Tíminn - 04.02.1968, Blaðsíða 1

BLAÐ
Landbúnaðarmálin
Að þessu siinini mun ég helga
Þingsjána landbúnaðarmálunum.
Tvær mjög vfirgripsmikiar og
fnóðlegar ræðuir vonu fluittar fyr-
ir mokikrum dlögum um þau miál
og kemur fram í þeim nökkurt
yffirli't uim þróun lan'dbúnaðarins
á undanförnum áruim og áratug-
um. Aðra þessa ræðu fflutti Ás-
igeir Bjannason, ein hina Stefán
Valgeirsson, sem gerzt hefur að-
sópsmikill í málefnum stéttar
sinnar eftir stutta veru á þingi.
Gerði Stelfán noklkurn samaniburð
á stöðu lan,dbúniaðariins niú og áð-
ur. Tilesfini þess var það, að land-
búnaðarráðherna hafði sagt með
mofeRru jtfirlæti, að efeki mundi
■hagstætt fyrir Framsóknanmenn,
að gera samia'niburð á afikomu
bænda og stöðu l'andibúimaðarins
nú, og ei.ns og ástandið hefði ver-
ið í stj'órnartíð Framsóknarflokks
ins. Gerði Stefán þennan siaman-
burð fyirir liarudibúniaðarráðherra
og kom meðal amnars fram, að
bústofn bænda væri einhver bezti
mæli'fcvarðinn um framfarir í land
búnaði og til samanlburðar mætti
geta þeisis, að á árunum 1£>55 til
1960 hefði bústofnHaulfcniinigiin
numið 2.7% en eklki nema 1.2%
á árunum 1960—1965. í niðuciagi
ræðu sinnar gerði Stefán grein
fyrir stöðu landbúnaðariins mú og
verður hér getið þess hluta ræð-
unnar.
Yfirdómurinn
Stefán sagði, að þvií hefði ver-
ið haldið fram á Allþimgi, að með-
altelkjiur bænda hafi á árinu 1966
verið innan við 100 þúsund
kcónur, eða sem mæst um helm-
imgur tekma vi'ðmiðunarstéttanna.
Ekki hc.fði þessu verið m'óbmælt
eða það véfemgt, enda ekki auð-
velt, þar sem þessar upplýsi.ngar
mundu vera frá Hagstofunni
kornnar. Þrátt fyrir þessa stað-
reyind var verðliagisgruindvöllurinn
úrskurðaður rnær óbreyttur með
öl'lu af jtf.irdómi. Með þessum
dómi eru lögin um framil'eiðsluráð
og ffl. þverbrotiin. Til að kóróna
lagabrotið er það btótt áfram við-
urkemnt í g'reinargerðinn'i, sem
dómnum fyiLgdi.
Stefán sagði m.a.:
Lögin um friamleiðsluráð o.fl.
fela það í sér, að verðlagniimgin
eigi að fara þannig fram hverju
SLnn.i' að bændiumum seu tryggð-
ar svipaðar tekjur og viðmiðun-
arstéttirniar hafa á hverjum tíma.
Þegar verðlagninigin fór fram í
haust, lá það fyrir, hvernig verð-
lagin'inig fyrri ára hefði reynzt
bændastéttinnii. Það lá fyrir. að
rekstrarkostnaður hefði hækkað
storkostlega. T.d. að tóðurbætis-
gjöf hefði verið tvöfalt meiri an
reiknað er með í verðlagsgrumd-
velli. Það var óvéfenigjanilegt, að
afurðir hefðu verið minni, sér-
stafclega af sauðfé og eftir úr-
tafci viðmiðunarstéttanin'a átti
kaupgjialdiS'liðurinn að haekka um
rúml-ega 22% og enn meira, ef
'kaupgjaldsliðurinn hefði verið úr
skurðaður samkv. gildandi lögum.
Það var V'itað. að heybirgðir voru
mikið minni s.l. vetur, sem senni
lega nemur yfir 200 þús. hest-
burðum, en þó mun hafa verið
motað á s.l. ári yifir 50 þús. tonn
aif kja'rmfióðri.
Sett á kjarnfóður
Stj'ónnski'puið mefnd, sem hæstv.
lamdbrih. skiipaði sjiálfur, ráðlagði
bændum að setja á kjarmfóður
og banfi á, að hagkvæmt verð
"/læri mú á honum. Nú imá ætta
með ti'l'li'ti til reynslu fyrri ára,
að í vetur þuitfi a.m.k. 70 þús.
tonn aif kjiarnifóðri og ef hart
verður vorið, enn meira. Það
kjarmfóiður, sem var notað í fyrra,
mun hafia kostað bæmduir um eða
yfir 223 millj. En í ár semnilesa
ekki minna en 425 millj. miðað
við það magn, sem áður er get-
ið, eða 200 millj. meira en í fyrra.
