Tíminn - 26.07.1968, Blaðsíða 7

I
r f, r ,* i i i“r v v f i r, } i* • ,r A >\ «
TIMINN
Kveðja frá
Sambandi ísl. samvinnufélaga
Við fráfall Jónasar Jónssonar frá Hriflu, minnast íslenzkir samvinnumenn
þess, aS hann var sterkasti málsvari, boSberi og hugsjónaleiStogi samvinnustefn-
unnar hér á landi í hálfa öld. Hann gekk ungur í þá sveit, helgaSi samvinnuhug.
sjóninni krafta sína og baráttuhug og hóf að rita um samvinnumál með þeim hætti
að þjóðarathygli vakti þegar í stað. Síðar stofnaði hann skóla hreyfingarinnar og
stýrði honum í áratugi. Þar veitti hann ungum samvinnumönnum veganesti, sem
dugði öðru betur í baráttu og starfi. Skólann gerði hann að virtri menntastofnun.
Hann var einnig lengi ritstjóri aðalmálgagns samvinnuhreyfingarinnar hér á
landi og bar skjöld hennar og sverð í sókn og vörn með óbrotgjarnri reisn. —
Hugsjónir hans og ritsnilli urðu hreyfingunni til ómetanlegs brautargengis en eru
jafnframt bjartur viti, sem lýsir langt fram á veg.
íslenzkir siamvinnumenn kveðja því Jónas Jónsson frá Hriflu, með djúpri
virðingu, aðdáun og þakklæti.
JAKOB FRÍMANNSSON.
FÖSTUDAGUR 26. júlí 1968.
undur smávægilegt það, sem um
var deilt.
En þá braut í blað. Unga kyn-
slóðin sá, að of miklu var eytt
í togstreituna við Dani, og væri
meir um vert að snúa sér að inn-
anlandsmálunum. Á þeirri
stundu er það, sem þjóðin tekur
að skipa sér í flokka um þau, og
þá fer hér eins og í nágranna-
löndunum. að þjóðin skipar sér í
þrjá flokka. Er það athyglisvert,
að Jónas Jónsson er ráðhollur í
hópi þeirra, sem stofnuðu verka-
lýðssamtökin, en sakir aðstöðu og
uppeldis er hann einnig megin-
burðarásinn í stofnun Framsókn-
arflokksins, sem hagur sveitafloks
stóð hallari fæti fyrir stóriðju þá,
sem komin var til sögu við sjáv-
arsíðuna. Segja má, að fáir eða
engir hafi orðið slyngari og mik-
ilvirkari við að stíga ölduna á
þessu tímabili í íslenzkum stjórn-
málum en einmitt Jónas Jóns-
son og hans samherjar, og gilti
þetta þá ekki síður í uppeldis-
og menntamálum og þar með töld
um fögrum listum, en fáir eru
þeir í hópi stjórnmálamanna, sem
þar stigu hana jafnfarsællega og
Jónas Jónsson.
Ég lýk þessum fáu minningar-
orðum mínum með þeim ummæl-
um, að lengi mun sjá staði ævi-
starfs Jónasar Jónssonar í ís-
lenzku bjóðlífi, og það svo að
bera mun við himin af sjónarhól-
um langrar framtíðar
Guðbrandur Magnússon.
t
Jónas Jónsson frá Hriflu er lát-
inn. Með honum er horfinn einn
stórbrotnasti og sérstæðasti per-
sónuleiki meðal íslenzku þjóðar-
innar á pessari öld. Á þingmanns-
ferli sínum og fárra ára ráð-
herratíð, kom hann fleiri nyt-
semdarmálum fram, en dæmi eru
til hér um einstakan mann á
jafnstuttum tíma,
Jónas vai alltai á undan sam-
tíðarmönnum sínum og því oft
misskilinn. Hann, átti t.d. þá tvo
eiginleika í mjög ríkum mæli,
sem mjög sjaldac fara saman i
einni persónu, að vera óvenju
víðsýnn nugsjónamaður og frá-
bær framkvæmdamaður
Þjóðin mun þakka honum því
betur, sem lengra líður fram 0-
hlutdræg íslands saga ■ síðari
tíma, mun telja hann mesta mann
þjóðarinnar meðal samtíðar-
manna sinna.
