Alþýðublaðið - 20.12.1994, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 1994
Júdas!“
„Drepum þennan
22. desember eru liðin hundrað ár síðan
Alfred Dreyfus höfuðsmaður var dæmdur
í ævilanga útlegð fyrir njósnir. Þetta mál
setti allt á annan endann í Frakklandi,
skipti þjóðinni í tvær fylkingar og enn
veldur það geðshræringu.
Dreyfus rekinn úr hernum meö smán í garði Ecole militaire 5. janúar 1895.
Samt hrópaði hann: „Lifi Frakkland!"
Það lýsir því máski vel hversu
Dreyfus-málið er enn viðkvæmt í
Frakklandi að það hefur verið mestu
erfiðleikum bundið að koma fyrir
styttu af liðsforingjanum, minnis-
merki um mesta, erfiðasta og sárs-
aukafyllsta hneykslismál í franskri
sögu. 1985 gerði myndhöggvarinn
Louis Mittelberg styttu af Dreyfus.
En þá var bjöminn ekki unninn, því
enginn kærði sig í raun um að horfa á
verkið út um gluggann hjá sér.
Fyrst voru uppi áform um að setja
styttuna upp fyrir framan Ecole mi-
litaire, herskólann í nágrenni Eiffel-
tumsins þar sem em höfuðstöðvar
franska hersins í París. Herforingjar
sögðu þvert nei, jafnvel þótt það hefði
einmitt verið þama að Dreyfus var
sviptur liðsforingjatign en síðar end-
urreistur áratug síðar.
Dómsyfirvöld vildu heldur ekki sjá
styttuna á Place Dauphine, andspænis
dómhöllinni í hjarta Parísar. Ekki
vildu stjómendur skólans Ecole poly-
technique heldur hafa styttuna tyrir
augunum, og em þó fáir frægari sem
hafa setið þar á skólabekk en einmitt
Dreyfus.
Niðurstaðan var loks sú að minnis-
merkinu var komið fyrir svo lítið bar
á innan um blómskrúðið í Tuilieres-
garði, steinsnar frá Louvre-safninu.
Þar var styttan þangað til í október að
Jacques Chirac, borgarstjóri í París,
ákvað að reyna að finna henni verð-
ugan stað í borgarmyndinni. Ymsir
höfðu orðið til að beita hann þrýstingi
jjegar dró nær því að hundrað ár væm
liðin síðan Dreyfus var smánaður og
dæmdur í útlegð. Að endingu tókst
Chirac að finna minnismerkinu stað
við Raspail-breiðgötuna í sjötta hverfi
Parísar, nánar tiltekið á Pierre Lafue-
torgi þar sem halda til rónar og sægur
af dúfum sem em þegar teknar til við
að drita á styttuna. Staðarvalið hefúr
að vissu leyti táknræna merkingu,
þótt ekki sé hún augljós: Þama í
grendinni stóð Cherche-Midi her-
fangelsið, en þar sat Dreyfus í varð-
haldi eftir að hann var handtekinn.
Fangelsið sjálft var rifið 1961.
Allt þetta sýnir hversu viðkvæmt
Dreyfús-málið er enn í hugum
Frakka, þótt liðin sé heil öld. Oefað
hefur dagblaðið Le Monde rétt fyrir
sér þegar það segir að málið sé ennþá
þjóðarógæfa sem helst verði borin
saman við hemám Þjóðveija í seinni
heimstyijöldinni, samstarf ótal
Frakka við þýsku hemámsyfirvöldin,
ófarimar í Alsírstríðinu og atburðina í
kjölfar þess þegar Frakkland stóð á
barmi borgarastyrjaldar.
Kjami málsins var andúð á gyðing-
um sem var landiægari en Frakkar
hafa yfirleitt kært sig um að viður-
kenna, og það fjömtíu ámm áður en
Adolf Hltler lét til skarar skríða.