Fyrir jiólin greiddi hæstv. lamd-
brh. ásamt öfflu stjörnarliðiniu
atkiv. á mió'ti heimildarti'Ll. við 6.
•gr. fjárL, uim að kj'armfóðri® yrði
selt með þvi verði, sem á því var
fyrir gemgiistfelling'U. Hann gerði
gnein fyrir atkv. sínu á þá Leið,
að þar seim hækkunin, sem staf-
aði aif gemgiislækkuninni, væri
komim inn á búvöruverðið, segði
hamn mei.
Skilagrein ráðherrans
* • ■»
Þa sfcuilum við athuga i rettu
l'jósi, hivernig hæstv. landbrh. skil-
ar þessari hækfcun tii bænda, en
sú skiLagnein er í fu.Llu samiraami
við þá landibúnaðarsteifnu. sem
Ih'anin og hams stuðninigisfllioifekar
'hafa markað og unnið eftir.
Hún er Peiknuð á 26600 tonn og
h&fur krónutöLu 33 milj. 647 þús.,
en hin raumrvepule'ga haðkfcun, sem
af gemíiisLæklkuminni leiðir miðað
við það magn, sem líklegt er að
bænduirnir þurfi að mota á þess-
uim vetri, niemur rúrmum 100
milj. eða uim það bil.
Svona er hændum
tryggt réttlæti
Þeir ta'ka af bændunum um
105 mii'lj. og skjla þeim aftur
33.6 millj. Það er ekki mndur,
þó að hæstv. lamdlbrh. segði það
með töluiverðu yfiriæti, að búið
væri að setja þessa hækkun inn
í búvöpuverðið.
Lanidbúmaðarháðherra sagði, er
hann var að koma akurvöxtunuim
á stofnffinin, að lámskjöriin væru
efcki aðalatriðið, heldur hitt, að
bændurnir fengju út úr vinnu
sinni eirns og aðrar stéttir þjóð-
féilagsins. Og auðvitað eru þetta
hvort tveggja stór atriði. En nú
viJ óg spyrja ráðh.: Hvers vegna
hafa bænduirnir aldrei verið fjær
því miarki en nú, að ná kaupi
í samiamhurði við það, sem við-
miðunarstéttim'ar höfðu s.l. ár.
Og þá komum við að aðalatrið-
inu, hver borgar það, sem land-
búnaðurimn þarf að fá til rekstr-
ar á yfirstandandi ári? Það verð-
UiT áreiðanlega ekiki gert með af-
rafc.stri búanma, eims og nú er
komið. Ekfci geta kaupfélögin
iánað þeim refcstrarvörur og ann-
að, sem til þaitf og efcki e,r hægt
að fá lán í ban.ka þrátt fyrir all-
a.r banikahalilirnar. Hver á að
borga?
FóðurbæítLskaupin yfir 200 milLj.
medri en í fyrna. Áburðurinn
hækkar um miilli 25- -30% og það
er tialin í heildinni rnunu vera
urn 55—60 miLlj, Og emgin hækk-
uin á búvörmverði'ð hefur komið
til þess að mæta þeirri hækfcun
og mun efcki fcoma fyrr en næsti
V'erðiagsgrundvöLluir kemur. Ofan
á þetta bætist svo, að emgin lík-
indí eru til þess að bændiurnir
fiái einu simni það smánarverð,
sem yfirdómurinn úrskurðaði
þeim, vegna þess að útf'lufcnimgs-
■sj'óðuriinn mun sen'nilega ekki
bafa til umráða nema 250 miLlj
og þá miuin vanta á verðið um
4%.
Hliðarráðstafanirnar
í fyrra
Bœndur eiga rétt á s'vip'uðum
hliðarráðstöfunuim að krónu.taLu‘
sarnkv. úrskurði yfirdómisims. eins
og þeir femgu í fyrra. Nú vil
ég spyrja hæstv. Landbrh. að því,
eftir hvaða Leiðum ætlar hann
að bryggja bæmd'Uim þá greiðslu.