Jón Sigtryggsson.
f
Það leikur ekki á tveim tung-
um, að saggn mun telja Jónas
Jónsson frá Hriflu mann aldarinn-
ar. Saga J. J. er eitt óslitið æfin-
týri. Hann fæddist í l'ágreistum
torfibæ á bakka Skjálfandafljóts á
mesta harðindatíma síðustu aldar,
þegar við lá, að mörgum sveitum
blæddi út vegna fólksflótta til
Vesturheims. Jónas brauzt til
mennta með lítil fararéfni en
mikinn vil'jakraft oig trú á lífið.
Hjaltalín, skólastjóri á Akureyri
gaf Jónasi þann vitnisburð, að
aldrei hefði þyngri fiskur komið
á sitt færi. Eftir þriggja ára nám
í höfuð menningariöndum Evrópu
kom Jónas heim Oig þar með var
lífsstarfið hafið. Með skriifum sín-
um í Skip.faxa, Timarit kaupfélag-
anna og síðar Tímann, réðst hann
gegin kyrrstöðu- og afturhaldsöfl-
um þjóðfélagsins með brugðnum
brandi. I-Iann laiU'St upp herópi
líkt og Jósúa við rnúra Jeríkó-
borgar og íhaldsvirkni hrundu,
nýr tímd var gen.ginn í garð. Með
stjórnarmyndun Tryggva Þór-
hallssonar og Jónasar Jónssonar
1927 hófst fiinmáratímabilið, sem
kallað er. Þá hófst allsherjar sókn
á ölilum sviðum þjóðlífsins. Rækt
un, endu'rnýjun húsa og vegakerf-
ið teygði sig um sveitir landsins.
Héraðsskólarnir voru reistir við
heitar lindir og höfuðborgin
ski.pti um svip. Landspítaii, Þjóð-
leikhús og sundihöll voru reist og
grunnur lagður að háskólahverfi.
Það var líkast því, sem þjóðin
hefði vaknað af Þyrnirósarsvefni
og verið l'ostin töfrasp'rota á þessu
Jónasartímabili frá 1927—1932.
Maðurinn, sem stóð fyrir þessúm
umbrotum lék á fiðlu, sem gerð
var úr penna og bleki.
Á þessum árum var tími hi.nna
fjölmennu funda. Þá geystust for
ingjár flofckanna mdlli héraða um
gervallt landið, og var hesturinn
viða aðalsamgöngutækið. Á löng-
um ferðum á hestum var úthaldi
Jónasar Jónssonar við brugðið.
Fylgdarmenn hans hafa sagt, að
oft hafi hann fengið sér góðan
blund á hestbaki milli staða, því
að fundir stóðu oft fram á nótt.
Á fundi þessa var’ fjölmenní úr
heilum héruðum og varð oft að
halda þá.undir beru lofti; þvL að
hvergd . fannst húsrými fyrir svo
mikið fjölmenni.
Frægir voru Sveinastaðafundur.
Ske'ggjastiaðafundur, Borgarnes-
fundur og ekki sízt Hvammstanga
fundur, þar sem Ólafur Thors fór
úr jakíkanum i Viðureigninni við
Jónas Jónsson. Þessir fundir voru
einví'gi stjómmálaforingjanna, til
aðstoðar þurfti hvorki gamanleik-
ara né hljómsveitir. Þá hugsuðu
menn um þjóðmálabaráttuna en
ekki skrípalæti. Skiptist þá þjóðin
í tvær fylkinigar, með Jónasd eða
á móti honurn.
Búðardalsfundui'inn: Það átti
að fara að halda stóran fund í
Búðardal, ég var þá unglingur
vestur á Skógarströnd. Áhuginn
var mikill að komast á fundin.n.
Við lögðum af stað fjórir ung'ir
menn á bátkríii og rerum inn
allan Hvammisfjörð á móti austan
strekkingi, en á fundjnn kpmumst
við. Fundurinn var í stóru slátur-
húsi, þarna var mikið fjölmenni.
og stórskolalið frá báðum, en for
ingjar þarna voru Jón Þoi'lákis-
son og Jónas. Þetta var harður
fundur, sem stóð fram á nótt.
