Tíminn - 06.11.1968, Page 8

MIÐVIKUDAGUR 6. nóvember 1968.
3
TIMINN
Þunnskipað í röðum þeirra aðila, er
annast eiga geðheilsu landsmanna
Sennilegt er, að augu manna séu nú að opnast fyrir hinni geysilegu vöntun á sérmennt-
uðu starfsfólki á sviði geðheilbrigðismála. Hvert sem litið er, skortir sérmenntaða menn
og konur. Það er þunnskipað í raðir þeirra aðila, sem annast eiga geðheilsu landsmanna.
En nú virðist sem einhver skriður sé að komast á mál þessi, starfsaðstaða og launakjör til
handa þessum aðilum batni og fleiri námsmenn leggi út á brautir geðlækninga, sálfræði
eða félagsfræði, svo dæmi séu nefnd. Félagsfræðingar eru frekar ungir í faginu hérlendis
og hafa kannski ekki látið fara mikið fyrir sér enn þá, en engu að síður eru þeir bráð-
nauðsynlegir í nútíma þjóðfélagi
Hulda Guðmundsdóttir er ein af fáum íslenzkum konum, sem lagt hafa fyrir sig félags-
fræði, og fer hér á eftir viðtal við hana um þeirra störf.
— Hversu margir félagsráð-
gjafar eru starfandi hér á landi?
— Sex. Ein starfar við Sálfræði
deild skóla og tvær við Félags-
og framfærslumálastofnun Reykja
víkur. Ein starfar hjá Barnavernd
arnefnd Reykjavíkur, ein við
Kleppsspítalann og svo ég við
Borgarspítalann, aðallega geðdeild
ina.
— Hve margir félagsráðgjafar
þyrftu að vera hér á landi?
— Það er nú erfitt að nefna
úveðna tölu, en óhætt er að segja,
að við mættum vera mikið fleiri,
því við höfum allar meira en nóg
að gera og svo eru ýmsar stofn-
anir, sem æskilegt væri að hefðu
félagsráðgjafa. f nágrannalöndum
okkar starfa félagsráðgjafar t.d.
í stjórnarráðuneytum, í fangels-
um, við skóla, í uppeldisstofnun-
um, í mæðrahjálp og stofnunum
sem leysa alls konar fjölskyldu-
vandamál (familiecentrum).
— í hverju er starf félagsráð-
gjafa fólgið?
— Félagsráðgjöf er í því fólgin,
að vinna úr sambandi einstakl-
inga og félagslegu umhverfi
þannig, að lögð sé áherzla á að
þeir geti á sem öruggastan og
árekstraminnstan hátt lifað í um-
hverfi sínu. Það er þýðingarmik-
ið að hjálpa einstaklingnum að
verða fær um að uppfylla þær
skyldur sem vænzt er að hann
uppfylli, sem félagi, faðir, eigin-
maður, vinnufélagi, nágranni o.s.
frv., á þann hátt sem gerir hann
sjálfan og þá, sem við hann eiga
að lynda, ánægðan.
Starf félagsráðgjafa nær yfir
það svið, sem einstaklingurinn og
félagslegt umhverfi hans tengist
og verkar hvort á annað.
'“’au vandamál, sem til þess eru
fallin að leysa með félagsráðgjöf,
eru vand.amál, sem hindra félags-
lega rlarfsemi einstaklingsins,
vandap'ál sem vfe-ka niðurbrjót-
andi f vellíðan einstaklingsins
sjálÍM og sambani* hans við með-
bor?r*rana.
Þoss vegna g%,tur félagsráðgjöf
haft þýðingu fjrir samband ein-
staUingá' innby rðis, eða samstarf
umstaklingp v;ð hið skipulagða
uruhverfi eða þjóðfélag.
— Getið þér sagt okkur eitt-
hvað sérstak* um þörf félagsráð-
gjafar á sjúkrahúsum?
— Varla er til neitt sjúkdóms
ástand, þar sem félagslegir þætt-
•r, eða félpgsleg vandamál koma
ekki að einhverju leyti við sögu.
Við vitum t.d. að sjúkdómur get-
ur orsakað fátækt eða a.m-k.
ninnkað tekjumöguleika. Við vit
um að sjúkdómur, minnkar
vinnuhæfni og ef til vill missir
sjúklingurinn atvinnu sfna. Auk
þessara augljósu félagslegu áhrifa
sjúkdómsins, eru hinir sálrænu
fylgikvillar. Hér hugsa ég eink-
um um þunglyndi eða minnimátt-
arkennd og sektarvitund, sem
sjúklingar geta haft, svo að nefnd
séu nokkur kunn atriði. Raunveru
leiki sjúkdómsins kemur ekki að-
eins fram í breyttum efnahag,
breytingu á heimilishaldi og
: barnagæzlu, heldur hefur líka
áhrif á fj öisky ld u jaf n v æ g i ð, og
■hlutverk einstakra fjölskyldumeð
liima breytast t.d. ef pabbi á að
gæta barnanna, en mamma að
vinna úti. Óöryggi kemur í stað
öryggis, skilnaður í stað samlífs,
söknuður í staðinn fyrir félags-
1 kennd, ölmusa í stað sjálfstæðis.