Fran^ois Léotard vamarmálaráð-
herra gekk svo langt að fullyrða um
daginn að sögulega séð væri óhugs-
andi að tengja ekki Dreyfus-málið við
Auschwitz og útrýmingarbúðir nas-
ista.
„Drepum alla gydinga!"
Það sem Frakkar kalla þriðja lýð-
veldið stóð frá 1871 til 1940. Yfir
þennan tíma fellur skuggi Dreyfus-
málsins sem segja má að hafi fært
lýðveldið út að brún hyldýpisins og
skipti frönsku þjóðinni í tvær and-
stæðar fylkingar sem hötuðust ákaf-
lega. Öðm megin var eins konar
bandalag hers, kirkju, konugssinna og
ýmissa afturhaldsafla, hinu rnegin
vom lýðveldissinnar, vinstrimenn og
frjálslyndir menntamenn.
Upphaf málsins, l’affaire eins og
það er kallað í Frakklandi, var þegar
hreingemingakonan Marie Bastian
var að róta í mslakörfu á skrifstofu
Maximillian von Schwartzkoppen,
hemaðarfulltrúa í sendiráði Þýska-
lands í París. Bastien var á mála hjá
frönsku leyniþjónustunni og í ruslak-
örfunni fann hún lítið minnisblað sem
skrifað var á frönsku. A þessu fræga
minnisblaði sem þekkt er undir nafn-
inu bordereau vom upplýsingar um
málefni franska hersins, einkum þó
um nýja fallbyssu sem var í smíðum.
Engin undirskrift var á blaðinu utan
Iítið ,,D“. Leyniþjónustu hersins var
strax ljóst að upplýsingamar gátu ekki
komið frá neinum sem ekki þekkti vel
til innan herráðsins. Þetta virtist allt
liggja í augum uppi: Gyðingahatur
var útbreitt innan hersins og meðal
starfsmanna hans var ekki nema einn
gyðingur - Alfred Dreyfus. Þegar við
bættist að hann var ættaður frá Als-
ace-héraði á mörkum Þýskalands og
Frakklands virtist málið liggja ljóst
fyrir. Dreyfus hlaut að vera skúrkur-
inn.
Minnismerkið um Dreyfus sem
helst enginn vildi sjá út um glugg-
ann hjá sér.
15. október 1894 var höfuðsmað-
urinn handtekinn. 1. nóvember birti
dagblaðið La Libre Parole, sem þekkt
var fýrir gyðingahatur, grein undir
fyrirsögninni: „Landráð - gyðingur-
inn A. Dreyfus handtekinn.“ I grein-
inni stóð, og það var hreinn uppspuni,
að Dreyfus hefði játað á sig sökina;
það væm óyggjandi sannanir fyrir því
að hann hefði svikið leyndarmál
franska hersins í hendur Þjóðveijum.
Auguste Mercier, hershöfðingi og
vamarmálaráðherra, lét leiða Dreyfus
fyrir herdómstól 19.desember. Réttar-
höldin fóm fram bak við luktar dyr og
vom hreinn farsi. Farið var með létt-
vægustu grunsemdir eins og það væm
óhrekjandi sannanir. Dreyfus fékk
varla að halda uppi vömum fyrir sig
og dómaramir sjö vom ekki lengi að
komast að þeirri niðurstöðu að hann
væri sekur. Dómur var kveðinn upp
22. desember; hann hljóðaði upp á
ævilanga útlegð og að Dreyfus skyldi
rekinn úr hemum með skömm.
Laugardaginn 5. janúar 1895 var
hópur manna samankominn í vetrar-
kuldanum í garði Ecole militaire.
Þama vom fulltrúar allra sveita setu-
liðsins í París, en að auki hafði ríkis-
stjómin boðið blaðamönnum og
sendifulltrúum erlendra ríkja til at-
hafnar þar sem herinn skyldi gera upp
sakir við Dreyfus. Bakvið girðingar
reyndi forvitinn múgur að sjá hveiju
fram fór.
