Alþýðublaðið - 26.02.1997, Qupperneq 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 26. FEBRUAR 1997
V Í ð t Q I
■ Sænski rithöfundurinn Göran Tunström var staddur hér á landi í síðustu viku til að fylgja eftir þýð-
ingu á nýjustu bók sinni, Ljóma. Kolbrún Bergþórsdóttir hitti rithöfundinn og þau ræddu og deildu um
skáldskapinn, ástin, dauðann og tilgang lífsins
íiöQöDáöQÖU]
Göran Tunström hefur skrifað á þriðja tug bóka sem hafa skipað
honum í röð virtustu rithöfunda Svía. Hann er þekktastur fyrir
skáldsögu sína Jólaóratóríuna en fyrir hana hlaut hann Bók-
menntaverðiaun Norðurlandaráðs árið 1983. Jólaóratórían og
Þjófurinn voru þýddar á íslensku á sínum tíma og nú er nýjasta
bók hans Ljómi er kominn út hjá Máli og menningu í þýðingu
Þórarins Eldjárns. Sögusviðið er ísland.
Af hverju valdirðu að láta sögu
þína gerast á íslandi?
“Ég valdi ekki ísland, ísland valdi
mig. Fyrir allmörgum árum heyrði ég
sögu af íslenskum dreng sem spark-
aði bolta inn í garð franska sendi-
ráðsins í Reykjavík. Sagan vakti
áhuga minn og ég ákvað loks að
vinna úr henni. Ég hafði komið hing-
að áður með konu minni, sem er
myndlistarmaður, og fannst við hæfi
að vinna hluta bókarinnar hér. ísland
á vel við mig. Þið íslendingar eruð
eins og við frá Varmalandi, þaðan
sem ég á uppruna minn; stórskrýtnir.
Þið trúið á álfa, huldufólk og alls
kyns vættir. En einmitt það gæðir
ykkur ljóma.”
Sambandið milli föður og sonar er
þe'r greinilega hugleikið og þú fæst
við það í mörgum bóka þinna, eins
og þessari nýjustu. Afhverju?
“Faðir minn lést þegar ég var tólf
ára gamall. Ég fann enga leið til að
sigrast á sorginni og barðist við hana
árum saman. Ég hef í rauninni aldrei
yfirunnið hana. Þegar ég byrjaði á
Ljóma ætlaði ég að skrifa bók sem
væri full af léttleika. Ég skapaði lít-
inn dreng. En mér fannst að hann
yrði að eiga föður og þegar ég skap-
aði föðurinn þá þvingaði alvaran sér
inn í verkið. Hún átti eftir að sækja í
sig veðrið því bróðir minn lést á
þeim tíma sem ég vann að bókinni.
Ég sat löngum stundum við sjúkra-
beð hans og í bókinni vitna ég í orð
hans á banabeði. Dauðinn yfirtók
þetta verk sem átti að vera galsafeng-
ið og fyndið.”
Átti dauði föður þíns þátt í því að
gera þig að rithöfundi?
“Nei, þrátt fyrir ungan aldur var ég
orðinn rithöfundur allnokkru áður en
hann lést. Þegar ég var þrettán ára
skrifaði ég í dagbók mína að þar sem
ég hefði ekki skrifað stafkrók í fjóra
dagana væri ég búinn að vera sem
rithöfundur. Löngunin til að skrifa
hefur alltaf fylgt mér en dauði föður
míns þroskaði mig sem rithöfund og
gæddi mig forvitni gagnvart lífínu og
þrá til að skilgreina það og höndla.
En ég grannskoða lífið einungis þeg-
ar ég er að skrifa. Þessa stundina er
ég bara að drekka kaffi og segja það
sem kemur fyrst upp í hugann án
þess að ígrunda það.”
Hvaða augum líturðu nútímasam-
félag ?
“Ég rýni ekki í það. Góðum rithöf-
undum er ætlað að skilgreina samfé-
lagið, horfa á það gagnrýnum aug-
um. Ég varpa öllum slíkum hugleið-
ingum frá mér. Nei, þetta er reyndar
ekki alveg rétt, en ég er ekki mjög
upptekin af því að vera þjóðfélags-
gagnrýnandi. Ég á vini í rithöfunda-
stétt sem velta því stöðugt fyrir sér á
hvaða hátt tímarnir hafa breyst,
hvaða straumar og stefnur séu í tísku
og hvers vegna. Ég er ekki einn
þeirra. Ég held að dauði föður míns
hafi haft afgerandi áhrif á hugsana-
hátt minn sem byggist upp á vanga-
veltum um það hvað felist í ástinni
og mannlegum samskiptum.”
