Alþýðublaðið - 12.03.1991, Blaðsíða 5

Alþýðuflokkurinn
Á árunum um 1920 voru verkefn-
in eiginlega brýnni á vettvangi Al-
Jón Baldvinsson prentari: Forseti
Alþýðusambandsins oq þar með
formaður Alþýðuflokksins frá og
með fyrstá'reglulega sambands-
þinginu. Aðalforingi Alþýðuflokks-
ms allt til dauðadags eða í rúm 20
ár. Jón var kjörinn á þing í Reykja-
vík 1920 og var í fimm ár eini þing-
maður Alþyðuflokksins.
ekki uppbótarþingsæti,
eins og síðar varð, heldur
voru þeir kosnir sérstak-
lega, nokkru á undan kosn-
ingum í kjördæmunum. Al-
þýðuflokkurinn bauð fram
við landskjör og hlaut lítið
fylgi, eins og við var að bú-
ast, en við kjördæmakjör
náði hann manni kosnum í
Reykjavík. Raunar náðist
sá árangur með bandalagi
við önnur flokksbrot, en
staðfesti þó tilveru Alþýðu-
flokksins sem stjórnmála-
flokks í fullri alvöru.
Hlutverk Alþýðuflokks-
ins sem stjórnmálaflokks
var skýrt og augljóst. Hann
var málsvari fyrir hags-
muni launþegastéttar og
verkalýðshreyfingar. í sam-
ræmi við það tileinkaði
hann sér þær skoðanir á
þjóðfélagsmálum sem
hann gaf íslenska heitið jafnaðar-
stefna, en hétu á erlendum málum
sósíalismi. í nálægum löndum voru
jafnaðarmannaflokkar orðnir rót-
grónir og störfuðu hvarvetna í nán-
um tengslum við verkalýðshreyf-
inguna, þótt því sambandi væri mis-
jafnlega fyrir komið. Hugmyndin að
skipulagi Alþýðusambandsins og
Aljjýðuflokksins mun hafa verið
sótt til Verkamannaflokksins
breska.
Fyrstu starfsárin
Ottó N. Þorláksson var fyrsti for-
setl Alþýðusambands Islands.
Hann gegndi því starfi aðeins í
nokkra mánuði er við tók Jón
Baldvinsson leiðtogi Alþýðu-
flokksins.
þýðusambandsins en Alþýðuflokks-
ins. Þar lá fyrir að koma á fót verka-
lýðsfélögum um byggðir landsins,
skipuleggja þau í Alþýðusamband-
inu, fá þau viðurkennd sem samn-
ingsaðila um kaup og kjör, tryggja
að allir gengju í sín félög og að taxt-
ar væru virtir.
Þetta voru aldeilis ekki þeir sjálf-
sögðu hlutir þá, sem okkur þykir
Forsíða Alþýðublaðsins frá
1921: Þingfréttir, erlend sím-
skeyti og gagnrýni á frétta-
mennsku Morgunblaðsins.
Og efst á forsiðunni er aug-
lýsing um fyrirlestur Þór-
bergs Þórðarsonar rit-
höfundar um Yoga —
lífsspekina.
fyrir. Og það
gerðu yfirleitt
áhugasamir
alþýðuflokksmenn. Raunar
hafði það líka tíðkast fyrir daga
flokksins að menn úr öðrum starfs-
stéttum gengju í verkalýðsfélög í
samstöðuskyni. Þannig var t.d.
fyrsti formaður Dagsbrúnar ráðu-
nautur og ekki verkamaður.
Ungur barnakennari í Reykjavík,
Jörundur Brynjólfsson að nafni,
mai 1923 og vakti gífurlega at-
hygli í bænum. Frakkaklæddi
maöurinn með skeggið og hattinn
fremst á myndinni er Ólafur Frið-
riksson ritstjóri Alþýðublaðsins.
þeir vera nú. Verkalýðsfélögin áttu
andstæðinga sem töldu þeim ekki
einu sinni bera tilveruréttur, hvað
þá samningsréttur, og síst af öllu
verkfallsréttur. Um þetta var tekist
á, og stóðu verkamenn oft illa að
vígi þegar atvinnurekendur ofsóttu
forgöngumenn þeirra með því að
láta þá mæta afgangi um atvinnu.
Eftir fyrsta áratug Alþýðusam-
bandsins voru enn mörg byggðarlög
þar sem verkalýðsfélög þrifust ekki.
Margir stóðu einnig utan stéttarfé-
laga þótt til væru, og mun minni-
hluti launþega hafa átt aðild að fé-
lögum í Alþýðusambandinu. En þó
hafði miðað vel í áttina, einkum síð-
ustu árin fyrir 1926.
