Alþýðublaðið - 03.03.1995, Blaðsíða 5

FÖSTUDAGUR 3. MARS 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
Ingibjörg Haraldsdóttir er ágætt Ijóðskáld fyrir utan það að vera einn
mikilhæfasti þýðandi sem við íslendingar getum státað af (Dostojevskí, Búlgakov,
Neruda og Scorza). Auk þessa er hún formaður Rithöfundasambands íslands.
Þetta er kona sem á sér merkilega sögu; bjó meðal annars í sex ár í Rússlandi og
sex ár til viðbótar á Kúbu. Stefán Hrafn Hagalín fékk fyrir stuttu „Höfuð konunnar'
nýja Ijóðabók Ingibjargar, í hendurnar og hringdi af því tilefni í skáldið
í gærkvöldi og reyndi að ná henni á flug...
tuttugu ár síðan ég kom heim. Ef
maður ætlaði að segja eitthvað til um
þetta tímabil í stuttu viðtali er ég
hrædd um að það yrði dálítið langt
mál.“
Er langt síðan þú gerðir þetta
tímabil upp við sjálfa þig?
„Nei.“
Finnst þér kannski engin ástæða
til þess?
„Ég skil nú ekki alveg þetta upp-
gjörstal í fólki og hef ekki náð sam-
bandi við það. Ég veit eiginlega ekki
við hvað er átt. Maður reynir einfald-
lega að lifa sínu lífi.“
Þarna voru samtsem áður ljótir
hlutir að gerast. Hafa ekki kerfin,
sem þessi lönd byggðu allt sitt á,
gjörsamlega brugðist?
„Það em allsstaðar ljótir hlutir að
Ingibjörg, hver er þessi fallega
stúlka sem prýðir bókarkápuna?
„Þetta er undirrituð og myndin er
tekin fyrir um það bil þrjátíu árum. Þá
var ég bara rúmlega tvítug skóla-
stelpa. Myndin er tekin í Moskvu, -
nánar tiltekið á stúdentagarði kvik-
myndaskólans þar sem ég var við
nám.“
Þú varst lengi í Kússlandi, eða
hvað?
„I sex ár.“
Það er iangur tími, varstu heit-
trúaður kommúnisti?
„Þetta voru námsár mín og já, ég
var nokkuð trúuð á kommúnismann
og allt það, en ekki endilega það sem
var að gerast þama í Sovéúíkjunum á
þessum tíma.“
Hvað var það sem heillaði þig af
þessu landi?
, j3g var bara námsmaður og vildi
klára mitt nám.“
Ég sé á kápunni að þú sefur á
spænsk-rússneskri orðabók. Hvað
rak þig til þess að læra þessi mál?
„Það sést nú ekki eins vel í hinar
bækumar sem em þama í staflanum,
en það eru íslensk-rússnesk orðabók
og eitthvað álíka. Þetta var svona
orðabókabunki sem ég svaf þama á.
„Þetta er undirrituð og
myndin er tekin fyrir
um það bil þrjátíu ár-
um. Þá var ég bara
rúmlega tvítug skóla- .. >J
stelpa. Myndin er tek-
in í Moskvu, nánar tiltekið á stúdentagarði
kvikmyndaskólans þar sem ég var við
nám...Þetta var svona orðabókabunki sem
ég svaf þarna á. Við sem vorum við nám í
kvikmyndaskólanum vorum alltaf að taka
myndir, stilla upp, framkalla, stækka og þess
háttar. Rússneskan kom annars að til vegna
námsins, en spænskan vegna þess að sá sem
tók myndina var Kúbani sem seinna varð
maðurinn minn.“
Við sem vomm við nám í kvik-
myndaskólanum vomm alltaf að taka
myndir, stilla upp, framkalla, stækka
og þess háttar. Rússneskan kom ann-
ars að sjálfsögðu til vegna námsins,
en spænskan vegna þess að sá sem
tók myndina var Kúbani sem seinna
varð maðurinn minn.“
Og þú dvaldir lengi í landi félaga
Kastró...
