Alþýðublaðið - 24.02.1995, Blaðsíða 9

HELGIN 24.-26. FEBRÚAR 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
9
Núverandi landbúnaðarkerfi vinnur gegn hagsmunum bænda og neytenda segir
Tryggvi L. Skjaldarson, bóndi í Þykkvabæ, í viðtali við Sœmund Guðvinsson. Tryggvi,
sem skipar 3. sæti A-listans á Suðurlandi, setur fram tillögur að róttækum breytingum,
þar á meðal að beingreiðslum verði breytt í búsetustuðning til allra bænda jafnt
Bændurnir eru fórnarlömb
kerfisins
„Mér vitanlega er ekki til neitt það
stéttarfélag á Islandi sem hefur barist
eins ötullega við að drepa sína eigin
félagsmenn eins og Stéttarsamband
bænda. Sú stefna sem rekin er frá
Hagatorgi er að ganga frá bænda-
stéttinni. Bændumir eru fórnarlömb
kerfisins," sagði Tryggvi L. Skjald-
arson, bóndi á Norður-Nýjabæ í
Þykkvabæ, sem skipar þriðja sæti
framboðslista Alþýðuflokksins í
Suðurlandskjördæmi, í samtali við
Alþýðublaðið.
Tryggvi er maður sem ekki fer í
launkofa nteð þá skoðun sína að nú-
verandi landbúnaðarkerll vinni gegn
hagsmunum jafnt bænda sem neyt-
enda. Það hafi verið gerð skelfileg
mistök í landbúnaðarstefnunni með
þeim afleiðingum að margir bændur
sitji í helgreipum miðstýringar og of-
stjórnar. Kerfið hafi hins vegar tekið
að sér að gæta hagsmuna einstakra
stórbænda sem hann kallar land-
greifa með tilvísun til hinna svo-
nefndu sægreifa. En Tryggvi lætur
ekki við það sitja að gagnrýna núver-
andi kerfi heldur er hann með tillög-
ur til úrbóta eins og fram kemur í eft-
irfarandi viðtali. En hvað er hann
sem bóndi að gera í Alþýðuflokkn-
um, flokki sem sagður er sérstakur
óvinur bænda?
Krati aftur í ættir
„Ég held nú raunar að flestir
bændur séu kratar án þess að vita af
því. Þetta eru upp til hópa jafnaðar-
menn. En ég er krati aftur í ættir og
afkomandi mikilla jafnaðarmanna.
Ég hef oft sagt það með stolti að
langamma mín á Húsavík, Helga
Þorgrímsdóttir, haft verið ein af
þeim sem lögðu grunninn að Al-
þýðuflokknum á sínum tíma með því
að betjast gegn því að fjölskyldur
væru boðnar upp og skipt út eins og
hverjunt öðrum gripum. Ég á rætur
mjög langt aftur í jafnaðarhugsjón-
inni þarsem réttlæti ogjafnrétti milli
fólks er sett á oddinn. Ég var í sveit
sem strákur hjá miklum framsóknar-
mönnum norður í Reykjadal sem var
ákaflega gott fólk og þar hætti ég að
vera götustrákur úr Reykjavík. Menn
voru hagmæltir þama fyrir norðan
og mikið lesið. Ég las gamlar ís-
lenskar skáldsögur sem gerðust upp
til sveita og varð meiri íslendingur
fyrir bragðið.
Annars hef ég alltaf átt erfitt með
þessa skilgreiningu milli krata og
framsóknarmanna þvt mér finnst
mjög margir framsóknarmenn vera
miklir jafnaðarmenn. Ég velti því oft
fyrir mér hvað fór úrskeiðis milli
þessara tveggja hópa og hef engar
aðrar skýringar en þá þegar menn
fóiu að mynda það bákn Sambandið
sem snerist síðan í höndum þessara
manna og raunar gegn hagsmunum
bænda,“ sagði Tryggvi.
