Alþýðublaðið - 23.05.1996, Blaðsíða 5

FIMMTUDAGUR 23. MAÍ1996
ALÞYÐUBLAÐKJ
bessastadabardaginn
Hvert er hlutverk
forsetans?

Þegar Jón Baldvin Hannibalsson tilkynnti að hann biði
sig ekki fram til embættis forseta íslands, sendi hann
jafnframt frá sér ítarlega greinargerð sem mikla at-
hygli hefur vakið. Þar sagði hann embætti forseta ís-
lands einungis vera „táknræna tignarstöðu". Hann
spurði hvort forsetaframbjóðendur væru sáttir við að
forsetaembættið snerist um ekki neitt og þá um leið
kosningabarátta þeirra. Alþýðublaðið sneri sér til
nokkurra einstaklinga og lagði fyrir þá eftirfarandi
spurningar: Er forsetaembættið valdalaus tignar-
staða? Er kosningabaráttan innihaldslaus? Hver er af-
staða þín til forsetaembættisins?
Ólafur Þ. Haröarson
stjórnmálafræðingur
Það þarfendur-
skoðun á íslenskri
stjórnskipun
Eins og forsetaembættið hefur þró-
ast á fslandi þá er það afar vaidalítið
tignarembætti. Forsetinn hefur hlut-
verk við stjómarmyndanir, sem getur
að vísu skipti máli, en skiptir venju-
lega ekki mjög miklu máli. Hann hef-
ur synjunarvald sem aldrei hefur verið
beitt. Embættið hefur augljóslega þró-
ast í átt að svipuðu hlutverki og
kónga- og drottningarembætti gegna í
nágrannalöndunum.
Hins vegar er embætti forseta fs-
lands ekki sérlega vel skilgreint í
stjómarskránni þannig að forseti sem
kysi að taka sér meiri pólitísk völd, en
hefð hefur verið fyrir, gæti það á ýms-
um sviðum.
Miðað við hinn hefðbundna skitn-
ing á embættinu er ekkert skrýtið að
kosningabaráttan snúist ekki mjög
mikið um málefni. Þetta hefur ekki
verið pólitískt embætti og menn em
ekki að lýsa yfír afstöðu sinni tii dæm-
is tii utanríkismála, Evrópusambands-
ins eða landbúnaðarmála. Menn kjósa
heldur að tala um almennari og óum-
deildari málefni, eins og menningar-
mál. Ef menn vilja hafa embættið á
þeim nótum sem það hefúr verið þá er
ekkert við það að athuga að forseta-
frambjóðendur séu ekki að lýsa af-
stöðu sinni til einstakra pólitískra
deilumála. í rauninni er það fullkom-
lega eðlilegt. Hins vegar er það eðlileg
krafa til frambjóðendanna að þeir geri
mjög skilmerkilega grein fyrir því
með hvaða hætti þeir hyggist gegna
embættinu og hver sé þeirra skilningur
á valdsviði forsetans. Ef forsetaffam-
bjóðendur hafa hugsað sér að breyta
embættinu og beita sér þar með ein-
hveijum öðrum og nýjum hætti þá er
skylda þeirra að gera kjósendum grein
fyrir því fyrir kosningar.
Það er mikil nauðsyn að fram-
kvæma heildarendurskoðun á íslensku
stjómskipuninni. Vilji menn hafa for-
seta þarf stjómarskráin að kveða skil-
merícilegar á um hlutverk hans og
valdsvið, til dæmis varðandi synjunar-
valdið. Við slíka endurskoðun væri
auðvitað rétt að velta því fyrir sér
hvort menn vilji breyta eðli embættis-
ins og gera það valdameira. Það er
flókið álitamál, en umræðan er mikil-
væg.
Dagur Eggertsson
læknanemi
Embættið getur
nýst til áhrifa
Ég held að það sé í sjálfu sér rétt að
embættið sé valdalaust tignarembætti,
en það'er ekki þarmeð sagt að það sé
eða þurfi að vera áhrifalaust. Ég held
að forsetaembættið geti nýst til áhrifa,
bæði innan lands og erlendis.
