Alþýðublaðið - 16.07.1988, Blaðsíða 8

8
Laugardagur 16. júlí 1988
Hver tryði því að leiktjöld vœru gerð niðri í iðrum
jarðar undir Þjóðleikhúsinu, því nœst vœru þau
söguð niður hœfilega til þess að koma þeim sína
leið upp á loft svo að hœgt sé að mála þau — og
síðan vœri þeim ekið niður á svið í hœj'ilegum
skammti fyrir sýningu. Að lokinni sýningu vœru
svo leiktjöldin söguð niður í trésmiðjunni, svo að
hœgt sé að koma þeim á öskuhaugana út um allt
of litlar dyr leikhússins.
lega til þess að koma þeim
sína leið upp á loft svo að
hægt sé að mála þau — og
síðan væri þeim ekiö niður á
svið í hæfilegum skammti
fyrir sýningu. Að lokinni sýn-
ingu væru svo leiktjöldin sög-
uð niður í trésmiöjunni, svo
að hægt sé að koma þeim á
öskuhaugana út um allt of
litlar dyr leikhússins.
Ef við fengjum stórar dyr á
húsið og geymslu úti i bæ,
gætum við skipulagt leikhús-
ið allt öðruvísi og miklu bet-
ur, og það væri hægt að hafa
miklu fjölbreyttara leikritaval
en nú er. Við gætum sýnt 12-
14 verkefni á stóra sviðinu í
stað 7-8 núna. Ákveðið yrði
fyrirfram hversu margar sýn-
ingar yrðu á hverju verki.
Við höfum legið undir
ámæli fyrir að skipuleggja
ekki nóg, og ég var einn
gagnrýnenda áður en ég fór í
þetta starf. En það er ákaf-
lega erfitt að skipuleggja,
þegar ekki er hægt að ráða
við alla þætti, eins og það
hvenær sýningu lýkur. I dag
er reynt að teygja sýningu
áfram, gangi hún vel, og
möguleikar að geyma sýn-
ingu eru óskaplega takmark-
aðir. Velgengni eða litil
gengni verks getur algjörlega
raskaö áætlunum leikhúss-
ins.
Fjárhagslegar skuldbind-
ingar fylgja hverju leikriti, en
það er ekki gott að ryðja úr
vegi sýningu, sem mikil að-
sókn er að, en lenda svo
kannski í óvæntri lægð með
annað.“
— Togast á stolt hússins
og rekstrarlegir vankantar, ef
vel gengur?
„Fjárhagurinn er þröngur,
og ég tel að leikhúsinu beri
skylda til að halda rekstri
eins hagkvæmum og frekast
er unnt.“
— Er ekki erfitt að sann-
færa fjármálayfirvöld um að
12 sýningar á ári kosti ekki
meira en 7-8 sýningar sem nú
eru?
„Það yrðu færri nýupp-
færslur, en stofnkostnaður er
mestur fyrir hverja sýningu.
Þetta yrði ódýrara vegna
færri nýrra verka.“
— Gengju þá sýningar i
fleiri ár i staðinn?
„Já.“
— En hvað kemur í veg
fyrir að breytt sé?
„Þetta mál er í athugun og
hefur fengið mjög jákvæðar
undirtektir hjá núverandi og
fyrrverandi menntamálaráð-
herra, og mér skilst að næsta
stig sé að málið verði rætt í
ríkisstjórn.
Jafnframt þyrfti að endur-
skoða allan rekstur leikhúss-
ins í leiðinni."
Til stendur að gera sam-
tímis við Þjóðleikhúsið sjálft
og breyta rekstri leikhússins.
Húsið við Hverfisgötu þarfn-
ast bráðrar viðgerðar, en að
sögn Gisla Þjóðleikhússtjóra
hefur Húsameistari ríkisins
dæmt húsið að hluta sem
fokhelt. Það mun kosta nokk-
ur hundruð milljónir að lag-
færa hió allra nauðsynleg-
asta.
LAGST UNDIR FELD
— Menn lögðust undir
feld í leikhúsinu i sumarbyrj-
un. Hvað var rætt?
„Þessi mál m.a. en allir
þættir leikhússins lágu undir.