Stuttu fyrir níu um morguninn var
Dreyfus leiddur út í garðinn. Darras
hershöfðingi las honum pistilinn:
„Alfrcd Dreyfus, þér emð ekki verð-
ugur þess að bera vopn. Því sviptum
við yður allri tign í nafni frönsku
þjóðarinnar." Dreyfus stóð hnarreist-
ur, lítill vexti og með gleraugu. Þá
gekk fram liðsforingi sem reif af hon-
um öll einkennismerki og henti þeim
í götusteinana. Þvínæst tók hann tók
hann sverð höfuðsmannsins smánaða
og braut það á kné sér. Utan girðing-
arinnar átti lögregla í mestu erfiðleik-
um með að halda aftur af múgnum
sem hrópaði: „Drepum jDennan Júdas,
drepum alla gyðinga.“
Þá var eins og Dreyfus væri öllum
lokið og hann tók að hrópa: „Her-
menn, Jáð hafið dæmt saklausan
mann. Eg sver við nafn konu minnar
og bama að ég er saklaus.“ Svo bætti
hann við, hvellum rómi: „Vive la
France!"
Upp kemst um dómsmord
Þetta sjónarspil var æsilegra en
fallöxin skrifaði þjóðemissinninn
Maurice Barrés. Þessi rithöfundur
og pólitíkus sem enn er í miklu uppá-
haldi hjá frönskum hægriöfgamönn-
um lagði til að í nafni hins hreina kyn-
þáttar yrðu gyðingar útilokaðir úr
frönsku þjóðlífi.
21. febrúar var Dreyfus fluttur til
Djöflaeyju, fanganýlendu undan
strönd Frönsku-Guayana. Þar átti
hann hræðilega vist næstu fjögur árin.
Barres var hæstánægður og skrifaði
kaldhæðnislega: „Heimili gyðinga er
þar sem hagsmunum þeirra er best
borgið."
Sjálft málið sem næstum gerði út af
við þriðja lýðveldið hófst þegar fá-
mennur hópur málsvara Dreyfusar
tók að beijast fyrir því að hann fengi
uppreisn æm. Strax 1896 var Dreyfus
svo farinn að heilsu að fangaverðir
hans sendu fyrirspum til Parísar og
spurðu hvað skyldi gera við líkams-
leifar hans. Þá gerði nýr yfirmaður
leyniþjónustu hersins, Georges
Picquart, uppgötvun sem olli
straumhvörfum. Hann komst að því
að tvö skjöl sem höfðu haft úrslita-
áhrif um að Dreyfus var dæmdur vom
vægast sagt tortryggileg.
Picquart fór að bera saman rithand-
arsýnishom og fljótlega fann hann
nýjan sökudólg, Charies Ferdinand
WaLsin-Esterházy majór. Þessi ná-
ungi hafði steypt sér í miklar skuldir
við spilaborð og með spákaup-
mennsku á verðbréfamarkaði. Til að
bjarga sér hafði hann gengið á mála
hjá Schwartzkoppen hemaðarfulltrúa
þýskra.
Þessi uppgötvun Piquarts vakti
engan fögnuð. Honum var sagt að
þegja og stuttu síðar var hann sendur
til Túnis. Loks var hann settur út af
sakramentinu vegna afglapa í starfi.
Vamarmálaráðuneytið og herráðið
vildu fyrir alla muni ekki taka upp
mál Dreyfusar.
Þá kom til kasta Georges Cle-
menceau, stjómmálaskömngsins og
orðháksins sem síðar varð leiðtogi
Frakka í heimstyijöldinni fyrri. Cle-
menceau fór að spyrja óþægilegra
spuminga um Esterházy. Herforingj-
ar dóu ekki ráðalausir. Þeir komu því
til leiðar að Esterházy lagði sjálfur
mál sitt fyrir herdómstól sem sýknaði
hann af öllum gmn. Hægri pressan
hlóð hann lofi og fagnaði því að nú
væri laus allra mála góður maður sem
hefði næstum orðið „fómarlamb gyð-
inga“.
