Alþýðublaðið - 31.05.1991, Side 15

15
r/Sc'Ti ir»Ani id 01 kaaí
Hin stórfellda tæknivæðing er ógnun við undirstöður hins vestræna þjóðfélags, segir Bjarni Þorsteinsson í grein sinni.
Skringilegur dauiadans
iðnaiarpjóifélagsins
Þó svo að ýmiskonar nostalgía, til-
finningaþrungið endurlit til fyrri
tíma, tröllríði flestum sviðum menn-
ingar og andlegs lífs í hinum vest-
ræna heimi, höfum við síður en svo
ástæðu til að finnast við lifa á geld-
um og atburðasnauðum tímum. Ég
á í þessu sambandi ekki við „frels-
un" Austur-Evrópu eða Persaflóa-
blóðbaðið. Það sem gerir okkar
tima stórmerkilega er sú þjóðfélags-
lega umbreyting sem á sér stað á öll-
um sviðum þjóðfélagsins: breyting-
in úr iðnaðarþjóðfélagi í upplýsinga-
þjóðfélag. Þessar þjóðfélagsbreyt-
ingar hafa í för með sér gífurlegar
breytingar sem koma til með að
gjörbreyta hinu daglega lífi okkar.
Aukin tæknivæðing gefur mögu-
leika á stórfelldri styttingu á vinnu-
tíma; við þurfum að vinna miklu
minna til að geta afkastað þvi sama.
En um leið og paradís með gnægð
frítima virðist innan seilingar er hin
stórfellda tæknivæðing ógnun við
undirstöður hins vestræna þjóð-
félags: launavinnu og hagvexti.
Aukin tölvuvæðing,____________
qukið qtvinnuleysi____________
Því hefur verið haldið fram af
bjartsýnismönnum að það atvinnu-
leysi sem fylgi aukinni notkun tölvu-
tækni í þjóðfélaginu sé aðeins tima-
bundið. Á sama hátt og iðnaðar-
þjóðfélaginu tókst að veita atvinnu
öllu því fólki sem streymdi úr sveit-
unum til hinna sívaxandi stórborga
á tímum iðnbyltingarinnar á upplýs-
ingaþjóðfélagið að geta veitt þeim
atvinnu sem verða atvinnulausir
vegna örtölvubyltingarinnar. En
sagan endurtekur sig ekki á þennan
hátt. Þau nýju störf sem koma í kjöl-
farið á tölvuvæðingu, þ.e.a.s. ýmis-
konar störf sem tengjast tölvum og
tölvuvinnslu, ná á engan hátt að
taka við öllum þeim sem tölvuvæð-
ingin sviptir atvinnu. Full atvinna
handa öllum er i vaxandi mæli að
verða að tómu og óraunsæju slag-
orði. Og á meðan launavinna er
skynjuð mikilvægasta athæfi ein-
staklingsins verða þeir sem atvinnu
hafa forréttindahópur borið saman
við atvinnuleysingjana. í þeim þjóð-
félögum Vestur-Evrópu sem eru að
umbreytast úr iðnaðarþjóðfélögum
yfir í upplýsingaþjóðfélög er barátt-
an um atvinnu á vinnumarkaðnum
hörð og hatrömm. En í sjálfu sér er
þessi barátta álíka fáránleg og ef far-
þegarnir á hinu sökkvandi Titanic
færu að berjast um sólstóla sem leið
til björgunar.
BqrúWq fyrir________________
dquðqdæmdu hqgkerfi
Þó öll skynsemi bendi í þá átt að
stytta beri vinnutíma og minnka of-
neysluna er sem stjórnmálamenn
séu tilbúnir til að fórna nánast öllu
fyrir hið dauðadæmda hagkerfi sem
krefst stöðugs hagvaxtar og þar sem
menn og náttúra verða að þola hin-
ar mestu svívirðingar og misnotk-
un. Og þó það kunni að hljóma ein-
kennilega virðist vera hægt að auka
til muna neyslu okkar og viðhalda
hinu ónýta hagkerfi.