Það er öllum Ijóst að það
þarf að endurskoða alla
þætti í rekstrinum. Og það á
mörgum þáttum að taka. Það
hafa oft heyrst gagnrýnis-
raddir innan húss, en á síð-
asta degi enduðu umræður í
jákvæðum ábendingum.“
— Hvað hefur fólk einkum
gagnrýnt?
„Ýmsa þætti. Allar ráðstaf-
anir stjórnar leikhúss eru
náttúrlega gagnrýnisverðar.
Hvers vegna er þetta stykki
tekið umfram annað og þessi
leikstjóri ráðinn en ekki hinn.
Annað sem hefur verið
gagnrýnt er hversu erfittt
reynist að skipuleggja fram í
tímann."
— Ef þú litur til baka til
leikársins, þá hefur sumt
væntanlega lukkast og annað
ekki. Heldurðu að umræðan
jarði sum leikrit, sem ekki
hljóta náð fyrir augum gagn-
rýnenda?
„Það er tvennt i þessu. Ef
við litum á aðsóknina annars
vegar, þá sjá 3500-4000
manns leikrit, sem talið er
falla. Það eru fleiri áhorfend-
uren hjá litlu leikhúsunum,
þegar þau eru talin slá í
gegn.
Við skiptum verkum niður í
flokka þegar velja á leikrit
vetrarins, erlenda klassík,
gömul íslensk verk og ný ís-
lensk, en þau síðast töldu
hafa algjöran forgang. Við
teljum okkur hafa skyldur vítt
og breitt.
Varðandi verkefnaval í vet-
ur völdum við heimsþekkt
verk, sem slegið hafa í gegn
annars staðar, sum tilheyra
nýklassík eins og Rómulus
mikli. Við vorum mjög ánægð
og stolt með valið, þegar því
var lokið hjá verkefnavals-
nefnd.
Hvort sú vinna, sem leik-
stjóri og leikari leggja fram,
fellur áhorfendum í geð, veit
maður ekki fyrirfram, en ég
tel að verkefni vetrarins hafi
heppnast vel og gagnrýni
hafi verið óbilgjörn.
Það er ekki nýtt að gagn-
rýni sé hörð, þegar söngleik-
ur er á ferðinni. I vetur kom
upp sá áróður að Vesaling-
arnir séu einhver pakki, sem
við höfum eftirapað, og ekki
sé um sjálfstæða uppfærslu
að ræða. Þetta var stimplað
svo stíft inn i fólk og lesend-
ur fjölmiðla að fólk trúði
þessu. En þetta er rangt, okk-
ar uppfærsla var sú fyrsta
sem höfundar leyfðu. Venju-
lega þegar Vesalingarnir eru
settir upp í New York, Austur-
ríki, Brasilíu eða hvar sem er,
senda þeir 25 manna lið út- .
lendinga sem sjá um alla
þætti málsins. Hingað kom
enginn. Við höfum ekki kopi-
erað verkin. Umboðsmaður
höfunda kom á sýninguna og
varmjög hrifinn af uppfærsl-
unni, en okkar lausnireru allt
aörar en ( Lundúnum. Bara
sviðið hér er fjórðungur af
|0f i Lundúnum. Ég held að
sýning eins og Vesalingarnir
passi reyndar betur á litlu
sviöi, þvi að allar áhrifamestu
senurnar krefjast nálægðar.
Ég var mjög ánægður með
sýninguna og allir sem tóku
þátt.“
ER ÞAÐ VÍRUS?
— En hvað er það að þaö
kemur eins og fastir liðir að
gagnrýnendur hefla sér nær
einróma yfir vissar sýningar.
Þarf að taka eina sýningu
fyrir?
„Eg veit ekki hvað það er.
Þetta hefur vafist fyrir manni
áratugum saman, hvort það
er einhver vírus, sem gengur,
en ég er sammála þvi að
þjóðleikhús á að vera undir
vægðarlausri gagnrýni. Þjóð-
in á heimtingu á þvi að
grannt sé fylgst með því,
sem er gert hér, en engu að
síður tel ég að við séum með
bestu listamenn okkar, bestu
leikara landsins.