Tveimur ámm eftir að Esterházy
var sýknaður birti L’Aurore, málgagn
Clemenceaus, einhverja frægustu
blaðagrein allra tíma. Undir fyrir-
sögninni J’accuse (Eg ákæri) skrifaði
rithöfundurinn Emile Zola opið bréf
til Félix Faure forseta. Bréfið birtist á
forsíðu, Clemenceau lét dreifa blað-
inu í 300 þúsund eintökum sem var
metupplag.
Allt gekk af göflunum.
Zola þurfti að greiða
þessa hetjudáð sína dým
verði. Hann var einna
ffemstur og ffægastur
ffanskra rithöfunda, en
það var ráðist á hann á
götum. Hann var strikað-
ur burt úr félagatali
frönsku heiðursfylking-
arinnar, dæmdur í eins
árs fangelsi og gert að
greiða háa sekt. Til að
forðast fangelsi flýði
Zola til Englands. Rit-
höfúndurinn Fran^ois
Mauriac minntist þess
síðar að þegar hann barn
var látinn pissa í kopp var koppurinn
kallaður ,2ola“.
Frakkar ganga
af göflunum
Nú var hneykslið farið að skekja
sjálfar undirstöður samfélagsins. A
götunum börðust Dreyfussinnar við
þá sem fjandsköpuðust út í Dreyfus
og stuðningsmenn hans. Þjóðin skipt-
ist í tvær fylkingar, annars vegar vom
Dreyfusards, hins vegar Antidreyfus-
ards. Fjölskyldur vom klofnar í
tvennt, menn misstu vinnuna vegna
skoðana sinna, í þingsölum slógust
þingmenn með hnefum og hnúum.
Um fátt hefur verið meira skrifað
en þessa atburði. Menn hafa reynt að
svara því hvemig fremur lítilfjörlegur
liðsforingi og njósnamál sem á yfir-
borðinu virðist hálfgerð sápuópera
hafi getað vakið upp svo heitartilfinn-
ingar. Skýringa er náttúrlega að leita í
frönsku samfélagi þessara ára. Þriðja
lýðveldið var stofnað eftir herfilegan
ósigur Frakka í stríðinu við Þjóðveija
1871. A sama tíma bámst Parísarbúar
á banaspjótum þegar Parísarkomm-
únan svokallaða var kveðin niður í
miklu blóðbaði. Afleiðingin var með-
al annars mikið hatur á Þjóðveijum
og ólga sem kraumaði undir yfirborði
sem var að vissu leyti nokkuð glæsi-
legt.
Blöð vom full af heift í garð and-
stæðinga sinna, stjómmálamenn
leystu oft deilur sínar með því að
heyja einvígi, stjómleysingjar myrtu
og sprengdu og sáðu hatri og tor-
tryggni. Atvinnuleysi var mikið og
kjör lágstétta afar bág. Fjánnála-
hneyksli vom algeng og oft var kaup-
sýslumönnum af gyðingaættum
kennt um. Stór hluti þjóðarinnar hafði
því enga ást á þriðja lýðveldinu;
ástandið var kannski ekki ósvipað því
og þegar drjúgur hluti Þjóðveija hat-
aðist út í Weimarlýðveldið þremur
áratugum síðar.
Herforingjar, klerkar og konugs-
sinnar höfðu með sér eins konar
bandalag sem sveifst einskis til að
klekkja á lýðveldissinnum. Mitt í
glundroðanum var herinn tákn um
röð og reglu. Hann gaf fyrirheit um að
einhvem tíma yrði hægt að hefna
ófaranna frá 1871. Herforingjar litu
stórt á sig og álitu sig bestu syni þjóð-
arinnar. Margir Frakkar vom á sama
máli.
