferðirnar eru af allt
öðrum toga. Forstöðumenn
þessa skóla'eru barnasál-
fræðingurinn Carl Bereiter og
Siegfried Engeimann rithöf-
undur og hafa þau hneykslað
marga með sínum róttæku upp
eldisaðferðium. Nemendurn
ir eru aðallega negrar, og eru
yfirleitt á ákaflega lágu þnoska
stigi, þegar þeir koma í skól-
ann — sumir geta jafnvel ekki
sagt, hvað þeir heita. Börnin
eru umsvifalaust látjn læra að
tala og reikna, og í hvert
skipti, sem kennarnarnir bera
fram spurningu, eiga .þau að
svara hen.ni í kór. Engin ,af-
gökun ér tekin 'tíl greina, og
þess er krafizt, að börnin svari
spurningunum fullkomlega en
ekki með eins atkvæðis orð-
um. — Þetta er sérstök þjálf-
un, segis dr. Bereiter. —Árang
urinn er mjög góður, eftir ár
hafa fjögurra og fimm ára
nemendur náð talsverðu valdi
á málinu og geta leyst einföld
reiknmgsd'æmi. Greindarivísi
tala þeirra hækkar að jafnaði
um 15, en það er vitaskuld
ekki komin raun á, hvort þess
ar róttæku kennsluaðferð-
ir hafa langvarandi gildi fyrir
börnin.
Sálfræðingar hafa alla tíð
haft mjög mikinn áhuga á
kennsíuaðferðum og komið
fram með margar og margvís-
legar kenningar þar um.
Svissneski sálfræðingurinn
Jean Piaget hefur í nærfellt
hiálfa öld helgað sig því sviði
uppeldisfræðinnar, sem lýtur
að skilnings- og námshæfi-
leikum barna og í heilan
mannsaldur hafa bandarískir
foreldrar lagt sig í líma um
að ala börn sín upp eftir
kenningum Gesells og Ilgs,
en þær þykja nú úreltar orðn
ar, enda er ekkí örgrannt um,
að þær séu grundvallaðar á
harla einstrengingslegium
'kenningum. Ekki er gott að
segja um upptök hjnnar nýju
öldu í uppeldismálum, sem nú
ríður yfir en þeirra er að -öll-
um líkindum að leita í Banda-
ríkjunum, þar sem gjarnan
eru haldnar ráðstefnur fær-
uscu manna á þessu sviði, og
koma þá i ljós ýmsar nýjar
kenningar
En enda þótt talsverður
hljómgrunnur sé fyrir stefnu
þessari, og hún hafi víða verið
tekin upp, er hún túlkuð
á mjög svo mismunandi hátt,
en raddjr eru uppi um að láta
nú til skarar skríða, halda eina
allsherjarráðstefnu og leitast
ingar í eitt skipti fyrir ölu
Á því virðist ekki vera vanþörf
stöðugt koma ný afbrigði fram
I dágsljósið„sum alveg út í
hött að flestra dómi, en önn-
ur ágæt. Dr. Arthur Jensen,
prófessor við Hlásikólaim í
Berkeley, hefur nrú fyrir
skömmu fundið upp mjög
hagstæða aðferð tll að mæla
greindarvísitölu barna. Með
þessari aðferð er hægt að
ganga úr skugga um, hvort
böra, sem alizt hafa upp við
miður ákjósanlegar aðstæður
og eru þvinguð og seinþroska,
hafa til að bera þroskavæn
lega hæfileika eður ei. Hingað
til hefur þetta ekki verið hægt,
en sé þessi aðferð hagnýtt
er unnt að greiða fyrir efni-
legum börnum, og hjálpa þeim
til_þroska.
í sumun uppeldisstoifn-
unum er sá hátturinn hafður
á, að mæður nemendanna eru
látnar taka þátt í starfinu,
einkum ef iím er að ræða
ungar konur og fremur óþrosk
aðar. Þetta er einkum gert til
að sýna þeim fram á, hvað
er hægt að gera fyrir börn-
in. Sálfræðingar vilja gjarnan
meina, að oft sé það móður-
inni að kenna, ef börn verða
innhverf og njóta ekki skóla-
göngunnar sem skyldi, því að
það er vanaviðkvæði hjá mæðr
um í fátækrahverfum, pegar
börnin fara í skóla í fyrsta
sinn: — Flýttu þér nú í skól-
ann, haltu þér saman, og fyrir
alla munj skaltu ekki blanda
þér í neitt.
Enda þótt fræðsluyfirvöldin
í Bandaríkjunum stefni að því
að lækka skólaskylduoldiir
inn, mun það að óllUm líkina-
um ekki vera unnt fyrr en eft-
ir nokkur ár. Það segir sig
sjálft, að bandaríska skóla
kerfið myndi raskast allmjög.
ef í hinn stóra hóp skóla
skyldra barna bættust 5 millj-
Framhald á bls. 12.
Á uppeldisstofnun Engelmanns eru mestmegnis negrar, og fram-
farir þeirra eru a3 jafnaði geysilegar, meðan á vistinni stendur.
E
'UVi il