En er heim skyldi halda var veðrið
tekið að versna, stórsjór á firð-
inurn, ófært á lítilli bátskel. Varð-
skipið Óðinn lá í höfninni, far-
kostur d'ó m .s m ál a rá ð'he rr ans. Ég
herti upp huigann, gekk á fund
Jónasar Jón.ssonqr og bað urrí far
fyrir okkur fjórmenningana út
fjörðinn. Það var auðsótt og vair
okikur skotið á land í Stybkis-
hólmi. För okikar þótti hin fræki-
legasta, að hafa fa.rið með her-
skipi í boði ráðherra, sem þá
var talin.n næstum einvaldur í
landi.nu.
Austurlandaferðin: Eftir að J.J.
hóf görígu sína á áttunda tug
ævinnar gerði'st hann hdnn rösk-
asti ferðamaður, 'heimsótti fornar
slóðir víða um álfuna, þar sem
hann dvaldi við nám á fyrsta
tug aldarinnar. Það var okkur
mikil ánægja gömlum nemendum
hans, Hailldóri Sigfússyni, Guð-
mundi Inga, og undirrituðum, er
vdð fen.gum hánn með okkur í
ferðalag um Austurlönd nær, _á
hinar fornu söguslóðir bibliunnar.
Þessi farð varð okkur öllum og
ekki sízt Jónasi ógleymanleg. —
Ganga 4 spor Páls postula um
Damaskus, koma að gröf Saladins,
sem barðiist við Ríbharð Ljóns-
hjiarta. Standa í garði Pílatusar
og ganga þaðan á Golgata, yfir
lækinn Kedron í Getsemane til
OHufjaillsins. Upphafsmaður Sund
haliar Reykjavíkur og sundlauga
héraðsskólanna tók nú rösklega
sundtökin i Dauðahafinu við ræt-
ur Jeríkóborgar. á sjötugasta og
níunda aldursári.
Tveim árum síðar fór Jónas
Jónsson með dóttur sinni til
ísrael, þar sem samvinna manna
hefur gert grýtta eyðimörk að
gróðursælu landi
Drengurinn, sem fæddist og ólst
upp vi'ð undiriledk Goða.foss á
bökkum Skjálfandafiljóts, hefur
nú lokið ferð sdnni á meðal okkar.
En saga hans geymist og spor
hans munu sjást um aliar byggðir
íslands.
Hjálmtýr Pétursson.
f
Kveðja frá Þingeyingum.
Dáinn! Horfinrt1
Svo varð Jónasi Hallgrímssyni
að orði við andlátsfregn. Undrun
og spurn er i orðunum. Ennþá
grípa okkur lík hughrif Við trú-
um því varla, að gamlir vinir og
samferðamenn hverfi úr hópi okk
ar. Við eigum ekki og þurfum
ekki að trúa. Þeir lifa' áfram í
verkum sinum og minningum okk-
ár.
Jónas trá Ilriflu verður aldrei
dáinn og horfinn nokkrum ís-
lendingi. — Hann fæddist 1. maí
1885, eitthvert harðasta og kald-
asta vorið og sumarið á versta
harðindatímabili 19. aldar. Það var
fært í U'ásögur, að þá var spretta
svo lítil, að breiða þurfti poka á
reipin, svo að heyið tylldi í bönd-
unum.
I-Iann var þriðja barn blá-
fátækra frumbýlinga í Hriflu,
engjalausri hjáleigu frá höfuðból-
inu Ljósavatni. Þar var allt lág-
reist, ekki einu sinni bæjarþil
fram á hlaðið
Nú er ' Hriflu eitt stærsta bú
sveitarinnar Bjartar stórbygging-
ar í víðlendu túni Dlasa við af
þjóðvegi. Flest gömlu smábýlin
íslenzku hafa iandkosti til að
verða að stórbýlum
Litli drengurinn sem fæddist i
lágreistu Hriflubaðstofunni er í
dag borinn til moldar. viðurkennd
ur af alþjóð sem virkasti foringi
í baráttunni, þegar íslendingar
voru að rísa úr öskustó örbirgð-
ar og kúgunar til þess að skipa
virðingarsess í flokki fremstu
menningarþjóða.