Dreyfus hafði tilheyrt þessari for-
réttindastétt og verið kastað út í ystu
myrkur. Samt sveik hann aldrei lit og
í angistarfúllum bréfum sem hann
skrifaði á Djöflaeyju verður honum
tíðrætt um heiður Frakklands og hinn
ágæta her.
Rétt eins og í Þriðja ríkinu nokkr-
um áratugum síðar var þörf á hentug-
um óvini. Sá óvinur var gyðingdóm-
urinn og helstu táknmyndir hans,
byltingarmaðurinn Marx, Rotschild-
tjölskyldan sem var voldug í fjár-
málalífi - og svo Dreyfús, þessi, Júd-
as“ sem hafði svikið hinn glæsta her.
Margir sagnfræðingar hafa komist
að þeirri niðurstöðu að það hafi verið
lán fyrir Frakkland að á þessum ámm
höfðu hægri öfgamenn þar engan
leiðtoga á borð við Mussolini og Hitl-
er sem hefðu getað teymt þjóðina
áfram til frekari óhæfuverka.
Franskar kristallsnætur
Franskir gyðingar höfðu öðlast
jjegnréttindi á tíma Loðvíks XVI.
Hundrað ámm sfðar gekk þjóðin nán-
ast af göflunum í taumlausri haturs-
herferð gegn þeim. Rit gyðingahatar-
ans Edouard Drumont vom prentuð
í risaupplögum og jafnvel lesin í skól-
um. Þar var kennt hvemig mætti
þekkja gyðinga úr fjöldanum á bognu
nefi, pírðum augum og samanbitnum
tönnum og þeim lýst sem hræsnumm
og svikumm.
I flugritum var skrifað að í stór-
borgum væm flestar vændiskonur
gyðingar sem hefðu fengið það hlut-
verk að smita kristna menn af kyn-
sjúkdómum og gera þá þannig ódug-
andi til að geta böm. Lokatakmarkið
væri að gera Frakka að þrælaþjóð.
Á ámnum 1897 til 1899 vom upp-
þot gegn gyðingum f París og einnig í
borgunum Nancy, Rennes, Mont-
pellier, Toulouse og Poitiers. Um
margt minnti það á kristallsnóttina
sem nasistar efndu til 1935. Óður
múgur fór um, bæði verkamenn og
smáborgarar, réðist á verslanir gyð-
inga, braut rúður og rændi og ruplaði
og gekk í skrokk á eigendunum. I An-
gers og Rouen greip riddaralið í taum-
ana; La Libre Parole, málgagn
DmmonLs, skammaðist yfir því að þar
hefði verið ráðist gegn „göfúgri reiði
þjóðarinnar".
Frökkum hefur ekki verið alltof
sýnt um að rifja upp þennan dapur-
lega kafla í sögu sinni. Um þessar
gyðingaofsóknir er lítið fjallað í
frönskum skólabókum. Sagnfræðing-
urinn Jean-Denis Bredin, einn helsti
sérfræðingur um Dreyfusmálið, hefur
skrifað að Frökkum sé gjamt að
hugsa um hlutina í sögulegu sam-
hengi. Hins vegar vilji þeir frekar
bregða upp fegraðri mynd af sögu
sinni en horfa raunsæjum augum á at-
burði eins og byltinguna, Napóleons-
stríðin, nýlendukúgun eða samstarfið
við nasista.
Dreyfus fær uppreisn æru
Á síðustu ámm 19. aldarinnar
höfðu ýmsir nafntogaðir lýðveldis-
sinnar og menntamenn tekið höndum
saman um að fá mál Dreyfusar tekið
upp á nýjan leik. Þar má auk Cle-
menceaus nefna rithöfundana Anat-
ole France og Marcel Proust, mál-
arann Claude Monet og sósfalista-
foringjann Jean Jaurés.
Þrýstingurinn varð á endanum slík-
ur að málið var aftur dómtekið sumar-
ið 1899. Dreyfus var fluttur heim til
Frakklands og kom fýrir dóm í Renn-
es, gamalmenni fyrir aldur ffam sem
talaði samhengislaust veikum rómi.
