Alþýðublaðið - 12.05.1995, Page 8

8
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 12. MAÍ1995
ú t I ö n d
r~
:
V ■ ' ’
Hvernig framtíð mun þessi ungi snáði líta í landi sínu? Opið, lýðræðisríki með virkt margflokkakerfi eða áframhaldandi „eins flokks lýðræði" PRI?
áður en hann fór ífá og Zedillo hefði
getað sest að hreinu borði. Þess í stað
fékk hinn nýi forseti vandamálin öll í
fangið.
Við Zedillo blasti tvennt: Að hreinsa
upp í hrúgunni og koma þannig upp
um efnahagslegan óstjóm og ábyrgðar-
leysi Salinas eða lenda sjálfur í súpunni
og verða fómardýrið.
Hann valdi fyrri kostinn.
Tímabundinn sigur f
áróðursstríði
Hinn póhtíski leikur ZediUos var að
ráðast gegn spillingunni, alla vega á
yfirborðinu: Handtökumar á Raúl Sal-
inas, bróður týrmrn forseta, og á fýrr-
um aðstoðarríkissaksóknara, Mario
Ruiz Massieu, hafa lagst vel í fólk.
Raúl er ákærður fýrir að skipuleggja
morðið á Jose Fransisco sem var ann-
ar valdamesti iéiðtogi PRI og bróðir
Mario Ruiz. Salinas hafði hins vegar
fahð Mario Ruiz til að rannsaka morð-
ið á bróður sínum. Nú er hann ákærður
fýrir að hylma yfir meintri aðild Raúls
í morðinu og að auki grunaður um að
hafa þegið miUjónir doUara í mútur af
frkniefhabarónum.
Carfo Salinas fýrrum forseti gekk af
göflunum þegar handtökurnar voru
framkvæmdar. TUskipun Zedilios var
gegn öUum hefðum flokksvináttunnar
og samtryggingarinnar. Zedillo hafði
brotið hina óskrifuðu Camarilla-reglu
um að þú vemdir þann sem gerir þér
greiða eða kemur þér tU valda.
ZediUo hefur þar með snúist að hluta
til gegn „risaeðlunum“T flokknum.
Hann hefur unnið áróðursstríðið, alla
vega tímabundið. Salinas hefur orðið
að sökudólgnum og gerður útlægur
þótt hann neiti því r undarlegu viðtali í
New York ekki aUs fýrir löngu.
■ Minnispunktar frá Mexíkó - Ingólfur Margeirsson skrifar 2. grein
Ráðist gegn
risaeðlunum
Ernesto Zedillo, forseti Mexíkó, hefur skorið upp herör gegn spillingu og klíkuskap
framtíð eigin flokks, PRI, sem hefur verið einráður í landinu í tæpa sjö áratugi.
Pólitískur veruleiki endurspeglar
sjaldnast þjóðfélagslegan raunveru-
leika. Stjómmálalegar lausnir em alftaf
þær lausnir sem em landinu eða al-
menningi fýrir bestu.
Þetta á ekki síst við í Mexíkó þar
sem einn flokkur, PRI - Byltingarsinn-
aði stofnanaflokkurinn - hefur ráðið
einn ríkjum aUt frá byftingunni fýrir 65
árum. Stundum hefur þetta tímabil ver-
ið nefnt „eins flokks lýðræði" vegna
þess að hinn sérstaki flokkur er hvorki
venjulegur byltingarflokkur né hefð-
bundinn einræðisflokkur. PRI stendur
frammi fyrir meiri vanda í dag en
nokkm sinni. Aukið lýðræði í landinu,
kröfur um sanngjamar leikreglur í kjöl-
far NAFTA-samningsins við Banda-
ríkin og Kanada og þrýstingur almenn-
ings um hreinsun í stjómkerfinu munu
breyta uppbyggingu og starfsemi PRI.
Það er ekki ólíklegt að flokkurinn
klofhi í nokkra flokka eða minnki efhr
því sem stjómarandstöðunni vex fiskur
um hrygg.
PRI - sem áður hét PRN, Þjóðlegi
byltingarflokkurinn - óx úr rústum
byltingarinnar í lok annars áratugarins
á þessari öld. Flokkurinn varð samein-
ingartákn byltingaraflanna: Bænda,
verkamanna og smákaupmanna.
Kannski er það athyglisverðasta við
mexíkönsku byltinguna, að hún bylti
ekki samfélagi kapítalismans, heldur
lénsskipulagi. f eðli sínu er því mexí-
kanska byltingin mun líkari Frönsku
byltingunni en þeirri rússnesku.
