Vísir - 11.09.1977, Blaðsíða 13

VISIR Sunnudagur 11. september 1977
13
safnið eigi að veröa Sjóminja-
safn Noröurlands, enda hafa
velflestir þættir sjvarútvegs á
Norðurlandi, ef ekki allir, verið
stundaðir héðan frá Siglufirði”,
segir Frosti.
„Eru einhver önnur rök fyrir
þvi, að safnið verði fjórðungs-
safn en ekki bæjarsafn?”
„Til dæmis það, að Siglufjörð-
ur, Siglunes og nágrenni var á
sinum tima miðstöð hakarlaút-
gerðar fyrir öllu Norðurlandi.
Svo var Siglufjörður ekki aöeins
aðalmiðstöð sildarútvegs á
Norðurlandi, heldur höfuðborg
sildarinnará íslandi öllu og þótt
viðar væri leitað. Ennfremur
má svo benda á, að Sigluíjöröur
liggur miðsvæðis á Noröurlandi
og hentar' að þvi leyti .vel aö hér
risi Sjóminjasafn Norður-
lands”.
Sérhæfð söfn en
ekki minjagrautur.
Frosti segist telja nauðsyn-
legt, að sérhæfa minjasöfn á
Norðurlandi, og koma á fót
Safnastofnun fyrir þennan
landshluta, þannig að söfnin
geti unnið saman á ákveðnum
grundvelli.
Með þvi móti gæti ferðamað-
ur, sem hefði sérstakan áhuga á
að kynna sér sjóminjar heim-
sótt safnið á Siglufirði, en ef
hann hefði aftur á móti meiri
áhuga á landbúnaðarsafni ætti
að vera hægt að visa honum á
slikt safn til dæmis i Eyjafirði,
þar sem landbúnaður hefur
verið þungamiðja atvinnulifs-
ins. A þetta leggur Frosti mikla
áherslu:
„Ef ekki verður komiö skipu-
lagi á þessi safnamál á Norður-
landi er hætt við að söfnin sem
dreifð eru um landshlutann
veröi aðeins með minjagraut
hvert um sig. Eftir þvi sem söfn
eru fleiri i hverjum landshluta
verða þau veikari og minna
beinlínis eru tengdir sjávarút-
vegi hér á Siglufiröi til þess að
hægt væri að varðveita þá og
lána til dæmis á sýningar eða til
annarra safna, þótt þeim yrði
ekki komið fyrir i sjóminjasafn-
inu?”
„Það er ekkert vafamál,
að mikils virði getur ver'ið að
bjarga frá glötun ýmsum oðrum
gripum hér á Siglufirði en sjó-
minjum og mér finnst rétt aö
minjasafn bæjarins vinni að þvi.
Það er þó ekki ætlunin aö
stilla út gömlum saumavélum á
sjóminjasafninu, en ef slfkir
gripir eru til i bænum er rétt að
varðveita þá. Ef til dæmis þjóð-
minjasafnið eða einhver annar
aðili hyggst setja upp sýningu á
gömlum saumavélum væri þá
hægtað lána þær úr bænum, svo
að dæmi sé nefnt”.
Safnastofnun
á Norðurlandi
„Þú nefndir nér áðan að koma
þyrfti á fót á Norðurlandi safna-
stofnun sem stuðlaði að sam-
vinnu sog sérhæfingu minja-
safnanna i fjórðungnum. Hef-
urðu ákveðnar hugmyndir um
það atriði?
„Megintilgangur slikrar
stofnunar yrði sá að koma á
dreifingu safna á svæðinu með
skipulegri og skynsamlegri
verkskiptingu á milli þeirra. Nú
starfa landbúnaðarsöfn i hverri
sýslu hér á Norðurlandi en ekk-
ert sjóminjasafn, nema sá visir,
sem kominn er aö sliku safni hér
á Siglufirði nú á þessu ári. Ég
skrifaði menningarmálanefnd
Fjórðungssambands Norður-
lands og viðraði i þvi bréfi hug-
myndir minar um Safnastofnun
Norðurlands og gerði ráð fyrir
að hún yrði hiiðstæð Safnastofn-
un Austurlands, sem starfað
hefur i sex ár og hefur þegar
orðið austfirskum söfnum mikil
Söltun á "sfldarpalli’' á Siglufirði 1907. Þá var sfldin kverkuð, sem
kallað var, með þar til gerðum töngum, en ekki hausskorin og sióg-
dregin eins og siðar varö.
virði hvert um sig, og fjárhags-
grundvöllur þeirra lélegur.”
Menn vilja hafa
munina heima
„En þarf ekki hugarfars-
breytingu til þess að hægt sé aö
koma á þessu safnaskipulagi,
sem þig dreymir um?”
„Jú það má segja með nokkr-
um sanni. Menn vilja hafa allt
heima, alla gamla muni úr
byggðarlaginu, og eru tregir til
þess að senda þá á söfn annars
staðar. Þetta er að vissu leyti
skiljanlegt þar sem skipulag
þessara mála hefur verið i mol-
um. En mér finnst til dæmis
eðlilegt að við gætum sent muni
tengda landbúnaði á Siglufirði
inn i Eyjafjörð, ef þá vantar þar
til þess að fullkomna safn land-
búnaðarverkfæra, en svo mynd-
um við aftur á móti fá þaðan
hluti tengda útgerð á ýmsum
timum, sem gætu orðið mun
meira virði i sérstöku sjóminja-
safni.”
Að bjarga
öðrum gripum
„Væri þá ekki æskilegt að
safna saman ýmsum gömlum
munum öðrum en þeim, sem
lyftistöng. Vonandi verður hug-
myndin um norðlenska saína-
stofnun tekin fyrir á þingi fjórð-
ungssambandsins i haust og
óskandi væri að hún hlyti þar já-
kvæða aígreiðslu.