„Ég bjó þar í sex ár ásamt mannin-
unt mínum.“
Þetta eru athyglisverð lönd til að
eyða tólf árum ævi sinnar í; sýnist
þér ekki svona eftirá að byltingin
hafi borðað börnin sín?
„Það er nú varla hægt að segja til
um það í stuttu máli. Þetta var svo
rosaiega langur tími sem ég dvaldi
þama, tólf eða fjórtán ár var ég í út-
löndum allt í allt. Þar að auki em yfir
gerast og ekki vom þeir fegurri þar en
annarsstaðar. Það er alveg satt.“
En hvað var að gerast hjá þér;
þetta voru tólf ár - tólf ár sem þú
dvaldir í skelfilegum löndum?
„Ég bjó sex ár í Moskvu og sex ár í
Havana. Lffið er náttúrlega miklu
meira en einhverjar kenningar og
spurningin um hvort maður tmir á
þær eða ekki. Það er ýmislegt sem
gerist á svo löngum tíma.“
Ertu jafn róttæk og áður - er
ekki kommúnisminn vel og kyrfi-
lega dauður?
„Nei, nei, hann er það vitaskuld
ekki. Kommúnisminn hefur að vísu
hlotið ansi slæma áverka - afar ljóta.
Hvort hann lifnar aftur við - það er
eitthvað sem ég veit ekki. Það er auð-
vilað búið að leysa ýmis vandamál í
dag sem áður átti að leysa með
kommúnismanum, en það er ennj:
fyrir hendi margt það sem varð t
þess að kommúnisminn var búinn ti
Það eru ekki góðar aðstæður sei
verða til þess að kenningar á borð vi
kommúnismann em skapaðar; all:
konar misrétti og ójöfnuður er vi
lýði í þjóðfélaginu; misrétti sem virc
ist ekkert að lagast.“
Sýnist þér þá enn að kommúi
isminn bjóði uppá iausnir við þes:
um vandamálum?
„Hann hefur ekki haft þessar lausi
ir hingað til. Hvað kemur í staðir
fyrir kommúnismann er eitthvað sei
ég veit ekki - ffekar en svo mar]
annað. Það sem ég er að segja, er £
þessar spurningar em ennþá á kreii
og við þeim hefur ekki fundist viðhlí
andi svar.“
Kynslóðin þín, sem kennd er vi
árið 1968, fóstraði fagrar hugsjón
og ætlaði að breyta heiminum...
„Nei, nei, nei. Ég erjiokkuð eld
en það fólk alltsaman. Ég missti eij
inlega af öllu þessu tímabili. 1968 v
ég uppi í fjöllum á Kúbu. Ég vis
engu að síður af þessari bylgju c
kom annaðslagið heim á þessum á
um og fylgdist þá með litla bróði
mínum og vinum hans. Ég var ei
hvemveginn bara alltaf utan við þet
og kynntist þessu ekkert að ráði fy
en ég kom heim árið 1975. Þá v
rauðsokkahreyftngin uppá sitt bes
og svo framvegis."
Hvað varð þess valdandi að [
snerir aftur heim til íslands?
„Ég bara skildi við manninn mir
og fór heim.“
Það hefur búið í þér mikil útþrá
- hefurðu verið kyrr hérna á ís-
landi frá þessum tíma?
„Svona að mestu leyti. Ég hef farið
öðm hverju eitthvað út og ferðast."
Er gott að búa á íslandi?
,Já, já. Er það ekki? Allt í lagi og
allavega."
Ég ætla að færa mig frá þessum
uppgjörum öllum saniah og yfir í
skáldskapinn. Þú yrkir á mjög per-
sónulegan og innhverfan hátt.
Ljóðin þín eru - ef svo má að orði
komast - mjög ljóðræn. Notarðu
Ijóðin einsog afgangurinn af heim-
inum notast við sálfræðinga?
„Ég veit ekki hvort hægt er að
segja, að ég noti þau. En það getur vel
verið að þau leiki eitthvað slíkt hlut-
verk. Ég veit það ekki. Ég hef svo litla
reynslu af sálfræðingum."
