Alþýðublaðið - 12.06.1996, Blaðsíða 7

MIÐVIKUDAGUR 12. JÚNÍ1996
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
m e n n i n g
velt að fá myndina sýnda. Hann gat
farið tvær leiðir í stöðunni. Sú fyrir
fólst í því að gera ódýra mynd sem
væri fullkomlega trú kynórum Na-
bokovs og þar með að gefa bandarísk-
um siðapostulum langt nef. Hin síðari
fólst í því að gera málamiðlanir, að
líta framhjá kynferðislegum undirtón
bókarinnar og þar með að auka vægi
annarra efnisþátta bókarinnar. Þessa
leið fór Kubrick. Kubrick fluttist til
Englands og tók myndina þar, meðal
annars til að notfæra sér hina afar
drjúgu evrópsku kvikmyndasjóði. Ku-
brick hefur líkað dvölin vel því þaðan
hefur hann ekki átt afturkvæmt síðan.
Flestir gagnrýnendur eru í dag sam-
mála um að Lolita sé vanmetnasta
verk Kubricks. Stílfræðilega markar
hún fráhvarf frá hinu harðsoðna raun-
sæi fyrri mynda hans og skrefið er
tekið í átt til eins konar súrrealisma.
sem er heltekinn af ótta við að komm-
únistar stjórni flúormagni vatns í
Bandaríkjunum. Auðvitað getur her-
foringinn ekki unað við það og því
skipar hann sveit B-52 sprengiflug-
véla að varpa vemissprengjum á Sov-
étríkin. Þegar þetta fréttist safnast
herráðið saman í Pentagon ásamt rúss-
neska sendiherrandum Kissoff og
reynir að afstýra yfirvofandi kjarn-
orkustyijöld.
í lok ársins 1963 hóf Kubrick sam-
vinnu við vísindaskáldsagnahöfundinn
Arthur C. Clarke. Kubrick hafði lesið
smásögu hans The Sentiniel og vildi
ólmur nota hana sem efnivið fyrir
kvikmynd. Smásagan segir ffá geim-
förum sem lenda á tunglinu og finna
þar svartan steindrang sem þjónar
hlutverki eins konar viðvörunarkerfis
fyrir geimverur sem hafa gætur á
mannkyninu.
Næstu fimm árin fóm í gerð þess-
McLuhan gefur Kubrick í skyn að
greind mannsins felist fyrst og ffemst í
þeirri gáfu að geta búið til verkfæri og
að verkfærin verði óumflýjanlega vilja
mannsins æðri, það er að segja sköp-
unarverk mannsins ráða örlögum
hans.
Eins og flest mikil listaverk er
2001 ákaflega torráðin, hún verður
einfaldlega aldrei skilin né túlkuð til
fulls, fremur en 9. sinfónía Beetho-
vens eða krossfesting Dahs. I raun og
veru er með öllu ótækt að h'ta á 2001
sem kvikmynd, hún lflcist ffekar sjón-
rænu ljóði sem er fallegt og einfalt á
yfirborðinu en undir niðri krauma
spumingar um hin hinstu rök mann-
legrar tilveru.
Flestar myndir Kubricks hafa verið
byggðar á bókum eða smásögum eftir
misffæga höfunda. Og í flestum tilvik-
um hefur Kubrick tekist að gera sög-
unni betri skil en gert var í bókunum.
Atriði er einu meist-
araverki Kubricks
2001: Space Odyssey.
Meistaraleg þrenna: Dr.
Strangelove, 2001 og
Clockwork Orange
Þegar Kúbudeilan stóð sem hæst og
mannkynið rambaði á barmi gjöreyð-
ingar hóf Kubrick að vinna að nýrri
mynd. Hún átti að fjalla um hina
miklu hættu sem stafar, og stafar víst
enn, af kjarnorkuátökum. Kubrick
vann handritið úr bókinni Red Alert
eftir Peter George en hann varð aldrei
sáttur við það. Honum var ómögulegt
að skrifa um viðfangsefnið af nokk-
urri alvöru, enda er fátt fáránlegra
hægt að ímynda sér en tvö risaveldi
sem eru tilbúin að gjöreyða hvort öðm
og öllum hinum vegna misskilnings.
Kubrick lét því alvöruna lönd og leið
og fékk til liðs við sig þekktan teikni-
myndasöguhöfund, Terry Southem, til
að skrifa nýtt handrit sem var sneisa-
fullt af gálgahúmor og hnífbeittu háði.
