Alþýðublaðið - 13.02.1991, Blaðsíða 2

2
FRÉTTASKÝRING
Miðvikudagur 13. febrúar 1991
fímm góð forrit til
Iðnskólans
Iðnskólinn í Reykjavík fékk að
gjöf fimm góð forrit sem notuð
verða við kennslu í bókiðna-
Óeild í framtíðinni. Það var Fróöi
Björnsson, framkvæmdastjóri
Tölvustofunnar hf., sem kom
færandi hendi (til vinstri á mynd-
inni) og gaf hönnunarforrit frá
Letraset. Ingvar Ásmundsson,
skólastjóri tók við gjöfinni.
Birgir sýnir hjá
Sævari
f»að er ekkert lát á myndlistar-
kynningum Sœvars Karls í
Bankastrætinu. Þessa dagana
gleðja verk Birgis Björnssonar
augu viðskiptavinanna. Birgir er
29 ára gamall, menntaður héðan
að heiman og frá Bergen. Hann
hefur haldið þrjár einkasýningar
í Noregi og tekið þátt í samsýn-
ingum hér á landi. Sýningin
stendur til 8. mars, opið á versl-
unartímum.
Kosningaár
óhagstætt
efnahagslifi?
Jón Gunnar Þorsleinsson, for-
stjóri í Frigg, lætur hafa eftir sér
í blaði iðnrekenda að „kosninga-
ár hefur sjaldan verið iðnaðin-
um og efnahagslífinu hagstætt".
Jón Gunnar segir hins vegar að
fyrirtæki hans miði sínar áætl-
anir við 10% verðbólgu — sem
hlýtur þó að vera nokkur ný-
lunda hér á landi. Sé kenning
forstjórans rétt hlýtur sú spurn-
ing að vakna hvort íslendingar
hafi efni á að hafa kosningar
fjórða hvert ár.
... eins og
Sniglamir mundu
orða það
Sniglarnir, mótorhjólagæjar á
öllum aidri, sem þeysa (oft yfir
hraðamörkum) um götur borg-
arinnar, gefa út sitt eigið blað, og
birta þar sínar forystugreinar.
Þeir hafa sitt orðalag, þegar
kvartað er yfir of háum gjöldum
tryggingafélaga. Þessir ágætu
leiðarar eru ekki lesnir í RÚV og
birtum við því sýnishorn:
„Tryggingamenn aftur á móti
líta örlítið mislitum augum á
málið en þeir fundu týnda hlekk-
inn með þvi að kenna 17 ára
gömlum Sjimpansa að snúa upp
á handfang og horfa beint fram
eftir þráðbeinni línu og reyndu
svo að mæla muninn á Snúlla og
shimpanum í venjulegri umferð
en hann var varla mælanlegur
og þess vegna er apinn settur í
sama áhættuflokk og Snúlli en
sá flokkur hækkar í beinu sam-
bandi við hestöfl plús plast deilt
með fjölda punghára viðkom-
andi Snúlla". Sem sagt, bara smá
sýnishorn!
Opinber rekstur undir smásjá
Velferð sjúklinga
- ekki sérfræðinga
Sviar eru nú aö feta i fótspor íslendinga i skattamálum. Opinber útgjöld
eru hlutfallslega miklu lægri á íslandi en á öðrum Norðurlöndum. Hér eru
þau borin saman við landsframleiðslu.
Er velferðarkerfid
komið að fótum fram?
Eru skattar komnir i hó-
mark baeði siðferðilega
og efnahagslega?
Munu verkefni hins op-
inbora þvi dragast sam-
an ó nmstu áratugum
þrátt fyrir að almenn-
ingur kalli á siaukna og
bætta þjónustu?
Þotta voru viðfangs-
efni sem fjallað var um i
gmr á sórstakri ráð-
stefnu fjármálaráðu-
neytisins um opinber
umsvif.
ÞORLÁKUR HELGASON
___________SKRIFAR____________
Að fara
fram úr sjálfum sór___________
Undirstaða aukinna umsvifa
hins opinbera er hagvöxtur. Þá því
aðeins má gera ráð fyrir að þjón-
usta vaxi að meira sé til skiptanna.
Um mörg undanfarin ár hafa út-
gjöld á Vesturlöndum til heilbrigð-
ismála, menntamála o.fl. vaxið
umfram hagvöxt.
Þar er nú svo komið að hið opin-
bera getur ekki að óbreyttu staðið
undir kröfum sem almenningur
gerir til opinberar þjónustu.