Er mikið uppgjör á ferðinni í
bókinni?
, Já, og það sést glöggt ef lesendur
leita vel. Enginn vandi að sjá það.
Fortíð mín og uppgjörið við hana em
þama að einhveiju leyti, en það er
voðalega erfitt ací tala um sín eigin
ljóð. Eg læt bókmenntafræðingana
u m það.“
Hvenær urðu ljóðin í þessari bók
til?
„Þetta em allt Ijóð sem ég hef gert
frá því að ég gaf út síðustu ljóðabók
rnína, þannig að þetta em ljóð frá síð-
ustu fjómm ámm.“
Það er austur-evrópsk lykt af
þessari bók; grá dagsbirta, mikil
Áleiðis
Með fullar hendur
frelsis
illa fengins
flekkaða sál
og
margbrotið
hjarta
leggur hún enn
á brattann
lífsins. Það er ljóst. Mótunarárin og
allt það. Líka kemur þama til þýðing á
ljóði eftir Marínu Tsvetajevu aftast í
bókinni sem setur ákveðinn svip á
hana. Austur-evrópskan svip? Getur
verið. Já.“
„Mannshöfúð er nokkuð
þungt...“ hefur þú eftir Sigfúsi
Daðasyni í upphafi bókarinnar...
„Allavega var hausinn á Agli
Skallagrímssyni mjög þungur.“
„Höfuð konunnar er mjallhvítur
dúnmjúkur hnoðri“, segirðu á öðr-
um stað í bókinni. Er þitt höfuð og
höfuð annarra kvcnna svona létt?
, Já, það held ég. Mig minnir hins-
vegar að ég hafi ort þetta ljóð á með-
an mér var mjög illt í höfðinu."
Fylgir léttleikatilfinning þínum
höfuðverkjum?
„Það hlýtur bara að vera.“
Það er talsvert kjarr og barr í
Ijóðum þínuni - og fyrrnefnd
moldin. Ertu náttúrubarn?
,JNei, alls ekki. Ég hef meira að
segja ort Ijóð sem hefst svona: Ég er
ekki bam náttúmnnar. Það er gam-
alt.“
mold, drungi og þunglyndi virðast
hvfla yfir öllu og sífellt vagnhjóla-
skrölt á milli blaðsíðna. Ertu að
losa þig við æskuárin á einu bretti -
festa þau í bók?
, Já. Kannski er það svo og kannski
em þetta þau menningaráhrif sem ég
hlýt að hafa orðið fyrir á meðan á dvöl
minni á þessum slóðum fyrir austan
stóð. Þama em líka miklar pælingar
um tímann, hvar maður sé staddur í
tímanum og hvort maður sé yfirhöfuð
staddur á réttum stað í tímanum.“
Sitja kommúnistaárin ekki djúpt
í þér?
,JEg var þama úti á milli tvítugs og
þrítugs og þau ár em mikilvægustu ár
Ertu þá barn sem þrífst best í
malbikshirtu borgarinnar?
„Eilthvað svoleiðis. Ég vildi meina
það.“
A einum stað í Ijóðabókinni seg-
irðu frá stúlku sem leggur á bratt-
ann „Með fullar hendur - frelsis -
illa fengins flekkaða sál - og -
margbrotið - hjarta“. Er þetta ekki
þú? Nýturðu illa fengins frelsis?
„Á þetta ekki við okkur öll? Emm
við ekki öll með flekkaða sál og
margbrotið hjarta?"
Er þetta konubók?
„Þetta er vitaskuld mín bók og ég
er kona. Ég er nú að vona að þelta sé
ekki eitthvað kjaftæði, heldur nái
lengra en að vera bara konubók. Það
sem er svo skemmtilegt við ljóð er að
þau em einkaleg - einkamál - og ná
svo til annarra í gegnutn útgáfu og
verða stundum þeima einkamál - en
þá á allt öðmm forsendum. Enginn
verður jafn hissa og skáldið þegar það
heyrir hvað öðmm finnst um þessi
ljóð.“
Hallgríntur Helgason rilhöfundur
sagði í Alþýðublaðimi í síðustu viku,
að ljóðið sé fast í sinni „opnu gröf ‘
- og að starfsheitið „ljóðskáld“ veki
fremur samúð fólks en aðdáun. Er
þetta ekki hárrétt hjá Hallgrími?