Dr. Strangelove: Or How I Leamed to
Stop Worrying and Love the Bomb er
einfaldlega ein fyndnasta stríðsádeila
sem gerð hefur verið. Myndin segir
frá hinum snarbilaða Jack D. Ripper
arar myndar, sem fékk á endanum
nafnið 2001: A Space Odyssey. Þótt
söguþráðurinn sé í stómm dráttum sá
sami og í smásögu Clarkes, einfaldur
og hnitmiðaður, er hann knúinn áffam
af gríðarlega þungri undiröldu heim-
spekilegs þankagangs. Á yfirborðinu
er 2001 geimmynd sem er fullt af
sniðugum tækjum og tæknibrellum -
mynd um geimferðir framtíðarinnar
og kynni við einkennilegan steindrang
sem sannar tilvist lífs á öðmm hnött-
um. En undir niðri krauma vangavelt-
ur um stöðu mannsins í heiminum,
þróun hans og örlög.
Að mörgu leyti em pælingamar í
2001 mjög í anda Nietzche, aðalþema
myndarinnar er þróun mannsins; frá
apa til manns og svo frá manni til of-
urmennis. Það er þó túlkunaratriði
hvort Kubrick telji að þróun okkar til
ofurmannsins muni leiða okkur til
glötunar eða hjálpræðis líkt og Nietzc-
he heldur fram.
Ein af fjölmörgum áhugaverðum
spumingum sem kvikna er spumingin
um eðli greinar mannsins. Kubrick
hefur greinilega verið undir áhrifum
kanadíska heimspekingsins Marshall
McLuhan og bók hans Understanding
the Media: The Extension of Man,
sem kom fyrst út árið 1964. Líkt og
Ágætt dæmi um þetta er myndin sem
hann gerði á eftir 2001, A Clockwork
Orange (1971).
Á Clockwork Orange er gerð eftir
samnefndri skáldsögu Anthony Bur-
gess. Bókin fjallar um hinn fimmtán
ára vandræðaungling Alex og félaga
hans. Sagt er frá því hvemig þessir
pömpiltar nauðga, misþyrma, stela og
jafnvel drepa á milli þess að þeir
drekka kúamjólk og hlusta á Beetho-
ven. Umgjörð Kubricks um söguna er
afar súrrealísk og framandi. Þrátt fyrir
að Burgess láti söguna gerast í náinni
framtíð fær maður á tilfmninguna að
Kubrick vilji þrýsta henni í einhvers
konar tímaleysi. Þetta endurspeglast í
klæðnaði Alex og félaga hans og jafn-
framt í rafrænum, sumir myndu segja
afbökuðum útsetningum Walter Carl-
os á tónlist Beethovens.
Með Clockwork Orange lenti Ku-
brick í svipuðum vandræðum og Oli-
ver Stone með Natural Bom Killers.
Margir gagnrýnendur misskildu ádeilu
myndarinnar og héldu því fram að
Kubrick væri að færa ofbeldi í ein-
hvers konar úrkynjaðan glimmergalla.
Þetta er að sjálfsögðu fjarri sönnu. Það
sem Kubrick er að benda á er meðal
annars það að allar tilraunir til að
hanna meðferðir sem líta framhjá
mannlegu eðli, eins og sú sem er beitt
á Alex í myndinni, em dæmdar til að
mistakast.
Af einhverjum ástæðum fór
Clockwork Orange alveg sérstaklega
mikið í taugarnar á vinstrisinnuðu
fólki. Ástæðan er ef til vill sú að
myndin ítrekar það eftirminnilega að
réttur einstaklingsins til að velja milli
réttrar hegðunar og rangrar er heilag-
ur, ef sá réttur er fjarlægður höfum við
ekki lengur raunvemlega manneskju
heldur aðeins hola lífvem án takmarka
og tilgangs: glóaldin sem starfar í
klukknaverki með öðrum glóaldinum.
Snilldin lifir enn
Þær þrjár myndir sem Kubrick hef-
ur gert á eftir Clockwork Orange
standast að mörgu leyti ekki saman-
burð við þær myndir sem hann gerði á
ámnum 1956-71, þó svo að snilldin sé
til staðar í þeim öllum.
Árið 1975 sendi hann frá sér Barry
Lyndon. Myndin byggist að mestu
leyti á eintali teknu frá 19. aldar skáld-
sögu Thackeray, sviðsmynd og lýsing
em tekin ífá 18. aldar málverkum og
öllu þessu er þrýst inn í 20. aldar kvik-
myndatækni, haldið saman af félags-
og stjórnmálalegum skoðunum Ku-
bricks.