Vistkerfið og félagskerfi Vestur-
landa setur takmörk fyrir því hve
hægt er að framleiða og selja af ým-
iskonar tækjum og tólum s.s. bílum,
einkatölvum, vídeótækjum, hús-
gögnum o.s.frv. Við getum m.ö.o.
ekki endalaust rænt og svívirt nátt-
úruna og það er einfaldlega ekki til
nægilega mikið af auðæfum til að
allir geti lifað eins og rika fólkið í
Kaliforníu. Bjarvættar hagkerfisins
er neysla á vörum sem eru ekki af
efnislegum toga, þ.e.a.s. þjónusta og
vörur þar sem innihaldið er fyrst og
fremst einhverskonar sérþekking,
og úrvinnsla á hinum ógæfulega úr-
gangi sem iðnaðarþjóðfélagið skap-
ar.
Að wærqst é sorpi____________
iðnqftqrþjóðfélqgsins
Þó það kunni að hljóma fáránlega
virðist sem hið deyjandi hagkerfi
iðnaðarþjóðfélagsins fái næringu úr
sínu eigin sorpi. Mengun náttúru,
atvinnuleysi og félagsleg neyð eru
vandamál sem líta má á sem hluta af
því sorpi sem iðnaðarþjóðfélagið
skapar. En í stað þess að vinna gegn
rótum vandans líta yfirvöld á vanda-
málin sem tæknileg vandamál og
óska eftir tæknilegum lausnum sem
hafa það markmið að fjarlægja
verstu sjúkdómseinkennin. Á þenn-
an hátt fær fjöldi manns starf við
mengunarvarnir og -eyðingu og
heill her félagstækna og meðferðar-
aðila fær það verkefni að flokka,
stjórna og vinna úr vandamálum
þeirra sem undir eru í þjóðfélaginu.
Því meiri mengun og félagsleg
eymd, því meiri atvinna og hærri
þjóðartekjur. Þar sem þeir sem
vinna með þau vandamál sem iðn-
aðarþjóðfélagið skapar eiga afkomu
sína undir því að áfram verði meng-
uð náttúra og félagsleg eymd er
ósköp skiljanlegt að það sér tak-
markaður áhugi meðal þeirra á að
vinna að róttækum lausnum þar
sem leitast er við að útrýma eymd-
inni.
Pqnsinn kringum______________
sérfræðingnnq________________
Þegar markaðurinn fyrir vörur og
þjónustu sem byggjast á sérþekk-
ingu stækkar þenjast út þau svið
sem eru undirlögð vísindum og sér-
fræðiþekkingu. Fleiri og fleiri svið
lífsins fara að krefjast sérfræðiþjón-
ustu; áður gat venjulegt fólk alið
upp börn sín, umgengist sambýlis-
fólk sitt og yfirvöld og staðið frammi
fyrir dauðanum án annarrar hjálpar
en alþýðlegar hefðir veittu. Nú eru
komnir fram á sjónarsviðið ýmsir
spekingar sem segja okkur að öll
þessi svið séu uppfull af flóknum
vandamálum og kreppum sem við
erum allsendis óhæf til að eiga víð
sjálf. í hælana á orðinu ,,vandamál“
kemur svo orðið ,,þörf“ og keðjunni
lýkur með orðinu „sérfræðiþjón-
usta“. Lögfræðingar, sálfræðingar,
uppeldisfræðingar, snyrtifræðingar,
náttúrlækningamenn og -konur og
allskyns meðferðaraðilar gera
reynslu okkar að ónothæfri vöru og
umbreyta hversdagslífinu yfir í röð
af tæknilegum vandamálum sem
þeir einir geta átt við. Með lipurri
tungu og tilvitnunum í flóknar
kenningar er okkur sagt að ,;riú-
tímaþjóðfélagið sé orðið svo flókið"
að venjulegt fólk þurfi að leita sér
aðstoðar með vandamál sín. Útlit
okkar, sál, líkami, frítími, samskipti
við yfirvöld og að ógleymdum sam-
skiptum kynjanna eru mál sem
krefjast sérfræðiaðstoðar. Reynsla
okkar er gerð ómerk og hefðir leyst-
ar upp. Að því loknu er okkur boðið
að kaupa lausnir á vandamálum
okkar af sérfræðingum og tækni-
mönnun. Að lokum taka svo aliir
þátt í hinum endalausa dansi í
kringum sérfræðinga og ráðgjafa
gegn því að fá leyfi til að selja sína
sérþekkingu. Og sérfræðingar þurfa
svo að kenna öðrum sérfræðingum
kúnst sína, sem svo kenna enn öðr-
um sérfræðingum o.s.frv.
Bjarni Þorsteinsson
skrifar