„Nei, það held ég ekki - annars veit
égekki. Hmmm.“
Það eru nú engir risar í IjóðlLst-
inni í dag og meðalmennskunioðið
virðist öllu tröllríða...
Alein
Morgun einn vaknaði konan
alein í grárri birtu
fann enga jörð
undir fótum sér
sá engan himin
yfir höfði sér
heyrði ekki neitt
nema djúpan nið
þagnarinnar
Vissi
að nú
var hún loksins frjáls
„Finnst þér það? Ég hélt við væmm
öll svo frábær. Það em kannski bara
svo margir góðir - góðskáldin em
mörg á Islandi."
En miðað við ástandið fyrir Ijör-
tíu árum..„ hvað finnst þér í alvör-
unni?
„Það getur enginn sagt til um
svonalagað nema tím-
inn sjálfur sem vinsar
úr...“
Og vatnið?
, Já, eigum við ekki
að segja það. Mér
finnst persónulega
mikið ort af góðum
ljóðum; bæði hjá
þeim sem em komnir
á virðulegan aldur og
líka þeim sem yngri
em. En ég vil ekki
nefna nein nöfn. Mér
finnst alltaf öðm
hvom koma einhver
ljóðskáld upp með
bækur sem gleðja
mann.“
Hvemig skrif-
arðu; er til einhver
formúla?
„Nei. Þetta er afar
persónubundið. Hjá
mér kemur þetta af
sjálfu sér og aldrei
planlagt. Er misjafnt
eftir tímabilum og
hvemig maður er upp-
lagður. Stundum líður
langur tími og ekkert
gerist, en allt í einu
gerist eitthvað á hvetj-
um degi. Það stendur
síðan yfir í dálítinn
tíma. Hverfur ávallt
að lokum. Þetta er
ekki eitthvað sem
maður getur meðvitað
stjórnað. Ég fmn enga
þörf til að skapa
ákveðna stemmningu
í kringum mig til að
yrkja ljóð. Oftast
kemur þetta yfir mig í
göngutúmm eða þeg-
ar ég er að dunda mér
við einhverja iðju.
A-mynd: E.OI. fgr ejtthvað að
umla í hausnum á manni og síðan
vinn ég úr þessu þegar nóg er komið.“
Hvað ertu annars að gera þessa
dagana?
„Ég er nú aðallega að reyna stjóma
Rithöfundasambandi Islands og það
tekur mikinn tíma frá manni. Svo er
ég alltaf með einhver þýðingaverk-
efni, en kemst því miður of lítið til
þeirra. Nú er ég að glíma við Minn-
ingar úr undirdjúpunum eftir Fjodor
Dostojevskí; bók sem mig minnir, að
sé írá seinna tímabili hans; bók sem
ljallar um bijálaðan mann.“
Kunnugleg efnistök hjá
Dostojevskí, heyrist mér...
, Já, það má segja sem svo. Þetta er
eintal manns sem segir sögu sína og
ræðir um hvað allir em vondir við
hann. Hún er ekki mjög löng;
svipuð og Tvífarinn sem ég þýddi síð-
ast.“
Hvaða bók rússneska jöfursins
er í uppáhaldi hjá þér?
„Ég held nú alltaf mest uppá Glœp
og refsingu, svei mér þá. Það var
fyrsta bókin sem ég þýddi eftir hann
og það er eitthvað við hana sent mér
fmnst mjög gott.“
Ertu ekkert að þýða úr
spænsku?
„Nei, ekki í augnablikinu. Ég hef
ekki séð ástæðu til að þýða mikið úr
spænsku því svo margir aðrir geta
gert það á meðan við erum örfá sem
þýðum úr íússnesku og gnægð verk-
efna þar að finna.“