Samkv. g,rg. yfirdóms voru uil og
gærur verðlagðar á þann hátt eft-
ir boði ríkisstj. og að gemgisá-
hrifin voru reiiknuð með í verð-
Lagnimg'umni, sem þýddi það, að
hefði verið farið eftir verðLagn-
ingu liðimna ára, átti að verð-
leggjia ull og gærur sem mæst
heiimamarkaðsverði. Hdfði verð-
Lagniin'gin farið fram samkiv. þvf
Stefán Valgeirsson
— algjört greiðsluþrot fram-
undan hjá mörgum bændum.
og eins og verð var á þessum
vörum í septemibermánuði s.l.,
hefði þurtft að færa fast að 50 j
miLLj. fcr. yfir á kjiötið.
Niðurgreiðsla til neyt- |
enda, ekki til bænda
Samkvæmt því er gemgishaga-
aðirnum ráðs'tafað í raun og veru
til þess að borga niður kjötverð-
ið til neytenda og með því fer
gemgLshiagnaðuirLmn alLs ekki tiL
bænda. Af þessu Leiðiir það samkv.
lögum urn genigisráðstaifanir, að
bænd'iir eigia að fá besss uophæð
sem þessari millifærslu nemur úr
ríikissjóði. Og nú vil ég spyrja
hæstv. landbi-h. að því, hivort hiann
sé búimn að gera ráðstafanir tii
þeS’S, að landbúmaðurinn fái þessa
uipphæð og þá, hvernig henni
verður ráðstafað. Ég vil ekki trúa
því að óreyndu, að Laindbrh. sjá.i
ekki um það, að þessi lög nái
tiiLgan.gi sínium, þar sem hanm hef-
ur framkvæmd þeirra í sinum
höndum.Staða landbúnaðarins er
sLLk í diag, að hamn er að kom-
ast í aigert greiðsLuiþrot, þegiar
á heildina er litið. Margir bænd-
ur geba ekki borgað rentur og
lalfborganir af sitofimlánum sínum.
Það er farið að auglýsa jiarðir
á nauðungaruippboði og verður
gert í stærri stíl, ef ekki kemur
eitthvað sérstakt til. Hvernig
bændur eða stofmanir þeirra leysa
úr kjarrafóðurvaindamálinu, er öll
um ráðgáta, eins og á þessum
málum er nú haldið. Og þá skilja
menn emn síður, hvernig farið
verður að því að ieysa úr áburð-
arvamdamáliau á mæsta vori.
Kjarnfóður og
áburður
Ef efcki verður iiægt að tryggja
'bændum kjarrafóður mú eins og
áisetningurinn er. er hreiinm voði
tfyrir dyrum. Verði ekki borinn
tiibúimn áburður á tún í vor er
ekki von á miklu grasi hjá þeim
bæniduim að hausti, o,g þá er stutt
í endalokin fyrir þá bændur með
búskapinn. En það er ekki von
að vel fari, þegar hæstv. landbrh.
veit ekki, hvernig komið er og
reynir ekki að skilja orsakir þes'S;
Lausaskuldir
Imgólifiuir Jómsison, lajnidibúinaðar-
ráðherra, var ekki viðstaddur, er
Sbeílán Valgeirsson flutti þessa
ræðu. 02 því var ekki að búast
við svörum frá honum þá, en
hins vegar svaraði hann nokkr-
um orðum, er Asgeir Bjarmason
hatfði flutt sina ræðu u.m þróun
Landbúnaðarins, en það var, er
hann hafði. framsogu :ýfir fru.m-
varpi Framsóknarmanna í efri
deild um að lausaskuLdum bænda
'verði breytt í föst lán. Áður hef-
ur verið gerð grein fyrir frum-
vairpimu hér í blaðinu og ítarlega
greima'rgerð, sem því fiylgir, birt.
En vegna þess, hve margar fróð-
Legar upplýisingar og aðgemgileg-
ar fyrir bæmdur og aðra ábuiga-
menn um þessi miáletfmi komu
ifraim í ræðu Ásgeirs, birti ég hér
megnið af þeiim hluta ræðummar,
sem fjallaði urn þróutn miála hjá
bændum og stiöðu landbúnaðarins
á undanförnum arum og áratug-
um. í upphafi ræddi Ásgeir um
mieginiorsakirnar að lausaskulda-
sötfinun bænda, ea hún er rnú mun
meiri en áður hefur verið. Taldi
hann þrjér höfuðorsakir einkum
valda lauisaskiuLdasöfnuninni í
Lamd'búnaðinum:
Það er í fyrsba lagi, að fjiár-
festimg öll í lamdbúnaði kostar
geysiimifcla fjármuni. Á það bæði
við vélvæðimguina og byggingar
allar.
