Tíminn - 12.10.1968, Blaðsíða 6

LAUGARDAGUR 12. október 1968.
TÍMINN
Þjóðleikhúsið:
Púntila bóndi og
Matti vinnumaður
eftir Bertolt Brecht - tónlist
Paul Desseau - aðalþýðandi Þorst.
Þorsteinsson - Leiktjöld Manfred
Grund - Leikstjóri Wolfang Pintzka
Róbert Arnfinnsson og Brfet HéSinsdóttir f hlutverkum sinum.
Bertolt Brecht skilur hlutverk
leikskálda nýjum skilningi. Ekki
finnur hann til í straumum sam-
tímans, þótt hann láti berast með
þeim. Tilfinningar sínar bælir
hann vægðarlaust niður, enda er
það honum kappsmál að láta
skynsemi ráða viðhorfum manna
og gjörðum. Verk hans endur-
spegla samtímann í skæru ljósi,
vekja forvitni, þvinga menn til
að hugsa og mynda sér skoðanir
hvort sem þeim er þáð ljúft eða
leitt. Stéttabarátta og lífskjör lít-
ilmagnans lætur hann stöðugt til

HLAÐ
RUM
Hlaltrúm henta allstaHar: t bamaher*
bergiS, vnglingaherbergUl, hjónaher-
bergið, nmarbústaBinn, veiBihúsiB,
bamaheimili, heimavlstarskóla, hótel.
Helztu koatir hlaðrúnumna rru:
■ Rúmin mi nota eitt og eitt lér eða
hlaða þeim upp i tvaer etfa þijir
habSir.
■ Hzgt er aS fá aukalega: Náttborð,
stiga eða hliðarborð.
M ImuuUnál rúmanna er 73x184 «m.
ftíjp er að fá rúmin með baðmull-
ar og gúmmldýnum eða án dýna.
■ Rútnin hafa þrefalt notagildi þ. e.
kojur.'eimtaUingtrúmoghjónarúm.
■ Rúmin eru úr tekki eða úr brénni
(brennirúmin eru minni ogódýrari).
■ Rúmin eru öll l pðrtum og tekur
aðeins um tvsr mlnútnr að setja
þau Bman eða taka i sundur.
HÚSGAGNAVERZLUN
REYKJAVtKÚR
BRAUTARHOLTI 2 - SÍMI 11940
sín taka. Róttæk söguskoðum er
hafin, gömul vandamál og ný til
mergjar brotin, skurðgoðum vana
þankans varpað af stalli úreltum
hugmyndum kollvarpað og bylt-
ing boðuð: Boðberi marxismans
kveður sér hljoðs.
Nú væri kannski ekki úr vegi
að vitna í Brecht sjálfan og smá-
kynnast listkenningum hans. Á
einum stað segir hann t.d.: „Lít-
um inn í leiksal og sjáum hvern-
ir leiklist orkar á sýningargesti.
Allt í kringum okkur eru hreyf-
ingarlausar skuggaverur í annar-
legu ástandi. Þessir áhorfendur
virðast ýmist taka á af öllum
kröftum eða vera að lognast út
af. Engin orðaskipti eiga sér stað
þeirra á meðal Það er engu lík-
ara en hér sé samain kominn hóp-
ur sofandi fólks, sem dreymir
illa .... Það horfir ekki, það
étur með augunum. Það hlustar
ekki, það gleypir orðin með eyr-
unum. Það ætti þó að vera á-
nægjulegt að horfa og hlusta við
slíkt tækifæri, en þessu fólki virð
ist vera hlíft við allri áreynslu
og haft að leiksoppum án þess
að hafa hugboð um það.“
Menn hrifast á leiksýningum,
þar sem þeir eru sljóir og atkvæða
lausir þiggjendur. Brecht vill aft-
ur á móti frelsa þá og hvetja
til að nota dómgreind sína ó-
spart og hann eggjar þá sannar-
lega lögeggjan. Samkvæmt forn-
um fræðum standa menn einir
og óstuddir andspænis örlögum
sínum. Brecht er á annarri skoð-
un. Hann vill heldur að þeir horf-
ist í augu við sögu mannkyns og
þróun. Á vorum vísindatímum
ber öllum leikhúsmönnum, hváða
nafni sem þeir nefnast, að beita
vísindalegum aðferðum og tækni.
Leiklist á að vera þjóðmálalist,
grundvölluð af félagslegri gagn-
rýni, sem stuðlar að frjálsri skoð-
anamyndun og virkri þátttöku og
gerir mjönnum kleift að dieila
sj'áifistætt á það, sem gerist á leik-
sviði. Lærdómurinn liggur þar
ekki á lausu. Það er áhorfend-
ans að draga lærdóm af sjónleik,
meta hann og vega eftir eigin
vitund.
Til þess að það megi takast,
er fjarlægð eða fráhvarf nauðsyn
leg: Höfundur þarf að vera í hæfi
legri fjarlægð frá þeim veruleika
sem verk hans grundvallast á,
leikendur í hæfilegri fjarlægð frá
þeim persónum, sem þeir leika
og áhorfendur í hæfilegri fjarlæg
frá þeim leik, sem sýndur er á
sviðinu .Blátt bann er ekki að-
eins lagt við innlifun leikenda,
■ heldur líka við sefjun áhorfenda
| og dáleiðslu. Hljóti leikari til að
nynda þann dóm, að hann hafi
ekki leikið Hamlet. heldur verið
íHamlet, þá bemdir allt til þess,
að honum hafi orðið á skelfilegt
glappaskot og nálgast slík um-
mæli áfellisdóm eða -jafnvel níð
li ljósi þeirra kenninga, sem
Brecht boðar. Leikarans er ekki
að' holdgast og „sálast" (notað
hér í tvöfaldri merkingu, bæði
nýrri og gamalli) í leikpersónu,
í\ /1/^JSvl —i
SKARTGRIPIR
i t
Modelskartgripur er gjöf sem ekkj gleymist. —
• SIGMAR OG PÁLMI •
í Hverfisgötu 16 a. Simi 21855 og Laugaveg 70. Simi 24910
heldur að sýna hana umbúðalaust
og segja á henni kost og löst.