Það er búið að klæða einhverjar
byggingar í Reykjavík í betri föt, en
annars er kosningabaráttan varla haf-
in. Mér finnst menn fremur vera að
bíða eftir því að hún byrji en að þeir
séu að kvarta undan því að hún sé
ekki hafin af fullum þunga.
Ég er hlynntur forsetaembættinu.
Ég held að það gegni ákveðnu hlut-
verki. Hiutverkinu verður að sinna á
einn eða annan hátt hvort sem emb-
ættið er fyrir hendi eða ekki.
Karl Th. Birgisson
ritstjóri
Áherslumunur
á afstöðu fram-
bjóðenda
!
Embættið er formlega séð mjög
valdalítið en það getur verið áhrifa-
mikið, sem er ekki sami hluturinn.
Nákvæmlega hvemig þeim áhrifum er
beitt er undir þeim komið sem situr á
forsetastóli hveiju sinni. Mér er raunar
spurn vegna fullyrðinga Jóns Bald-
vins, af hverju var hann alvarlega að
veita fyrir sér framboði í tvær vikur ef
embættið er svona ómerkilegt og
asnalegt? Var ekki raunverulega
ástæðan fyrir því að hann fór ekki
fram, ekki sú að hann væri ekki tilbú-
inn að setjast í helgan stein, heldur að
hann sá fram á að geta ekki unnið Ól-
af Ragnar? Mér finnst hann hljóma
eins og Davíð á sínum tíma: Berin eru
súr.
Jón Baldvin hefur legið of lengi
undir feldi ef hann hefur ekki orðið
var við frambjóðendurna. Þeir hafa
verið á ferð um allt land að kynna sig
og spjalla við kjósendur þótt þeir hafi
kannski ekki komið við á Vesturgöt-
unni. Hins vegar er rétt að það eru
ekki sterk málefhanleg átök í þessari
kosningabaráttu, enda væri það bein-
línis undarlegt. Þó er ljóst að mikill
áherslumunur er á afstöðu einstakra
frambjóðenda til embættisins og þess
sem þeir vilja gera á Bessastöðum. Ég
bendi fólki á að bera saman yfirlýsing-
ar, til dæmis Pétur Hafstein og Ólafs
Ragnars. Sá sem segir að kjósendum
gefist ekki kostur á raunverulegu vali
þar á milli tveggja ólíkra sjónarmiða
hefur ekki haft augu og eyru opin.
Ég vil gjaman halda forsetaembætt-
inu, þótt það sé valdalaust, sem sam-
einingartákni, eins konar myndbirt-
ingu þjóðarinnar inn á við og út á við.
Það hefur raunverulegt gildi sem slíkt
og getur haft afar mikið gildi ef réttur
maður er í embættinu. Hins vegar hef
ég lengi viljað breyta stjómk'erfinu í
þá veru að forsætisráðherrann væri
kosinn beinni kosningu, óháð þing-
kosningum. Þá sætum við ekki uppi
með ríkisstjórnir sem enginn hefur
kosið og enginn vill í raun og veru,
eins og gerst hefur ítrekað síðustu ára-
tugi.
I
Ágúst Einarsson
þingmaður Þjóðvaka
Þjóðin er sátt
við hlutverk for-
setans
Mér fannst grein Jóns athyglisverð.
Ég er hins vegar ekki sammála honum
í því að forsetaembættið sé einungis
valdalaust tignarembætti sem mætti
þess vegna leggja niður. Ég tel að for-
seti íslands hafi mikilvægu hlutverki
að gegna í okkar þjóðhTi, bæði stjóm-
skipulega og sem sameiningartákn. Ég
er ekki sammála hinni neikvæðu af-
stöðu Jóns Baldvins gagnvart forseta-
embættinu. Ég tel að þjóðin sé mjög
sátt við hlutverk forsetans eins og það
er núna.