Hlutverk fjölskyldumeðlimanna
breytast mjög og allt þetta orsak
! ar meiri ábyrgð og álag fyrir
suma þeirra, öðrum verður það
til gleði að geta, eða reyna að
gera svolítið meira fyrir fjö’ál.yld-
una, en það getur líka leitt til
tilfinningar um svik, ódugnað og
til beiskju.
Hinum sjúka gremst kannske,
að hann getur ekki stundað
skyldustörf sín á vinnustað, eða á
heimili, en hann getur glaðzt yfir
að vera ómissandi, eða hryggst
begar hann finnur hið gagnstæða,
þegar allt virðist ganga vel an
hans og hann óttast að annar taki
sætl hans í fjölskyldunni eða vina
hópnum. Þrátt fyrir öll ný lyf
og þekkinguna, eru stöðugt marg
ir sjúkdómar, sem bera félagsleg
einkenni, þau álög sem sjúkling-
urinn sjálfe: skynjar sem byrði
og uppíifíi- a mismunandi hátt,
kannske iýrst og fremst þannig að
hann sé sendur burt frá heimil-
inu og eigi að aðlaga sig nýju
umihverfi, dvelja hjá nýju, fólki,
; liggja sem sýningargripur ókunn
' ugra, klæddur í náttskyrtu sem
| hann á ekki sjálfur og finna per-
: sónuleika sinn rýrðan. f byrjun
; er hann kannske óttasleginn, en
smám saman venst sjúklingurinn
því að ábyrgðin sé tekin frá hon-
um, það á sér stað afturför í hátt
erni þans sem fullorðins manns,
hann verður barnalegur, ósjálf-
stæður, kannske sérgóður og öðr-
um áhangandi. Hvernig getur
hann í þessu hílitverki, haldið
þeirri virðingu, sem hann telur sig
verðskulda frá fjölskyldu sinni, og
hvernig er hægt að hjálpa hon-
um að takast á hendur fyrri
ábyrgð, þegar hann á ný hverfur
aftur út í þann heim, sem er utan
dyra sjúkrahússins. Hver hjálpar
fjölskyldunni að skilja þá afstöðu
sem sjúklin-gurinn hefur tekið, þýð
ingu hennar, og hvernig fjölskyld
an geti sem bezt á ný aðlagast inn
byrðis, þegar sjúklingurinn er
kominn heim. Og ennþá ein spurn
ing. Hvaða afleiðingar hefur sjúk
dómurinn og sú meðhöndlun sem
gerð hefur verið til að hjálpa?
Hvað hefur það að segja fyrir
fjölskylduföður, ef þurft hefur
að taka af honum fót eða hand-
legg. Hvað hefur það að segja
fyrir eiginkonu að vera gift ör-
yrkja. Skiptir það nokkru fyrir
unga stúlku, sem lent hefur í bíl-
slysi, að þurft hefur að gera skurð
aðgerð á andliti hennar, þannig að
um útlitsbreytingu er að ræða.
Hver hjálpar þessu fólki til að
virða sjálft sig og aðra eftir sjúk-
dóm, sem orsakað hefur félags-
legar, líkamlegar og sálrænar
breytingar?
Ein hlið þeirra vandamála, sem !
félagsráðgjafar þurfa að glíma
við fyrir hönd skjólstæðinga
sinna, er þegar sjúkdómurinn sjálf
ur er sjúklingnum ekki eitthvað
óæskilegt, heldur kærkomið til-
efni til flótta frá lífinu. Maður
getur með tilkomu sjúkdóms flúið
frá þeim vandamálum sem hann
veldur ekki lengur. Með aðstoð
sjúkdóms getur hann áunnið sér
ástúð og umhyggju, eða hegnt
umhverfi sínu með því að verða
veikur.
Eithvað þessu líkt er sjaldan
hugsað út af sjúklingunum sjálf-
um, en gerist sjálfkrafa og ómeð
vitað. Þannig á einstaklingur, sem
álítur sjálfan sig mjög veikan Ifk
amlega í raun, og við að etja fé-
lagsleg vandamál, sem hann veld
ur ekki einn.
— Er meiri þörf fyrir félags-
ráðgjafa nú en áður, hér á landi?