Næsta mynd Kubricks var The
Shining (1980). Myndin er skólabók-
ardæmi um það hvemig hæfileikaríkur
kvikmyndagerðarmaður getur tekið
ómerkilegan reyfara og umbreytt hon-
um í magnaða spennumynd. Atburða-
rásin sem fylgir í kjölfar morðæðis
Jack Torrance, sem er snilldarlega
leikinn af Jack Nicholson, er eins kon-
ar myndlíking fyrir ástandið í Banda-
ríkjunum. I raun og vem er Overlook
hótelið, þar sem myndin fer að öllu
leyti fram, Bandaríkin. Hótelið, er líkt
og Bandaríkin, byggt á gleymdum
indíánareit. Augljóst er að Kubrick
telur að byggingarefni föðurlands síns
sé hroki og hræsni, kórónað af sjálfs-
Stanley Kubrick. Hann
er einn af snillingum
kvikmyndasögunnar
og mynda hans er ætíð
beðið með mikilli eftir-
væntingu.
blekkingu og sífelldri afneitun á því
ofbeldi og þeirri kúgun sem beitt var
til að koma ríkinu á koppinn. Dynur-
inn f fossandi blóði þeirra indíána sem
drepnir voru í þágu Bandaríkjanna
heyrist ekki, Ukt og dynurinn í blóðinu
sem fossar úr lyftunni heyrist ekki í
hinu ógleymanlega atriði í The Shin-
ing.
Sfðasta mynd Stanley Kubricks er
Full Metal Jacket (1987). Myndin lýs-
ir þjálfun ungra manna fyrir Víetnam
stríðið og örlögum þeirra þar. Full
Metal Jacket er afar fagmannlega
gerð, sviðsmyndin er frábær og
myndatakan snilldarleg eins og alltaf.
En þegar myndin er borðin saman við
önnur verk Kubrick er hún samt ekki
ýkja merkileg. Ein og sér stendur hún
þó fyllilega fyrir sínu.
Nú eru liðin rúm níu ár síðan Ku-
brick lét síðast í sér heyra. Það er vitað
að þann tíma hefur hann ekki setið
með hendur í skauti. Heyrst hefur að
síðastliðin fimm ár hafi farið í tökur á
mynd sem á að heita AI (Artificial Int-
elligence) og gerist í framtíðinni eftir
að heimskautin hafa bráðnað af völd-
um hækkandi hitastigs í heiminum.
Þessi sögusögn er að vísu ekki staðfest
en hins vegar var tilkynnt á dögunum
að hann væri að leggja lokahönd á
spennutrylli sem mun heita Eyes Wi-
de Shut. Myndin verður frumsýnd á
næsta ári og fara hjónin geðþekku
Tom Cruise og Nicole Kidman með
aðalhlutverk. ■
^ Sumarferð allra
jafnaðarmanna 13.júlí
Alþýðuflokksfélögin á höfuðborgarsvæðinu standa sam-
eiginlega að stórskemmtilegri sumarferð laugardaginn
13.júlí næstkomandi og eru önnur félög annars staðar á
landinu jafnframt hvött til að slást í hópinn.
Farið verður í rútum frá Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu
(eða Ingólfsstræti eftir því hvernig á það er litið) kl. 10
um morguninn. Ekið verður að Hreðavatni í Hólmfríðar-
kjördæmi, þar sem Jón Sigurðsson, áður rektor við
Samvinnuháskólann að Bifröst, tekur á móti hópnum og
gerist krati í einn dag minnst. Ýmsar uppákomur verða á
leiðinni, m.a. á að gera tilraun til að fara um Hvalfjarðar-
göngin ef Stebbi á Hofsósi fær að aka mannskapnum.
Fremstur í flokki skemmtikrafta verður vonandi hann
Stebbi auk þess sem tjalda á nokkrum leyninúmerum.
Meira síðar á sama stað.
Athugið að ferðin er ætluð öllum jafnaðarmönnum nær
og fjær en ekki eingöngu Reykvíkingum. Skráið ykkur í
ferðina hjá Bolla (hs. 587 3018, vs. 568 5111), Hólmfríði
(hs. 562 2611, vs. 588 2500) eða Hrafnhildi (hs. 587 3018,
vs. 563 4411) helst sem fyrst.