Forsetakosningarnar snúast nú,
eins og oft áður, um afstöðu til per-
sóna, um það í hvað miklu mæh við-
komandi geti orðið sameiningartákn
og frambærilegur fulltrúi landsins,
bæði utan lands og erlendis. Þjóðin er
greinilega ekki viljug til að láta for-
setakosningamar snúast um breytingar
á stjómskipun eða hlutverki forseta ís-
lands. Hún vill fremur hafa baráttuna
á persónulegum gmnni.
Forsetaframbjóðendur hafa ekki
verið í felum heldur hafa þeir verið
eins og útspýtt hundskinn um allar
jarðir að sýna sig og tala við fólk og
skýra hvernig þeir myndu starfa.
Kosningabaráttan er í þeim sama far-
vegi og forsetaembættið hefur verið
undanfarna áratugi. Þennan farveg
hefur þjóðin sjálf mótað og ég held að
þjóðin vilji að kosningabaráttan sé
einmitt háð á þeim forsendum. f þess-
um kafla greinar sinnar finnst mér Jón
skjóta framhjá.
Ég tel að forsetaembættið sé í ágæt-
um farvegi. Forsetinn er ákveðið sam-
einingartákn og fulltrúi þjóðarinnar
innan lands og utan. Ég held að það sé
alveg gott fyrirkomulag meðan við
tökum ekki upp róttækar breytingar á
öðmm þáttum í okkar stjómkerfi.
Birgir Ármannsson
starfsmaður Verslunarráðs
Afnám embættis
eða aukin völd
Forsetaeinbættið hefur á undanföm-
um ámm og áratugum þróast í þá átt
að verða fyrst og fremst táknræn tign-
arstaða. Sá sem gegnir embættinu á
hverjunj tíma getur auðvitað haft áhrif
í þjóðfélaginu, en hann hefur ekki
bein völd. Til þess að breyta því þýrfti
trúlega formlegar breytingar á stjóm-
skipunarlögum. Forsetaembættið hef-
ur að vísu með höndum ákveðin
stjórnskipuleg verkefni samkvæmt
ákvæðum stjómarskrárinnar, en í því
sambandi þarf að athuga að forsetinn
lætur ráðherra framkvæma vald sitt
samkvæmt 13. grein stjómarskrárinn-
ar og hann er sjálfur ábyrgðarlaus í
stjómarathöfnum samkvæmt 11. grein
stjómarskrárinnar. Ef einhver forseta-
frambjóðandi hefur aðrar hugmyndir
um embættið en þessar, þá er nauð-
synlegt að það komi lfam í kosninga-
baráttunni. Annað væri óheiðarlegt
gagnvart kjósendum.
Það hefur ekki farið mikið fyrir
málefnum í þessari kosningabaráttu
heldur hefur hún einkennst nf inni-
haldslausum slagorðum og óljósum
tilvísunum til einhverra mannkosta
frambjóðendanna. Þetta stafar áreið-
anlega af því hversu valdalaust emb-
ættið er. Frambjóðandi á bágt með að
gefa miklar yfirlýsingar um að hrinda
einhveijum málum í framkvæmd, sem
einfaldlega verða ekki á hans foijæði,
jafnvel þótt hann næði kjöri. Ég er
hins vegar þeirrar skoðunar, að það
myndi lyfta þessari kosningabaráttu á
örlítið hærra plan ef frambjóðendur
létu f ljós skoðanir sínar á embættinu
og myndu greina kjósendum frá hug-
myndum sínum um hlutverk þess og
tilgang. Ég hef ekki orðið var við að
þeir hafi gert þetta fram að þessu, ef
undan er skilin yfirlýsingin sem Pétur
Kr. Hafstein gaf þegar hann lýsti yfir
framboði sínu.