— Þessi spurning minnir mig
á, að þegar ég var við nám í Dan
mörku, var ég oft spurð, hvort
nokkur þörf væri fyrir félagsráð-
gjafa á fslandi, hvort þjóðfélagið
væri ekki ennþó svo einfalt í upp-
byggingu, að lítil þörf eða mögu-
leikar væru fyrir slíkt.
En ég vil svara þessari spurn-
ingu þannig, að íslenzkt þjóðfé-
lag hefur eins og flestum er
er ljóst, tekið miklum breyting-
um á seinustu árum og þessar i
breytingar eru ekki að öllu leyti
vandkvæðalausar.
Með mikilli verkaskiptingu og
auknum kröfum á öllum sviðum,
hafa orðið til ýmis konar félagsleg
vandamál. Margir einstaklingar
þola ekki þær byrðar sem sam-
félagið, fjölskyldan eða þeir sjálf
ir leggja þeim á herðar og þeir
bila því andlega eða líkamlega
eða hvorttveggja og gefast að
nokkru eða öllu upp við að lifa
lífinu aðstoðarlaust.
Það er hlutverk félagsráðgjafa
meðal annarra sérfræðinga, að
veita slíku fólki aðstoð og leiða
það aftur ef unnt er, til sjálf-
stæðs lífs.
í einföldu og fábrotnu bænda-
þjóðfólagi fyrri daga þar sem and
legrar og líkamlegrar sérþjálfun-
ar var ekki krafizt, komu brestir
af þessu tagi síður í ljós. En nú á
dögum er þjóðfélag okkar, þótt
ekki sé það stórt, fyllilega sam-
bærilegt, á allmörgum sviðum, við
þjóðfélag annarra vestrænna
landa.
— Hvað vilduð þér að lokum
segja um störf félagsráðgjafa?
— Að lokum vil ég benda á, að
aðalatriðið í starfi allra félagsráð
gjafa er að aðstoða skjólstæðinga
sína þeirra sjálfra vegna.
Það má eiginlega segja, að ein
kunnarorð ráðgjafans séu: „Hjálp
aðu skjólstæðingi þínum að öðl-
ast innra jafnvægi og sátt við um
hverfi sitt“. „Hjálpaðu honum
þannig að hann verði fær um að
taka þeim vandamálum, sem síð
ar kunna að mæta honum".
m Aparajito ' (æska Apus)
Indversk frá 1956
Leikstjóri: Satyajit Ray
Sýningarstaður: Litla bíó
1955 gerir Satyajit Ray
fyrstu mynd sína „Pather Pan-
hali“ hún lýsir berniskuórum
drenigsins Apu, þá kemur Apa-
rajito þessi sem sýnd verður
aftur næsta miðvikudag í Litla
bíói. Hún fjallar um æskuárin
lofes „Apur Sansar“ sem lýsir
Apu á mótum æsku — og
manndómsára.
Aparajito hlaut Grand Prix
í Feneyjum árið 1957 og aflaði
höfundi sínum alþjóðlegrar
frægðar í einni svipan. Hún
er þrungin mannþekkingu og
austrænni rósemd og hv-irgi
örlar á tilburðum til að ýkjé.
Drengurinn Apu er leikinn af
Pinaki Sen Gupta eðlilega og
frjálslega. Mióðirin sem er leik
in af Karuna Banerjee er áfeaf
lega hugstæð, þar sem hún sit
ur á gólfinu fyrir framan hlóð
irnar og eldar eins og indversk
ar konur hafa gert öldum sam
an, og horfir á eftir drengnum
sínum út í veröldina, en slíkt
hefur jafnan verið hlutskipti
mæðra.
Unglingurinn Apu er leik-

Michael Caine og Shelley Winters í „Alfie“
inn af Smaran Ghasol og túlk
un hans á hinu óhjákvæmilega
fráhvarfi barns frá móður er
ógleymanleg.
Strax með fyrstu myndinni
skipaði Ray sér í raðir beztu
kvikmyndahöfunda. Þess vegna
er nafn hans nefnt í sö.mu svip
an og Eisenstein, Renoir og
Antonioni. Hann semur með
vélinni og myndbygging hans
er svo sterk að orð eru oft ó-
þörf. Persónulýsingar hans
sannar og minnisverðar og
kvikmyndun slik að það er lífe
ast þvi sem maður horfi á
fagra höggmynd eða málverk.
Enda hafa myndir hans borið
hróður Indlands víða um heim.
Það er undarlegt hvaða
happa og glappa aðferð er not
uð hér á landi þegar fengnar
eru myndir. Ef við höfum ver
ið svo heppin að fá góða mynd
eftir góðan leikstjóra t.d. Tony
Richardsori allar myndir hans
mema tvær nýjustu hafa komið
hingað. En aðrir t.d. Ray,
Saura, Bertolucci, Haanstra,
Framhald á 12 síðu