í öðru lagi. að stofnlán tiL land
búnaðarins eru óhagstæð, láns-
timinin er stuttur, vextirnir háir
og þar otfan í kaupið eru bænd-
u.r skattliagðir til þess að hægt
sé að veita þeim úrlausn í lána-
startflsemi.
í þriðjia lagi, að verðlag búsaí-
urðanna er ekki niiðað við þarf-
ir lamdlbúnaðarinis né farið eftir
nieinum lögum við úrskurð þess
verðlags, sem gildir fyrir yfir-
standandi verðlagsár.
í fjórða lagi hefur árferði nú
undiamfarið verið frernur óhag-
stætt bændum. Það hefur verið
kal í túnum og grasLeysi, sem
hietfur orðið þess valdandi, að kauip
á fóðurbæti hafa orðið mun meiri
e.n þau aranars hefðu orðið.
Bænidastéttin hefur verið stór-
huiga, aftoastamikiL og unnið sleitu
lauist að framifaramálum landlbún-
aðarins í áratugi. Þar haía bænd-
urnir notið þekkingar og vel
skipulagðrar leiðbeiningaistarf-
Ásgeir Bjarnason
— lausaskuldum bænda breytt
í föst lán.
semi ráðunauta Búmaðarfélaigs fs-
L'ands og héra'ðsráðunauta búnað-
arsiamibandanma. Og eimndg hafa
þeir motið mikiL'lar og skeleggrar
barátibu Stéttarsamibandis bæmda
svo Lamgt, sem sú barátta hetfur
máð.
Fjármunamyndunin
í skýrslu Búnaðarbanfca í's-
lands fyrir árið 1965 er gerð grein
fyrir fjármuinamyndum í Landbún
aði frá stofmium Búnaðaribankians
árið 1930 og allt til ársins 1965.
Fjánfestimgin miðuð við verðLag
árið 196'5. Fjártfesting í landbún-
aði árið 1930 varð 123 millj. kr.
Árið 1935 fer fjártfestiragiin niður
í 106 millj. og 1940 náður í 72
mi'Ij. E,n 1945 hefur hún hækfc-
að utpp í 140 miillj. kr. og 1950
í 160 miillj. k.r., 1955 í 361 iniillj.,
1960 317 millj. og 1965 I 527
milj. kr.
Fjórfalt
Það Lætur nærri, að fjáitfesting
í Landibúnaði hatfi rúmlega fjór-
ifáldast á 35 árum. Ef maður at-
huigiar þessar tölur námar kemur
í Ljós, að fjiánfiestingin fflesfcöll ár-
Ln er um það bil V4 af heildar-
f.ramleiðsluverðmæti landbúnaðar
Lns. Árið 1930 er fjárfesting í
landibúnaði 123 milj., en verð-
mæti landbúnaðanframLeiðs'lunnar
sama ár 438 mllj. kr. Fjárfest-
ing er þvd 28% af framLeiðslu-
verðmæti Lamdbúnaðarims fyrir
það ér. Ef við tökum aftur á mióti
árið 1965, eru hliðstæðar fcölur
527 miLlj. fjártfestimg, en verð-
rnœti landibún a ðarfr amleiðsluan ar
2 miljiarðar, 39 þús. kr. eða 26%
fjértfesting af verðmæti landtoún-
a'ðanfram.leiðsluninar fyrir það á?
eða heldur minni ea hún var
1930. Mimnst er fjánfestimgin á
þessu tímabili 1940, eða um það
bii 9% af verðmæti lanidtoúmaðar-
framLeiðsliUnnar, En m'est er fjár
festimg í laadtoúnáði árið 1955
og er þá rúflega 28% atf verð-
mæti landbúnaðarframl'eiðslunn-
ar fyrir það ár. Enn fremur seg-
ir í skýrslu Búmaðarbanfcans, að
árið 1964 baifi fjánrnuimamyndua
í landtoúnaði verið 439.5 miUj. -r.
það ár.
Til þessara fraimikV'æmda voru
framlög frá ríkinu veitt á þvi
ári 80.1 mi'llj. kr. eða 18% af
fjiármiuin'am'ynduininni. Stotfnilán
Búnaðarbankans það sama ár voru
77.8 milj. kr. eða læp 18% atf
fjármiuimamyndiuninini eða m.ö.o.
stofralánin og framlög ri.kisir.is
voru 36% það ár. Eigin vinna
bænda og önnur lán, som þeir
Framh.aLd á bls. 14.