Ég er þeirrar skoðunar að það þjóni
ekki mikluin tilgangi að halda úti
valdalausu forsetaembætti. Skoðun
mín er því sú að það ætti annað hvort
að leggja embættið niður eða færa því
aukin völd og gera embættið að raun-
verulegu forystuembætti í stjómmál-
um. Mér heyrist hins vegar að fólk sé
almennt ekki sammála mér um að rétt
sé að breyta stjómskipun íslands með
þeim hætti. Að óbreyttri stjómskipun
tel ég að réttast sé að velja til þess
embættis yfirvegaðan mann, sem er
tilbúinn að sinna hinum formlegu
störfum forseta af yfirvegun og festu,
sem sættir sig við að hin raunverulegu
pólitísku völd liggja hjá stjórnmála-
mönnunum og álítur það ekki hlutverk
sitt að taka afstöðu í viðkvæmutn
deilumálum eða gefa einhverjar pólit-
ískar yfirlýsingar að öðru leyti, hvorki
hér heirna né erlendis.
Einar K. Guðfinnsson,
þingmaður Sjálfstæðisflokksins
Sumir láta sem
minnst í sér heyra
Formlega felast í embættinu ýmis
völd sem hægt er að beita. Það er ekki
síst ástæða til að leggja áherslu á að
völd embættisins geta líka legið í
gegnum áhrif þjóðhöfðingjans.
Sumir frambjóðendur hafa kosið að
láta sem minnst á sér bera og sem
minnst í sér heyra. Það er auðvitað
ákveðin aðferð í þeirri kosningabar-
áttu og mér finnst hún miður. Ég tel
að þjóðin eigi heimtingu á því að
heyra hvað forsetaframbjóðendur
segja og hvaða skoðun þeir hafi. Þeir
þurfa einnig að svara fyrir ýmislegt
sem þeir hafa sagt og hafa haldið
fram, og verða að gera það afdráttar-
laust.
Ég hef alltaf borið mikla virðingu
fyrir forsetaembættinu. Ég hef alltaf
talið að það hefði sérstaka þýðingu
sem sameiningartákn og ég held að
mér sé farið eins og flestum Islending-
um að vilja varðveita embætti forseta
fslands.
Valgerður Bjarnadóttir
viðskiptafræðingur
Forsetinn hefur
vald
Þetta er ekki valdalaust tignaremb-
ætti, langt frá því. Forsetinn er eini
þjóðkjömi embættismaðurinn. Hann á
aðild að stjómarathöfnum og löggjöf
þótt hann sé ekki ábyrgur íyrir þessum
aðgerðum. Með því veitir hann stjóm-
völdum og löggjafarvaldinu aðhald
sem er mikilsvert. Við stjómamyndun
hefur hann vald. Að öðru leyti hefur
forsetinn mikið vald sem fyrirmynd
fólksins í landinu, hvort heldur er í
hegðun, framkomu og því hvernig
hann sinnir embætti sínu.
Þegar Pétur Hafstein tilkynnti um
framboð sitt sagði hann að hann vildi
gera grein fyrir skoðunum sínum um
embættið og hvemig hann vildi haga
störfum sínum, einmitt vegna þess að
aðrir hefðu ekki gert það. Hann leggur
mikla áherslu á stöðu forsetans í
stjómskipuninni. Hann hefur sagt að
liann vilji efla þjóðarvitundina og
sinna skyldum sínurn innan lands og
utan. Hann hefur lagt áherslu á að
hann mundi í embætti vera fyrirmynd
öðrum ríkisstofnunum og halda sig
innan fjárlaga. Ef þetta eru ekki
stefnumál þá veit ég ekki hvað steftiu-
mál eru.
f þessari kosningabaráttu er ekki til
umræðu að leggja forsetaembættið
niður. Það á að kjósa um það fólk sem
er í ffamboði en ekki dreifa hugsun-
inni í vangaveltur um eitthvað sem
ekki getur orðið. Ef einhvem tímann
kemur til umræðu að breyta forseta-
embættinu þá inun ég taka afstöðu lil
þess á þeim tíma. ■