Fari ríkisvaldið fram úr sköttum
í útgjöldum, þarf að leita á lána-
markaðinn. A íslandi hefur þetta
leitt til þess að vextir hafa hækkað
(vegna samkeppni við ríkið sem
þarf á peningum að halda). Kemur
það einstaklingum og fyrirtækjum
í koll með auknum tilkostnaði.
Ríkið hefur einnig gripið til þess
að prenta meiri peninga með
þeim afleiðingum að verðbólga
hefur magnast. Þetta er hluti af
hinum beina hagfræðilega vanda
sem við er að glíma í augnablik-
inu.
Í fólspor íslendinga
Nágrannar okkar beita ýmsum
aðferðum til að ná betri árangri í
ríkisbúskapnum. Svíar gjörbyltu
skattakerfinu um áramót og feta
nú í fótspor íslendinga. Þeir
breikka stofn virðisaukaskattsins
og selja fyrirtæki eins og Orku-
stofnunina sænsku. Fram undan
er niðurskurður og þeir ætla að ná
fram 10% meiri afköstum i ríkis-
rekstri með því einfaldlega að
draga úr framlögum til opinberra
stofnana um 10% á næstu þremur
árum.
Vaxa úfgjöidin gf_____________
sjáifu sór?___________________
A ráðstefnunni í gær, sagði
Magnús Pétursson, ráðuneytis-
stjóri í fjármálaráðuneytinu, hlut-
verk hins opinbera einkum þrí-
þætt:
1) Að tryggja öryggi og réttar-
stöðu einstaklinga.
2) Aðtryggjaframfarirísamfélag-
inu með því að nýta sem best
mannafla, fjármagn og hráefni.
3) Að tryggja jafnræði í samfélag-
inu meðal annars í gegnum skatta-
kerfið sjálft og með margvíslegum
bótum.
Magnús kvað rangt að opinber
útgjöld lifðu sjálfstæðu lífi, eins og
oft væri haldið fram. „Akvarðanir
lýðforingjanna sjálfra eru venju-
lega spegilmynd ríkisins." Sagði
Magnús að almenningur hefði til
dæmis mjög sterka stöðu til að
hafa áhrif á löggjafann í mannúð-
armálum. Þá væri þrýstingur ein-
staklinga, fjölmiðla og hagsmuna-
samtaka þungur.
Hluti af stuðningi ríkisins við
menn og málefni er ekki alltaf sjá-
anlegur. Benti Magnús á að skatta-
ívilnanir rikisins hefðu á síðast-
liðnu ári numið 15 milljörðum
króna og nefndi m.a. að:
— Sjómannaafsláttur hefði komið
fram í 1,1 milljarða kr. minni tekju-
skatti.
— Vaxtabætur til húseigenda
(ekki leigjenda) næmi 1,6 milljörð-
um króna.
— Barnabætur og barnabótaauki
hefði verið 4,4 milljarðar kr.
Þá myndi sjávarútvegur, land-
búnaður og iðnaður greiða 1,9
milljörðum hærra tryggingaið-
gjald á þessu ári, væri lagt sama
gjald á þessar greinar og aðrar at-
vinnugreinar.
►ari að breyta_______________
dagvistarstoffnunum
i elllhaimiH?________________
Breytt aldurssamsetning og
mannfjöldi á komandi árum skýra
ekki nema takmarkaðan hluta út-
gjaldaauka hins opinbera á undan-
förnum árum. Fólk krefst fyrst og
fremst bættrar þjónustu og það
kostar sitt. Hinu er ekki að leyna
að gjörbreytt mynstur hlýtur að
kalla á aðra þjónustu en nú er.
Gert er ráð fyrir að börnum og
unglingum á íslandi á skólaaldri
(7—24 ára) fækki úr 76 þúsund
1985 í 58 þúsund í lok annars ára-
tugar næstu aldar. „Við þurfum að
breyta dagvistarstofnunum í elli-
heimili," sagði einn ráðstefnugesta
í gær. Börnum 1—6 ára mun
fækka úr 30 þúsund i dag í liðlega
20 þúsund árið 2010, en á sama
tíma mun fólki 65 ára og eldra
fjölga um helming. Árið 1985 voru
25 þúsund ellilífeyrisþegar á ís-
landi en um 2010 verða þeir 48
þúsund.
Fmrri borgq skaWa____________
i fframtiðinni
Þetta kallar auðvitað á stór-
aukna þjónustu við aldraða sam-
fara því sem aldurshópur þeirra
sem eru virkir á vinnumarkaði
dregst verulega saman. Með öðr-
um orðum; færri munu standa
undir sköttunum. Vilhjálmur Eg-
ilsson, framkvæmdastjóri Verslun-
arráðs, sagði i gær að brýnt verk-
efni væri að fjölga skattgreiðend-
um og fækka skattþiggjendum.