Enginn sannur Breehtsinni mundi
því leyfa sér þá ósvinnu, að leika
; sér að tilfinningum þeirra hrekk
lausu sálna, sem í leiksalnum
sitja, hleypa þeim í geðshræringu,
svæfa þar með dómgreind og
slæva hugsun. Forðast skal sem
heitan eldinn að falla í stafi og
gleyma sér.
Sjónleikur verðux því áðeins
réttilega metinn og skilinn, að
tilfinninga- og hluttekningarlaust
sé á hann horft og skynsemin
ein fái að starfa köld og óröskuð.
! Skynsemisvera gerir sér ekki áð-
eins ljósa grein fyrir „örlögum"
leikpersóna, heldur líka sínum
e’gin. Örlög okkar, ef örlög skyldu
kallast, verða ekki rakin til guðs
almáttugs, þaðan af síður verða
þau skýrð með háspekilegum út-
listunum né sálfræðilegum glós-
um. Af hvers konar toga eru þau
þá spunnin? Því er fljótsvarað,
af þjóðfélagslegum og sögulegum
toga, sú er að minnsta kosti skoð-
un Brechts. Þau eru nátengd
I þjóðfélagsskipan og sögulegri þró
un mannkyns. Örlög okkar eru
því ekki yfirnáttúruleg og óáþreif
anleg fyrirbæri, heldur áþreifan-
leg vandamál, sem má leysa með
ýmsum róttækum meðulum eins
og t.d. þ j óðf élagsbreytingu, ef
annað bregzt.
Séu sjónarmið Brechts annars
vegar og Aristótelesar hins veg-
ar borin saman, þá kemur undir
eins í ljós, hversu ólík og önd-
verð þau eru Forngrikkinn ger-
ir ráð fyrir, að viðureign manna
við örlög sín séu eilíf og óum-
breytileg. Á þeim gamla og
trausta grunni hafa harmleikir
hvílt frá fornu fari Það er þeirra
kjarni og styrkur. Brecht lætur
sér hins vegar ekki nægja að
gera róttæka formbyltingu, held-
ur ræðst hann líka á kjarnann
sjálfan og klýfur hann. í stað
harmleikja skulu koma „epísk“
verk. Brecht afneitar örlögunum.
Hann leggur allt kapp á að leiða
sannleikann í ljós. bjóða blekk-
rngum ðyrginn og skirrist ekki
við að skera upp herör gegn
þeim öflum. sem hann telur kúga
aðra og arðræna .Auðvaldi og
pótintátum þess eru ekki vand-
aðar kveðjurnar.
Enda þótt Brecht hafi haldið
þeirri skoðun eindregið og óspart
á loft, að vinnubrögð hans og
leikstjórnarhættir séu þeir einu,
sem fullnægi vísindakröfum nú-
tímans og henti framsýnum bylt-
ingarskáldum, sem vilja flest gam
alt og gróið feigt, þá stendur
hann þrátt fyrir það í þakkar- i
skuld við ýmis leikskáld fyrri
alda. Hann vílar t.d. ekki fyrir 1
sér að beita sömu brögðum og
starfsbræður hans gerðu endur
fyrir löngu austur í Indlandi,
Kína og Japan. Starfsaðferðir og
tækni leikhúsmanna þeirra, sem
voru uppi á dögum Elísabetar I.
hafa líka reynzt honum frjó fyrir-
mynd. Sitt hvað hefur hann líka
sótt til trúða og annarra skrípa-
leikara, sem leika listir sínar í
fjölleikahúsum eða í almennum
skemmtigörðum. Svo notar hann
„kór“ á svipaðan hátt og Grikk-
ir gerðu forðum og svona mætti
lengi telja. Brecht virðist þvi ekki
hafa verið við eina smiðjuna bund
inn, ef svo má að orði kveða.
Eftir því að dæma er bylting hans
og „kjarinaklofning“ ekki jafn-
algjör og hann sjálfur vlll vera
láta.
í leikskránni rita þeir félagar,
Wolfang Pinízka og Manfred
Grund athugasemdir í tilefm af
sviðsetningu í R-vík 1968. Þar
stendur m.a.o.: „Við höfum lagt
sérstaka áherzlu á framsetningu
þeirra atriða, þar sem Matti ræð
ur gangi mála. Til dæmis í eld-
húsi-nu, á búgarðinum og eins er
dömurnar frá Kúrgela koma í
heimsókn til Púntila, eða þegar
Eva gengst undir hjúskaparpróf-
ið og einnig í Saunabaðinu.“ En
þrátt fyrir þráláta viðleitni og
fagran ásetning Þjóðverjanna, þá
virðist sú sérstaka áherzla þeirra
missa víðast hvar marks. Ef frá
eru talin nokkur vel valin orð,
þá er Matti vinnumaður jafnflat-
ur og fjalirnar. sem hann hefur
undir fótunum. Sannleikurinn er
sá, að Brecht tekst sjaldnast að
gera aðal málpípur sínar mann-
eskjulegar né ljá þeim persónu-
töfra Heldur eru þeir nú ó-
skemmtiiegir og ófélegir bessir
fulltrúar dyggðar’inar og réttra
þjóðfélagshátta, þegar til lengri
kynna kemur Mér segir svo hug-
ur um, að þeir tvímenniingar,