Við íslendingai erum allir ná-
skyldir, svo sem ein ætt eða fjöl-
skylda. Þess vegna má vænta af-
burðamanna iafnt úr iægstu hreys
um sem hæstu ættgörðum.
Nánust.u ættingiar Jónasar voru
ekki bióökunnir En ekki þarí
að fara nema fram til síðari hluta
18. aldar til þess að finna san.
eiginlega forfeður hans og ýmissa
ágætra skálda og athafnamanna,
bæði í öður- og móðurætt. Þar
má nefna Fiölnismenn. Brynjólf
Pét.ursson og Jónas Hallgrímsson
Hannes Hafstein. Davíð Stefáns-
son og lóhann Siguriónsson
Lögmál erfðanna eru óræð Sér
stæðar eigindir frá löngu horfn-
um forfeðrum op mæðrum geta
sameinazt i einstaklingum, svo ríá-
frændur verði ólíkir. Þessar ör-
lagadísir erfðanna voru stórgjöf
ular við Jónas frá Hriflu.
Það er aðall skálda og lista-
manna að geta séð hluti og við-
burði frá fleiri hliðum og í breyti-
legra ljósi og með meira innsæi
en aðrir og geta miðlað öðrum
af þessurn sýnum sínum. Jónas
átti þennan skáldhug og andagift
í ríkari mæli en flestir aðrir.
Hann orti þó aldrei ljóð, sögur
eða leikrit, en margar ritgerðir
hans og iafnvel fræðibækur eru
þrungnar af skaldlegri andagift.
Öllu framar orti hann í fram-
kvæmdum. Hann skapaði sögu úr
skógum hugmynda sinna og þeirri
meginkynngi og myndagnótt, sem
í huga hans bjó.
Jónas var alinn upp við fátækt
á smábýli í harðbýlli sveit á harð-
indaárum. Þetta varð honum að
dýrmætum arfi. Hann skildi þá,
sem urðu að beygja sig undir
þungt brauðstrit við annir lífs-
bjargar, nótt með degi. Þá vildi
hann hefja til meiri tækifæra til
menningar og lífsnautnar.
Æskuheimilið stóð við þjóðveg
á krossgötum pingeyskra byggða
og með víðsýni til allra átta Sú
kynslóð Þingeyinga, sem kennd
er við pjóðhátíðina 1874 var á
bezta starfsaidn á æskudögum Jón
asar. Vorhuga hennar buguðu eng
in harðindi Þeir trúðu á samtaka°-
mátt hinna fátæku smáu. Þeir
stofnuðu i fyrsta kaupfélagið og
brutust undan efnahagslegu oki
selstöðunnar Þeir stofnuðu Þjóð-
liðið. sem átti að verða landsmála-
félag, sem hafði stórfelld áhrif,
þó skammvinnt vrði Þeir stofn-
uðu Huldufélagíð til að vinna að
innanhéraðsmiálum. Flestir þeirra
voru of fátækir iii að geta geng-
ið í skóla Þeir stofnuðu bóka-
félag, lærðu erlend mái og lásu
úrval heimsbókmenntanna, mest -
þýðingum á Norðurlandamálum.
Engar erlendar menningarhreyf-
ingar fóru fram hiá þeim. Þeir
voru mjög frjálslyndir félags-
hyggjumenn á öllum sviðum
Jónas Jónsson var trúr læri-
sveinn bessara manna og hélt Þess
ari barnatrú sinm allt til æviloka.
Ævistarf hans var að koma æsku-
hugsjónum sínum og þeirra í
framkvæmd
Jónas fór sínar sérstæðu leið-
ir til bess að búa sig undir lífs-
starfið. Hann var veturna 1903—
1905 á gagnfræðaskólanum á Ak-
ureyri. Þá voru bar aðalkennarar
Hjaltalín og Stefán Stefánsson.
Hann varð fyrir miklum áhrifum
frá báðum. Hiaitalín beindi huga
hans að þjóðlegum træðum, en
Stefán að íslenzkri náttúrufræði.
Síðar ritaði hann kennslubækur á
báðum bessum sviðum
Haft var eftii Hjaltalín. að
Jónas væri sá stsérsti lax. sem
komið hefði á hans snæri.
Jónas var nú vetur heima og
kenndi á Ljósavatni Síðan hófst ,
Framhald á bls. 9 i