Það kann að reynast erfitt, þeg-
ar hópar sem þu rfa meiri þjónustu
stækka, og engin ástæða er til að
ætla að almenningur vilji ekki enn
bætta þjónustu. Erfitt mun reynast
að færa fólk milli starfa. Skrifstofu-
stjóri í norska fjármálaráðuneyt-
inu sagði frá því á ráðstefnunni að
færa þyrfti kennara yfir í heil-
brigðiskerfið, þar sem nemendum
fækkaði. íslendingar verða á
næstu árum að glíma við sömu
vandamál og frændur okkar á hin-
um Norðurlöndunum.
Heilsusplllandi_____________
heilbrigdiskerH_____________
Stjórnmálamenn hafa á síðustu
árum gælt við ýmsar hugmyndir
um verulegar breytingar í ríkis-
rekstri. Almenningur á íslandi er
tæpast tilbúinn að taka á sig koll-
steypur sem stendur. Glíman við
verðbólguna hefur gengið nærri
láglaunafóiki. Ögmundur Jónas-
son, formaður BSRB, sagði á ráð-
stefnunni að stórlega yrði að
hækka laun hjá rikinu og efla vel-
ferðarkerfið. Samhliða þyrfti að
breyta ýmsu í atvinnulífi, m.a. í
landbúnaði. Stjórnmálamenn
hefðu þó ekki dug til þess. Þá
þyrfti að koma fyrirtækjum af rík-
isjötunni, þar sem þau hefðu hvilt
og þegið ölmusur um hríð. Ög-
mundur gagnrýndi ýmsar vanga-
veltur um einkarekstur. Hann
kvaðst t.d. ekki fallast á það kæmi
einkarekstri eitthvað við, ef lækn-
ir á spítala beindi sjúklingi á einka-
stofu sína úti í bæ — og sendi síðan
reikninginn rakleiðis til ríkisins.
Hörður Bergmann upplýsinga-
fulltrúi gekk svo langt að fullyrða
að fengi „sérfræðingaveldið“ að
vaða áfram með þeim afleiðingum
að allir enduðu i rannsóknum og
pappírsvinnu (af því að það væri
svo fínt), leiddi það um síðir til
þess að heilbrigðiskerfið yrði
heilsuspillandi. Starfsmenn fjar-
lægðust viðfangsefnið, sem væri
sjúklingurinn sjálfur. Ögmundur
tók í sama streng og sagði nauð-
synlegt að efla velferðarkerfi sjúk-
linga en ekki sérfræðinga.
OreiH baint ffyrir__________
þjénustuna__________________
Við þurfum að gera grein fyrir
hvaðan peningurinn kemur í vel-
ferðina, sagði Markús Möller hag-
fræðingur á ráðstefnunni. Hann
sagði nauðsynlegt að raða skött-
unum í forgangsröð alveg eins og
útgjöldunum. „Ríkið er í vasabillj-
ard. Það veltir peningum á milli og
það vilja koma göt á vasana,"
sagði Markús.
Magnús Pétursson spurði hvort
við værum tilbúin að greiða meira
fyrir þjónustuna beint. Notenda-
gjöld er eitt lausnarorða hjá þeim
norrænu þjóðum sem lent hafa í
kreppu með ríkisf jármálin. í fram-
tíðinni verður fremur spurt um
markmið en hvernig peningunum
er eytt. Með því að láta notandann
greiða meira fyrir þjónustuna er
reynt að draga úr eftirspurn og rík-
ið fær inn tekjur.
Með notendagjöldum má kom-
ast betur að því hvort opinberi
geirinn er rekinn af skynsemi. Öll
verkefni hins opinbera verða þó
ekki fjármögnuð með notenda-
gjöldum vegna markmiða um lífs-
kjarajöfnun.
Það er heldur ekki eðlilegt að
ríkisfyrirtæki sem búa við einok-
un geti lagt á óheft þjónustugjöld.
Þá er hætta á að stofnanirnar fái
óþarflega háar tekjur og starfsem-
in vaxi umfram þarfir.
Rikið uppeldistœki
Islendingar hafa enn ekki siglt
í þau öngstræti sem önnur Norð-
urlönd eru nú að reyna að rata út
úr. Óskir um jöfnuð og réttlæti
munu ekki dvína. „Hið opinbera á
í vök að verjast, þannig að al-
mannaheill er ógnað," sagði Páll
Skúlason prófessor á ráðstefn-
unni. Páll sagði hið opinbera upp-
eldistæki samfélagsins. Það yki á
skiining manna á meðal, væri því
rétt beitt.