SUelfileg mistök
Við víkjum talinu að málefnunt
landbúnaðarins og byrjum á að tala
um opinberan stuðning við þessa at-
vinnugrein. Tryggvi bendir á að
landbúnaður er styrklur beint og
óbeint í löndum alls staðar í kringum
okkur. Það sé staðreynd sem ekki
verði horft fram hjá. En hann telur að
þessi stuðningur sé á algjörum villi-
götum hér á landi.
„Eins og ástandið er hér gengur
mönnum annað hvort eitthvað annað
til en að koma einhverju viti í þetta
hjá okkur eða þá þeir hafa gert mikil
„Eg legg til að
tekinn verði upp
búsetustuðningur
og hann verði sá
sami hvar sem
búið er án tillits
til hvaða búgrein
eða búgreinar
er um að ræða
á viðkomandi
býlum.“
mistök. Ég hallast á þá skoðun að
mönnum hafi orðið á í messunni og
gert skelfileg mistök. Þeir hafi ekki
séð afleiðingamar fyrir. Það var ekk-
ert verið að hagræða neitt með bú-
vörulögunum. Menn eru að tala um
að verjast innflutningi og þess vegna
þurfi að auka samkeppnishæfni í
landbúnaði hér. Það gerist ekki með
þvf að bændum sé stýrt frá Haga-
torgi. Það gerist með þvf að hver og
einn bóndi geti stundað samkeppnis-
búskap. Ef menn ætla að komast út
úr þeim vanda sem landbúnaðurinn
er í verður að afnema alla þessa
framleiðslustýringu. Það eru hreinar
línur. Og það verður að vera sam-
keppni á öllurn sviðum landbúnaðar.
Það tryggir aðhald í rekstri, tryggir
að rnenn þurfa að vanda sinn búskap
og það tryggir lægra verð til þeirra
sem kaupa framleiðsluna. Þetta er
hins vegar ekki leiðin sem menn
hafa verið að fara,“ sagði Tryggvi
ennfremur.
Tryggvi L. Skjaldarson vildi und-
irstrika að ekki væri hægt að afnema
stuðning við landbúnaðinn meðan
hann nyti opinbers stuðning í ná-
grannalöndum. Slikt mundi rústa
landbúnaðinn og það vildi enginn
verða til þess. En hann vill breyta
fyrirkomulaginu.
Beingreidslur til útvalinna
„Það sem þarf að koma hér á er
búsetustuðningur í stað bein-
greiðslna til einstakra búgreina sem
ekki em markaðstengdar. Bein-
greiðslur eru bara til útvalinna, þeirra
sem eiga samninga. Þeir sem hafa
mestan framleiðslurétt fá þessa pen-
inga og þá er ég að tala fyrst og
fremst um kúabúskap og sauðfjárbú-
skap.
Astandið í sauðljárbúskapnum er
skelfilegt og þar eiga menn enga
möguleika á að lifa af. Menn geta
verið með góða ijárstofna og ffnar
aðstæður. Þeir geta framleitt meira
kjöt fyrir minna verð í mörgum til-
fellum sem styrkir stöðu þeirra ef
þeir ætla að flytja kjöt úr landi sem
ég hef trú á að sé raunhæfur mögu-
leiki. En þetta gengur ekki upp með
núverandi kvótakerfi. Það er útilok-
að. Við getum sagt sem dæmi að það
sé verið að boða menn í hundrað
metra hlaup. Sumir era á takkaskóm
en aðrir settir í skíðaskó og síðan
eiga þeir að hafa jafna möguleika í
hlaupinu. Það gengur ekki upp.
Það sem hefur gerst með kvótan-
um er að verðgildi jarða skiptist í
tvennt. Það era annars vegar jarðir
sem hafa kvóta og hins vegar kvóta-
lausar jarðir. Kvóti upp á hundrað
þúsund lítra af mjólk er 12 til 13
milljóna króna virði. Það sem er að
gerast er að þeir sterku era að éta upp
þá veikari."