Og hvað er ást?
“Tímaritin segjast eiga svarið.”
En gefa þau rétt svör?
“Þú ert mjög einkennileg kona.
Sjáðu nú til. Ástin er bara líkams-
Stundum þrái ég dauðann. Stundum skelfist ég hann. Ekki dauðann sjálfan heldur aðdragandann. Hægt og
þjáningarfullt dauðastríð... Ég er æti'ð að skima eftir einkennunum sem tákna dauðastimpilinn.
var ekki þama. Þá leið mér eins og
þeim sem stendur á sama. Ég hugsaði
með mér: “Er það svona sem fólki
líður þegar enginn talar við það. Er
það svona sem líf hins einmana
manns er? Ef svo er þá er það helvíti
á jörðu”.
verkum þínum.
“Það er eins konar uppbót vegna
þess að ég var sá eini í minni fjöl-
skyldu sem var ekki músíkalskur. Að
gera tónlistina að yrkisefni er mín
aðferð við að sanna að ég hafí skiln-
ing á henni.”
sem finna má í bókum þeirra. Og nú
er ég sérstaklega að hugsa um Knut
Hamsun sem segir í upphafi Pan:
Fyrir nokkrum dögum voru mér
sendar tvær fuglsfjaðrir langt að, frá
konu sem ég átti þær ekki hjá, tvær
grænar fjaðrir...” Þessi setning heill-
Orðin vildu ekki koma, efnið var ekki þarna. Þá leið mér eins og þeim sem stendur á sama. Eg hugsaði með mér: “Er það svona sem fólki líður þegar
enginn talar við það. Er það svona sem líf hins einmana manns er? Ef svo er þá er það helvíti á jörðu”.
starfsemi, ör hjartsláttur og adrena-
línflæði: “The heath is on”. Það er
allt og sumt. Annars er ég alltaf að
verða ástfanginn. Af konum sem ég
sé í lestum, í flugvélum, hvar sem er.
Hver er andstaðan við að vera ekki
ástfanginn? Líklega sú að láta sér
standa á sama.”
Stendurþér aldrei á sama?
“Jú, vissulega koma þær stundir en
þær staldra stutt við. f eitt til tvö ár
gat ég ekki skrifað. Ég hafði skrifað
þrjár þykkar bækur hverja á eftir
annarri. Það var eins og ég væri bú-
inn að tæma skáldskaparbikarinn í
botn. Orðin vildu ekki koma, efnið
Svo kom að því að mér hætti að
standa á sama og þá gat ég skrifað á
ný. Rithöfundur má ekki láta sér
standa á sama, hann verður að búa
yfir samúð og samkennd _ og nú er
ég að grípa til hugtaka sem fyrirfmn-
ast vart lengur í einstaklingshyggu-
þjóðfélögum okkar tíma.”
Ertu pólitfskt þenkjandi.
“Nei, ekki lengur. Ég var á vinstri
vængnum á sjöunda áratugnum, í
mótmælagöngunum þar sem allar
sætu stelpumar voru. Ég átti líka
önnur erindi sem ég man ekki lengur
hver voru.”
Tónlist kemur mikið við sögu í
Hvert er uppáhaldstónskáld þitt,
eða ertu einn afþessum mönnum sem
segjast ekki eiga eftirlœti á neinum
sviðum?
“Já, ég er einn af þeim mönnum.
En það eru nokkur tónverk sem ég
hef meira dálæti á en öðrum. Ég get
þess vegna sagt sem svo að Schubert
hafi samið kvintetta sem séu þeir fal-
legustu sem samdir hafi verið,
Brahms á píanókonsert sem ég dái...
Svona get ég haldið áfram.”
Hvaða rithöfundar hafa haft djúp-
stœðust áhrif á þig?
“Allir. En ég hef ekki beinlínis lært
af rithöfundum heldur setningum
aði mig þegar ég var bam. Hvaðan
komu þessar fjaðrir? Hver er sagan á
bak við þær? Hamsun segir okkur
það ekki. En setningin er töfrandi því
hún skapar ákveðna dulúð. En eftir-
lætisbók mín á mínum bamsámm var
Greifinn af Monte Christo, sagan af
manni sem er knúinn áfram af hefnd-
arþorsta, það átti við mig.”
Lestu íslenskar skáldsögur?
“Ég hef vitaskuld lesið Laxness.
Ég hef því miður ekki lesið Þórberg
Þórðarson en heyrt mikið af honum
látið. Mér var sagt að hann hefði
skrifað bók sem heitir Bréf til Lám
og ég stal Lám nafninu frá honum og