Margar hugmyndir, sem
fæðast hér, en ekki hægt að
leiða fram hér, hafa oft litið
dagsins Ijós hjá litlu leikhóp-
unum.“
— Reynir Þjóöleikhúsið að
gera nóg af því sem litlu leik-
hóparnir framkvæma?
„Við erum auðvitað að gera
þetta á litla sviðinu, en mun-
urinn er bara sá að sýni Þjóð-
leikhúsið leikrit, kostar það
toppsamninga við alla aðila,
sem koma fram. Við getum
viö ekki leyft okkur að gera
það sama og litlu leikhóparn-
ir, sem taka áhættuna og
skipta á milli sín afgangin-
um, ef einhver er, þegar upp
er staðið. Þessa áhættu get-
um við ekki tekið."
FÓLKID ER LEIKHÚSIÐ
— Eruð þið ekki feti á eftir
Borgarleikhúsinu, sem reisir
musteri inni í Kringlumýri, en
þið meö næstum niðurbrotiö
hús?
„Við sitjum eftir, en við
verðum að hafa í huga, að
það er ekki spurt um bygg-
ingu, þegar spurt er um leik-
hús, heldur um fólkið. Fólkið
i leikhúsinu er leikhúsið.
Þjóöleikhúsið gæti verið hvar
sem er til húsa. Það er samt
sem áður þjóðleikhús. Auð-
vitaö er Ijóst að umhverfið,
sem er unnið i, verður að
vera viðunandi, og sam-
keppni Þjóðleikhússins við
önnur leikhús gjörbreytist við
Borgarleikhúsið. Eina svar
okkar er betri listræn vinna
og verkefni."
— Er samvinnan við Óper-
una, sem nú nýlega er komiö
á, ný af nálinni?
„Þaö vartalað um hana,
þegar Óperan var stofnuð, en
að þessu sinni er aðeins
samvinna um tiltekið verk-
efni, sem kom til af því að
bæði húsin ætluðu sér að
setja upp óperu á næsta ári.
Við leikum í Gamla bíó á
sama tíma og Óperan sýnir í
Þjóðleikhúsinu."
ÁHORFENDUR TÝNAST
„Er ekki áhorfendahópur
Þjóðleikhússins orðinn
„pakkaleguF1?"
„Hópurinn hefur breyst, en
kjarninn, sem árvisst sækir
leikhúsið, hefur stækkað
mjög á síðustu 3-4 árum úr
hálfu öðru þúsundi í hálft
þriðja þúsund. Þetta er mjög
ánægjuleg þróun.
Annað, sem er merkjan-
legt, er að aðsóknin er miklu
meiri um helgar en áður.
Þá er mikiö um það að
starfsmannafélög og fyrir-
tæki taka sig saman og fara í
leikhúspakka, i mat fyrir sýn-
ingu, fá desert í hléi og
dansa að lokinni sýningu.
Þetta er ánægjuleg þróun, og
ásóknin í vetur hefur verið
gífurleg."
— En kemur unga fólkið i
ieikhúsið?
„Nei, og af því höfum við
verulegar áhyggjur. Það er að
myndast kynslóðabil. Eftir að
bekkjarkerfið í framhalds-
skólum leið að mestu undir
lok, er það nánast liðin tíð að
nemendur taki sig saman og
fari i leikhús. Við höfum rætt
mjög, hvernig snúa megi
þessu við. Þetta fólk kemur
kannski og sér barnaleikritin
hjá okkur, en síðan týnist
fólkið og kemur ekki i leik-
hús fyrr en á miðjum aldri.
Þetta er alvarleg og neikvæð
þróun."
— Eigum við langt i land
með sjónvarpsleikhús?
„Meðan ég var formaður (
félagi leikara var mikill hugur
í aðstandendum sjónvarpsins
að fastráða leikara. Viljann
vantar ekki eða getuna en
það vantar súrefnið sem er
fjármagnið, því að við eigum
sáralitla möguleika á að
koma hluta verka okkar í sölu
utan landsteinanna.“
— Er leikhúsið komið á
annan stall en fyrir þrjátiu,
fjörutiu árum?