Kvótabændur á höfudból-
um
í framhaldi af þessu fóra umræð-
umar að snúast frekar um leiðir til
úrbóta. Tryggvi hefur velt þessum
málum mikið fyrir sér og er með
ákveðnar tillögur sem hann setti
fram á eftirfarandi hátt:
„I fyrsta lagi á að afnema alla
framleiðslustýringu í landbúnaði.
Samkeppni á öllum sviðum tryggir
aðhald í rekstri og lægra verð til
neytenda. I öðra lagi komi búsetu-
stuðningur í stað beingreiðslna til
einstakra búgreina og hann sé ekki
markaðstengdur. í þriðja lagi verða
samkeppnislög að tryggja að tekið
verði á undirboðum sem sannanlega
standa ekki undir framleiðslukostn-
aði.
Ég skal skýra þetta nánar og taka
framleiðslustýringuna fyrst. Fram-
leiðslustýring hefur bragðist öllunt
nema þeim sem hagnast sjálfir á
framleiðslutengdum beingreiðslunt.
Margir bændur bregða búi vegna
vonlausrar samkeppnisaðstöðu
gagnvart þeim sem hafa stærri kvóta.
Það má leiða rök að því að í mjólkur-
framleiðslu sé að skapast svipað
ástand og þegar höfðingjar sem
stærstu sverðin áttu sátu höfuðból og
röðuðu venslafólki á hjáleigur í
kring. f dag getur vel settur kúabóndi
keypt upp kvótalitla bændur í krafti
aðstöðu sinnar, deilt aðstöðunni til
venslafólks ef hann vill og notað til
þess peninga sem ríkið borgar.
Hvað varðar sauðfjárræktina er
það svo að þrátt fyrir þessar bein-
greiðslur er hún á heljarþröm. Menn
era að drepa svart nauðugir viljugir
og það er ekkert að marka magntölur
um neitt kjöt nema kjúklinga og
svín. Þar er meira mál að standa í
svartri slátran bakvið hús.“
Búsetustudningur
„Ég legg til að tekinn verði upp
búsetustuðningur og hann verði sá
sami hvar sem búið er án tillits til
hvaða búgrein eða búgreinar er um
að ræða á viðkomandi býlum. Regl-
urnar þurfa að vera einfaldar og
hugsaðar til að jafna aðstöðu en ekki
til að viðhalda mismunun.
Við skulum nefna tölur. í fjárlög-
um 1995 fara að minnsta kosti 5,5
milljarðar til þessa landbúnaðar-
geira. Ef sú upphæð færi í búsetu-
stuðning í staðinn þá kæmi að
minnsta kosti um 1,2 milljónir króna
á hvert býli í landinu. Breytingar á
fjárlögum geta síðan tekið mið af
þróun ytri skilyrða og þessi tala get-
ur verið orðin önnur árið tvö þúsund.
Samhliða þessu þarf að setja upp
einhvers konar öryggisnet eða sjóð
til að gera mönnuni kleift að hætta
búskap með sæmilegri reisn í stað
þess að Ijúka búskap sem öreigar. En
samhliða þessu verða menn að fá að
framleiða kjöt svo lengi sem einhver
vill kaupa það. Það þýðir ekki að
framleiða mat eða aðra vöra sem
ekki er hægt að selja. Tími þessara
stóru milliliða er liðinn, þegar menn
framleiddu burtséð frá þörfum mark-
aðarins og ríkið tryggði greiðslur.
Menn laga sig ekki að þessum
breyttu aðstæðum nema hver bóndi
fái að gera það fyrir sig.