Byltingarflokkurinn var stofnaður í
forsetatíð Plutarco Elías Calles
(1924-28) og varð að stórveldi í for-
setatíð Lázaro Cárdenas (1934-40)
og Miguel Alemán (1946-52). Flokk-
urinn var eins konar leið mexíkana ffá
upplausnarástandi byltingar til stöðug-
leika og jafhvægis.
Byltingarf lokkur föðurlegs
valds og þjóðarsáttar
PRI hefur því aldrei verið byltingar-
flokkur í þeim skilningi. Flokkurinn er
undarleg samsetning af sterkum stjóm-
arflokki, verkalýðshreyfingu, bændum
og fésýslumönnum. Leiðtogar flokks-
ins hafa alltaf þurft að gæta jafnvægis
milli hagsmunahópanna sem mynda
stoðir flokksins. Þannig hefur flokkur-
inn ákveðið hvort verkalýðshreyfingin
eigi að efha til verkfalfa eða ekki, ræðir
við vinnuveitendur, beri klæði á vopn-
in og þar fram eftir götunum. Flokkur-
inn hefur hins vegar aldrei afnumið
frjáls viðskipti, samkeppni og mögu-
leika einstaklingsins til að komast til
auðs og valda. Flokkurinn hefur skap-
að kapítalískar æðar í miðstýrðum
þjóðarlíkama.
Þjóðnýting auðlindanna eins og ol-
íulindanna er óumdeild í dag. Þegar
talið berst að hinu ríkisreknu oh'ufýrir-
tæki PEMEX, sem stofnað var 1938
þegar oh'an var þjóðnýtt, svara Mexí-
kanar ferðamanninum á þann veg, að
auðvitað eigi þjóðin að eiga þessa auð-
lind. Þeir líta á PEMEX líkt og við fs-
lendingar metum fiskveiðilögsöguna.
PRI hefur í áranna rás orðið að
stóm, miðstýrðu föðurvaldi í Mexíkó.
Sumir segja það af hinu góða. Margir
Mexíkanar sem ég ræddi við, sögðu
sem svo, að ekkert pólitískt afl hefði
getað tryggt stöðugleika og þjóðarsátt í
rúma sex áratugi nema flokkur eins og
PRI. „Sjáðu hin löndin í Suður-Amer-
íku,- sögðu Mexíkanar gjaman, „þar
ríkir upplausn, srfelldar hallarbyltingar
og fjarstýring ffá Bandaríkjunum."
Klíkur og mútugreiðslur
En það er ekki sama við hvem mað-.
ur ræðir í Mexíkó um PRI. 'Sumir
hægrimenn sem ég ræddi við sögðu
sem svo um PRI: Fyrir tilstuðlan
flokksins einkennist efnahagur lands-
ins og stjómmálaástand af ríkissósíal-
isma sem nálgast fymim Sovétríkin að
uppbyggingu. Vinstri menn segja hins
vegar: PRI hefur skapað hráan kapítal-
isma að gerð nítjándu aldar í Banda-
ríkjunum. Það er engin löggjöf gegn
hringamyndun og stærstu fýrirtækin í
eigu örfárra „gmpos“, - kolkrabbafýr-
irtækja sem aftur eru í eigu eignar-
haldsfýrirtækja bankanna.
Það er því erfitt að greina á milli
einkageirans og opinberra umsvifa í
viðskiptalífi, verslun og peningamálum
landsins. Þar að auki bætist við pólitísk
spilling sem flestum hefur þótt eðlileg
og er hluti af hefð landsins, með rætur
allt frá lokum spænska nýlendutímans.
„Mordida" er hugtak sem allir
þekkja - mútugreiðslur eða gieiði sem
er eðlilegur hluti af viðskiptalífmu og
jafhvel þáttur af dómskerfmu. í ffam-
kvæmd þýðir þetta, að þú borgar emb-
ættismönnum eða pólitíkusum fýrir að
koma þínum málum áleiðis í kerfmu.
Annað hugtak er „Camarilla" sem
þýðir klíka. Þetta er eins konar flókið
net póhtískrar hollustu innan PRI þar
sem stuðningsmönnum stjórnmála-
manna er umbunað fyrir vel unnin
störf með embættisveitingum og þar
sem þeir sem komast til valda fyrir
stuðning áhrifamanna í flokknum,
vemda velunnara sfna í ffamtíðinni.
PRI hefur verið miðstýrður valda-
flokkur. Hann hefur skapað bákn emb-
ættismanna og flokksgæðinga. Og þeg-
ar lokinu hefur verið lyft af flokknum,
ríkisstjómum fyrri ára og forsetavaldi,
kemur ýmislegt í ljós.