„Leiklistin hefur þróast gíf-
urlega og er komin á mun
hærri standard en víðast ann-
ars staðar. Á leiklistarhátíð-
inni í Helsingfors í vetur kom
greinilega í Ijós af úrklippum
blaða, að okkar leikrit, Dagur
vonar og Bilaverkstæði
Badda, voru á mun hærra
plani en önnur verk þar.
Leikhúsáhugi íslendinga er
gifurlegur. Fyrir nokkrum ár-
um komumst menn að því að
aðsókn í leikhús hér væri
170% eða um 400 þúsund
manns á ári, þegar allt er tal-
ið, en Finnar, sem komast
næst okkur, hafa65% þátt-
töku.“
— Blessar þjóðin leikhús-
ið sitt eða er hún yfirleitt til-
búin að borga fyrir þessa
menningu, sem hún greiddi
með glöðu geði áður?
„Ég tel svo vera. Þjóðinni
finnst fjöður í hatti þjóðar og
lands að reka menningu á
borð við þá sem við eigum.
Við eigum listasöfn, Þjóðleik-
hús og synfóníuhljómsveit,
og við rekum kraftmikið ríkis-
útvarp.
Eins og forseti islands hef-
ur sagt; það sem selur ís-
lenskan fisk er íslensk menn-
ing. Og það hlær engin að
þjóð sem á sér þjóðleikhús.
Ég held að meginpartur þjóð-
arinnar hafi þetta á tilfinning-
unni og skilji þetta og vilji
hafa kraftmikla menningu í
landinu. Og telji þetta lífs-
nauðsyn ekki síðuren gatna-
kerfið.
Það fjármagn, sem fer til
leikhúsrekstrar á Islandi, er
hlægilega litið. Þjóðleikhúsið
hefur verið rekið með 65-70%
framlagi. Ríkisreknu leikhús-
in á Norðurlöndum hafa verið
rekin með 85-95% framlög-
um. “
— Endurspeglast þessi
vilji fólks í gjörðum Alþingis
og fjárveitingavalds? Er ekki
dregið úr framlögum til leik-
húsa?
„Jú, það er gert, og auðvit-
að endurspeglar Alþingi
aldrei fullkomlega vilja
almennings, vegna þess að
það þarf að taka tillit til
ýmissa þátta, sem fólk gerir
sér kannski ekki grein fyrir á
hverjum tima. Aðstæður í
þjóðfélaginu breytast og það
eru stjórnmálamennirnir sem
hafa fingurinn á breytingunum.
Þurfi að draga saman seglin
verður menningin fyrst fyrir
valinu, og við það þurfum við
að berjast. Engu að síður
efast ég ekki um skilning
þeirra á málefnum leikhúss-
ins, og nauðsyn þjóðarinnar
aö menningin blómstri. Við
sjáum rausnina i Borgarleik-
húsinu, sem mér finnst end-
urspegla eindreginn vilja
ráöamanna, þegar fjármagn
er fyrir hendi.“
— Það hefur verið gróska i
þjóðfélaginu, en hefur rausn-
in komið fram? Á ekki leik-
hús þjóðarinnar að ganga
fyrir?
„Auðvitað er það mín skoð-
un, og ég hef trú á að það
verði tekið myndarlega á
þessum málum á næstunni.
Menntamálaráðherra hefur
sagt; ekki fleiri nefndirfsem
allar hafa komist að sömu
niðurstöðu). Nú þarf að hefj-
ast handa.“
— Þú vitnaðir áðan í Vig-
disi forseta sem sagði að við
seldum fiskinn með menn-
ingunni. Hefurðu rætt þessa
hluti viö framkvæmdastjóra
LÍÚ?
„Ég hef ekki rætt það
beint þannig, en þar sem
rætt er um Island, er íslensk
menning rædd. Forseti vekur
gífurlega athygli, er hann er á
ferðalögum. Það þarf ekki að
ræða um íslenskan fisk, því
að hann er á borðunum.
Þetta vekur gífurlega athygli
á íslandi, sem gerir það að
verkum, að fólk velur fremur
íslenskt, sé um fleira að
ræða.“
— En þiö eruð ekki jafn
stór hagsmunahópur og fisk-
sölumenn?
„Ekki kannski í þeim skiln-
ingi, en auðvitað höfum við
sömu hagsmuna að gæta —
að velferð þjóðfélagsins sé
sem mest.“