Svo ég víki að samkeppnislögun-
unt þá er alltaf að koma betur í Ijós
bg þá ekki síst í vetur, að þessi lög
virka ekki. Það er ósamrýmanlegt
hugsjón jafnaðarmanna að fjársterkir
aðilar geti valið sér vettvang að vild
til að koma samkeppnisaðilum ffá
með undirboðum sem ckki standast
framleiðslukostnað. Sterkir aðilar
geta í dag tekið fyrir hvaða grein sem
þeir vilja og rústað hana. Menn
standa berskjaldaðir. Ég sé ekkert að
því að menn geti boðið fram ódýrar
búvörar. En það á hiklaust að vera
hægt að krelja menn um það að þeir
sýni fram á með útreikningum að
þetta vöraverð standist. Alveg eins
og ef menn geta ekki haldið niðri
kostnaði eiga aðrir að fá að spreyta
sig.“
Bændur eru gott fólk
„Ég get séð fyrir mér að ef þessar
breytingar næðu fram yrði það nokk-
uð áfall fyrir stærstu framleiðend-
urna sem era að fá lungann úr því
ijármagni sem fer til landbúnaðar.
Þetta er upp til hópa sama fólkið og
byggði upp fyrir verðtryggingu.
Þetta er fólkið sem var búið að koma
sér vel fyrir þegar hún var tekin upp.
Ég vorkenni þeim ekki neitt sem
missa þessi forréttindi og fá bara
sömu krónutölu í búsetustuðning og
aðrir. Geti þeir ekki rekið sín hag-
kvæmu bú áfram þá þeir um það. Ég
kalla þetta landgreifa. Þetta era alls
ekki vondir menn, ég er alls ekki
halda því fram, en þeir vilja tryggja
sína hagsmuni.
Þetta þykja kannski róttækar hug-
myndir en ég hef orðið þess var að
bændur vilja hlusta á mig. Menn sem
hafa engan rétt til að framleiða og
búa afskekkt eða það sem kallast af-
skekkt í dag sjá ekkert annað en
svartnætti framundan við núverandi
kerfi.
Ég hef varpað fram spumingum
eins og þeirri hvað gerist ef ríkið
hætti að borga Búnaðarfélag íslands
og með búnaðarsamböndum út um
allt land. Bændur fengju þetta bara
beint sent hluta af búsetustuðningi.
Auðvitað verður allt vitlaust þegar
maður fer að tala um þetta. Menn
minna á ráðunautana og sýnatöku úr
þessu og hinu og þar fram eftir göt-
unum. En það er ekkert þarna sem
ekki er hægt að gera í einkageiran-
um. Ég get kallað á dýralækni og því
gæti ég ekki eins kallað til ráðunaut
ef þörf krefur? Hvað nteð tölvumar
og Intemet? Upplýsingaflæðið er
fyrir hendi og ntenn úti í sveit geta
náð sér í allar upplýsingar án þess að
tala við þá á Hagatorgi. Eina sam-
bandið við Hagatorgið er að menn
þar era að reyna kvelja einhver gjöld
út úr bændum sem þeir eiga að borga
í pottinn og hafa jafnvel verið að
mismuna mönnum í þeim efnum eft-
ir því hve hollir þeir era kerfinu.
Á íslandi býr mikið af góðum
bændum. Þetta er gott fólk að upp-
lagi og bændur era kratar í raun og
veru þó að þeir viti það ekki. Það
þarf að gefa þessu fólki tækifæri til
að stunda sinn búrekstur á eigin
ábyrgð og framtíðin verður síðan að
skera úr urn það hvemig hlutimir
þróast. En það sem ég hef nefnt er
miklu vænlegri leið til að hjálpa
bændum til sjálfsbjargar en þetta fyr-
irkomulag sem er í dag þar sem
bændur era fómarlömb kerfisins. Og
ég er mest hissa á hve lengi bændur
era tilbúnir til að standa upp og verja
það kerfi sem vinnur gegn þeirra
hagsmunum," sagði Tryggvi L.
Skjaldarson.