Félagsmenn verkalýðsfélaganna
voru um leið flokksmenn í Alþýðu-
flokknum með fullum réttindum. Á
allra stærstu stöðum voru líka stofn-
uð svonefnd jafnaðarmannafélög,
þ.e. flokksfélög eins og við þekkjum
þau núna. Þar gátu menn gengið í
Alþýðuflokkinn án þess að vera i
stéttarfélagi. Hins vegar gátu menn
líka gengið í verkalýðsfélög, og ver-
ið þar jafnvel virkir forustumenn,
án þess að vera í rauninni launþegar
í þeim störfum sem félögin sömdu
Olafur Friðriksson: Verkalýðsfor-
ingi og fyrsti ritstjóri Alþýðu-
blaðsins. Olafur var mikill eldhugi
og áróðursmaður fyrir jafnaðar-
stefnuna.
hafði líka verið í forustu Dagsbrún-
ar, og hann var á því mikla kosn-
ingaári 1916 bæði kjörinn í bæjar-
stjórn og á þing í nafni Alþýðu-
flokksins. Síðar gekk hann þó í
Framsóknarflokkinn, stóð nær hon-
um að skoðunum, en hafði, eins og
fleiri framsóknarmönnum, þótt
eðlilegt að styðja verkalýðshreyf-
inguna meðan hann bjó í kaupstað.
Annars voru það á mörgum smærri
stöðum einmitt barnakennararnir
sem gátu tekið að sér forustu fyrir
verkalýðsfélagi, því að þeir voru rík-
isstarfsmenn og áttu ekki afkomu
sína undir náð atvinnurekenda í
plássinu.
Foringjar og ffylgi
Forseti Alþýðusambandsins, og
þar með formaður Alþýðuflokksins,
var fyrstu mánuðina Ottó N. Þor-
láksson, gamalreyndur verkalýðs-
foringi. En á fyrsta reglulegu sam-
bandsþingi var nýr formaður vai-
inn, Jón Baldvinsson prentari.
Hann var síðan í rúm tuttugu ár, eða
allt til dauðadags, aðalforingi Al-
þýðuflokksins.
Út á við hafði þó fyrstu misserin
borið meira á öðrum flokksleiðtoga:
Ólafi Friðrikssyni. Hann var ný-
„Alþýduflokkurinn er
upp á dag jafngamall
Alþýdusambandi
íslands, og jafneldri
þeirra er öldungis
engin tilviljun. f»au
voru stofnuð sama
daginn af því að þau
voru í upphafi og lengi
framan af ein og sömu
samtökin, tvö nöfn á
sama félagsskap.
Alþýðusamband
íslands hét það á
vettvangi kjaramála og
verkalýðssamtaka.
Nafn Alþýðuflokksins
var hins vegar notað á
stjórnmálavettvangi,
við kosningar, á
Alþingi o.s.frv.“
lega kominn til Reykjavíkur, en lét
skjótt til sín taka sem áróðursmaður
fyrir jafnaðarstefnu og virkur for-
göngumaður í verkalýðsstarfinu.
Hann ritstýrði vikublaði fyrir verka-
lýðsfélögin og síðan málgagni
flokksins, Alþýðublaðinu.
Jón Baldvinsson var kjörinn á
þing í Reykjavík 1920 og var í fimm
ár eini þingmaður Alþýðuflokksins.
Meirihlutakosning í litlum kjör-
dæmum dæmdi Alþýðuflokkinn
eiginlega úr leik, nema í Reykjavík
þar sem hann átti nokkuð víst eitt
þingsæti af fjórum.
Þá er ekki heldur fyllilega að
marka fylgi Alþýðuflokksins í kosn-
ingum, því að víða hafa fylgismenn
hans hikað við að kasta atkvæði á
vonlaust framboð. Þó fór fylgi
flokksins ört vaxandi. Það kemur
skýrast fram við landskjör, þar sem
kosningaréttur var að vísu bundinn
við 35 ára aldur, sem væntanlega
var Alþýðuflokknum í óhag, en þó
var hann kominn með yfir 20 af
hundraði atkvæða 1926, þegar Jón
Baldvinsson náði kjöri sem einn af
þremur landskjörnum.
Þessi tiltölulega greiða fylgis-
aukning í kosningum stingur að
vissu leyti í stúf við vandkvæðin á
útbreiðslu verkalýðsfélaganna. En
þar var beinni andstöðu að mæta og
því þyngra undir fæti.
Eitt þingsæti hrökk skammt til
áhrifa á landstjórn og löggjöf. Þó
fékkst á þessum árum framgengt
einu helsta baráttumáli Alþýðu-
flokksins: vökulögunum um lág-
markshvíld togarcisjómanna.