Zedillo reynir að hreinsa til
Forseti Mexíkó fer með völd í sex ár
samfleytt. Endurkjör er bannað með
en leggur undir pólitíska
Ernesto Zedillo, forseti Mexíkó:
Boðar víðtækar stjórnkerfisbreyt-
ingar og uppstokkun í efnahags-
málum. Mun flokkur hans PRI -
Byltingarsinnaði stofnanafiokkur-
inn - lifa þær breytingar af?
lögum. Hingað til hafa forsetar lands-
ins komið úr röðum PRI. nokkurinn
sameinast um sinn frambjóðanda og
þótt kosningamar eigi að heita ftjálsar,
liggur í augum uppi að enginn sigrar
frambjóðanda PRI.
Það er alvanalegt, að ffáfarandi for-
seti bendi á eftirmann sinn. Þetta gerð-
ist í síðustu kosningum. Carlo Salinas
de Gortiari forseti valdi Emesto Ze-
dillo sem eftirmann sinn. Og Zedillo
sigraði í kosningunum í fýrra. Ráðgjaf-
ar Zedillo vildu fella pesóann strax að
loknum kosningum. Það var ekki gert.
Ástæðan var stjómmálaleg. Flokkurinn
vildi ekki varpa skugga á hinn glæsi-
lega feril fráfarandi forseta, Salinas, í
efhahagsmálum. Auðvitað hefði Salin-
as átt að taka til í efnahagsmálunum
Umdeildur forseti
Nú hefur Zedillo snúið sér að efha-
hagsvandanum; fyrst og ffemst gegn
hruninu á gjaldeyrismarkaði.
Zedilfo hefur verið gagmýndur fýrir
ómarkvissa efnahagsstjórnun. Veik
stjómun hefur verið einkenni Zedillos
allt frá upphafi. Hann skipaði ekki í
ráðherrastólana fýrr en á síðustu mín-
útu og hann lofaði umfangsmiklu efha-
hagsumbótum en frestaði stöðugt að
birta áætlunina. .Xedillo er teknókrat,
ekki stjómmálamaður með hugsjónir,"
sögðu efnahagssérfræðingar sem ég
ræddi við í Mexíkóborg. Og gagnrýnar
raddir segja gjaman: Hann flýtur áfram
í sterkri afneitun í stað þess að leggja
ffam trúverðuga stefiiu í efnahagsmál-
um.
Þessi harða gagnrýni er ekki alveg
sanngjöm. Má vera að Zedillo hafi ver-
ið tvístígandi í fyrstu en hanri sýnir
vaxandi styrk og ákveðni. Tíminn virð-
ist ennffemur vinna með honum.
Efnahagsaðgerðir Zedillos em eink-
um tvíþættar: Herða tökin á vöxtunum
og reyna að fá þá niður og skera niður
ríkisútgjöld. - Og leggjast á bæn -
bæta Mexfkanamir gjaman við.
Andstaða frá embættiskerfi
og bankaheimi
Það má einnig segja Zedillo til
hróss, að hann hefur ekki lofað upp í
ermina á sér eins og forverar hans.
Hann neitar að viðhafa pólitfskt töffa-
brögð eins og að skrá gengið rangt,
koma á gjaldeyrishöftum, afnema
fijálsa álagningu og setja á verðlagseft-
irht. Hann hefur einnig boðað erfiðari
tíma. Aukna verðbólgu (er nú 14% og
stefnir í 40%), með tilheyrandi verð-
hækkunum, uppsögnum og atvinnu-
leysi og áframhaldandi hávaxtastefhu.
Dæmi: Daginn eftír að Zedillo boðaði
efnahagsaðgerðir sínar hækkaði raf-
magn um 20% og bensínið um 35%.
Zedillo hefur boðað efnahagsað-
gerðir sínar án þess að ræða við verka-
lýðshreyfinguna og viðskiptaheimiim
eins og fýrrum PRI- forsetar hafa alltaf
gert. Sterk tenging milli flokks og
verkalýðshreyfingar er einnig ein
ástæðan fyrir því að verkalýðshreyf-
ingin í Mexíkó er fremur tannlaus.
Hins vegar er ólíklegt, að verkalýðs-
hreyfingin andmæh efhahagsáætlunum
Zedillos - verkamenn vilja fyrst og
fremst vinnu. Miklar launahækkanir
koma aftar á kröfugerðarlistanum. Að-
alhótunin gegn efnahagsaðgerðum Ze-
dillos kemur ffá bankastofnunum, við-
skiptaheiminum og embættismönnum.
Embættismenn segja, að samdrátturinn
í efnahagslífinu í kjölfar aðgerða Ze-
dillos kosti 500 þúsund manns vinn-
una. 250 þúsund hafa þegar misst vinn-
una síðan pesóinn fór að falla fyrir
þremur mánuðum.