En það var óhugsandi að hinum mikla
her hefði skjöplast, sekt Drey fusar var
eins og trúarsetning. Reyndar var al-
veg ljóst að Esterházy og enginn ann-
ar var sökudólgurinn, en samt var
Dreyfus dærndur á nýjan leik; af
„mannúðarástæðum“ var dómurinn
mildaður í tíu ár. „Frakkland er horfið
af lista siðmenntaðra þjóða,“ skrifaði
Daily Mail í London af þessu tilefni.
Nokkm síðar andaðist Félix Faure
forseti. Eftirmaður hans Emile Lou-
bet vildi koma málinu út úr heimin-
um, án þess þó að móðga herinn.
Hann ákvað að náða Dreyfús, en það
var ekki fýrr en 1906 að hann fékk
uppreisn æm. Hann var hækkaður í
tign og gerður að majór og fékk orðu
heiðursfylkingarinnar. Hins vegar
hafnaði Dreyfus boði um að athöfnin
færi fram í garði Ecole militaire þar
sem hann hafði verið smánaður ellefu
áram áður. Dreyfus andaðist 1936 og
hélt tryggð við herinn alveg fram í
andlátið, enda var hann enginn sér-
stakur fijálslyndismaður þótt margir
helstu formælendur hans væm það.
Þessi úrslit málsins urðu til þess að
styrkja stöðu hinna fijáls-
lyndari og lýðveldissinn-
aðri afla í Frakklandi.
Stjómvöld náðu smátt og
smátt betri tökum á hem-
um sem lengi hafði feng-
ið að fara sínu fram nán-
ast óáreittur. Staða kirkj-
unnar breyttist einnig
þegar þegar þingið setti
lög um aðskilnað ríkis og
kirkju 1905. Upp frá því
dvínuðu ítök klerka í
skólum ríkisins.
Verstu og bestu
hlidar Frakka
Ekki einungis varð
Dreyfusmálið til að skerpa mjög skil-
in milli hægri- og vinstrimanna í
Frakklandi, heldur getur það enn
valdið geðshræringu með þjóðinni.
Snemma á þessu ári skrifaði Paul
Gaujac, yfirmaður sagnfræðideildar
ffanska hersins, að sakleysi Dreyfúsar
hefði aldrei verið sannað, það væri í
raun ekki annað en „kenning“. Fyrir
vikið var Gaujac snimendis vikið úr
starfi. Léotard vamarmálaráðherra
var ekki mjög sýnt um að herinn færi
aftur að rífast um Dreyfus.
Það em liðin hundrað ár og þessa
dagana er margt rætt og ritað um
l’affaire. I Invalides-höll, sem einnig
hýsir stríðsminjasafn Frakklands, hef-
ur verið sett upp sýning þar sem er
rifjað upp öfgafullt gyðingahatur
Dreyfustímans. Þar em meðal annars
myndir og plaköt þar sem gyðingum
er lýst sem höggormum, svi'num, öp>-
um og halakörtum.
Frakkar halda semsagt áfram að
skoða sjálfa sig í ljósi þessa einkenni-
lega máls sem Frangois Mauriac
sagði eitt sinn að bæri vott um skelfi-
legan einstrengingshátt. Og hann
skrifaði ennfremur: „Það sýnir ljóslif-
andi eðli okkar - verstu hliðar okkar
og þær göfugustu.“
Byggt á Der Spiegel og The Dreyfus
Affair eftir Guy Chapman / eh.

t’J:
L’AURORE
J’Aecjise...!
LETtBE #U PRESIDENT DE U REPUBLIQUE
Par ÉMII»E ZOLA
umtt g—rgjgrygrs~'11"
W mii SiSS
„Ég ákæri"; fræg grein Emile Zola. Eftir að hún birtist varð
hann að flýja land.