Skipulagsmál
hafa setið fyrir
„Nú ert þú á förum til náms i
Sviþjóð að nýju. Hvað gerist þá
næst i safnamálunum á Siglu-
firði?”
„Starf mitt á Siglufirði i sum-
ar hefur fyrst og fremst verið
fólgið i þvi að skipuleggja ýmis
atriði, sem eru forsenda þess að
ég geti staríað að þvi verkefni,
sem mér var raunverulega fal-
ið. Ég er þeirrar skoðunar að
minjasafn, skjalasafn og
myndasafn séu grundvallar at-
riði, ef framhald á að verða á
rannsókn og varðveislu sögu
sildaráranna á Siglufirði og
sögu staðarins yfir höfuð.
Ætlunin er að ráða mann i
vetur til þess að vinna að gróf-
flokkun á þeim skjölum og
gögnum, sem ég hef fundiö i
yfirgefnum húsum á söltunar-
stöðvum. Þá vonast ég til að
nótabátarnir verði lagfærðir og
þeim komið i hús f vetur, hægt
verði að byrja skráningu ljós-
mynda og þá sérstaklega i eigu
áhugaljósmyndara á Siglufirði
og svo er óskandi að gengið
verði frá kaupum á eignum
Samvinnufélags Isfirðinga á þvi
svæði, sem við hyggjumst gera
að safnvettvangi undir Hafnar-
bökkum á Siglufirði.”
Upplýsinga umsild-
arárin leitað ytra
„En verður þú ekki eitthvað
með hugann við sjóminjasafnið
á Siglufirði i vetur?”.
„Ég ætla nú að vinna nokkuö
að þessum málum samhliða
námi mínu i Uppsölum og
undirbúa starfið næsta sumar.
Meðal annars ætla ég að kynna
mér sjóminjasöfn á hinúm
Noröurlöndunum og athuga er-
lendar spurningaskrár um hlið-
stætt efni með tilliti til þess að
hugmyndin er að safna márg-
vislegum upplýsingum
á Siglufirði og reyna
að aðlaga þær skrár sigl-
firskum aðstæðum,” segir
þessi áhugasami þjóðhátta-
fræðingur og bætir við. „Svo hef
ég. hugsaö mér að reyna aö
komast i samband við Svia og
Norðmenn, sem kynnu að búa
yfir upplýsingum um sfldarárin
á Siglufirði, og leita fyrir mér
um kvikmyndir og ljósmyndir
frá sildarævintýrunum á Siglu-
firði, og þá fyrst og fremst frá
fyrstu siidarárunum fyrir og um
aldamótin þegar Norðmenn
voru helsta driffjöður þessara
nýju veiða.” —ÖR
ÞRJÚ HÚS FRÁ FYRSTU
SÍLDARÁRUNUM FRIÐUÐ
liúsliiðunarnefnd rlkisins,
byggðasafnsnefnd og bæjar-
stjórn Siglufjaröar hafa orðiö
sammála um að friöun þriggja
gamalla húsa á Siglufirði,
sem talin eru hafa menningar-
siigulegt gildi. Þar er um aö
ræða fyrrum miöstöö Norö-
manna og sjúkraskýli sem
gengiö hefur undir nafninu
Norska sjómannaheimiliö;
vöruskemmu, sem uin leið var
iveruhús sildarfólks, en þaö hús
er nefnt Itoaldsbrakkinn og
þriöja húsið er Ibúöarhiis frá
öldinni sem leiö, sem kallaö er
Sæby-húsiö.
Ryggöasafnsnefnd Siglufjarö-
ar hclt fund þar nyröra meö Þór
Magnússyni, þjóöminjaverði, i
sumar og skoöaði hann meö
nefndaimönnum og Frosta Jó-
hannssyni, þjóöháttafræöingi
göinul hús i bænum. I Iramhaldi
af þvl var sanyn greinargerö
um friðun'áöurnefrtdra þriggja
húsa og hún send húsfriöunar-
nefnd rlkisins til umfjöllunar.
Var afstaöa nefndarinnar já-
kvæð og tók siöan bæjarstjórnin
á Siglufiröi endanlega ákvöröun
iim friðunina.
ROALDSBRAKKINN:
Geymsluhús
og bústaður
síldarfólks
í óratugi
Koaldsbragginn var byggöur
190(1. Teikning: Bragi Magnús-
son.
Flest elstu tiúsiri/ sem
starfsfólk viö sildarverk-
unina bjó i< eru nú að
niðurlotum komin og
hafa hrörnaö fljótt eftir
að þau slitnuðu úr tengsl-
um við mannlifið en það
gerðist eftir að síldin
hvarf fyrir Norðurlandiog
sildarsöltun lagðist niður
á Siglufirði.
Eina verbúðin af þessu tagi,
sem enn stendur uppi og er i
þokkalegu ástandi er svonefnd-
ur Roaldsbrakki. Hann er næst
elstur þeirra norsku brakka,
sem til eru á Siglufirði, og er
talinn gefa mjög góöa hugmynd
um, hvernig aðbúnaður sildar-
söltunarfólks var þar allt frá
upphafi sildarútvegsins og til
loka hans á Norðurlandi.
Húsið er númer 'ellefu við
'Snorragötu og er einmitt á þvi
svæði sem fyrirhugað er að
verði framtiðarsvæöi fyrir sjó-
minjasafnið á Siglufirði, og mun
það standa óhreyft á þessum
stað áfram.
Roaldsbrakkinn er kenndur
við norskan mann, Elias
Roald, sem byggði húsið áriö
1906, en það er tvær hæðir með
risi. Við skoðun i sumar kom i
ljós, að brakkinn er að mestu
ófúinn. Talið er þó þörf á að
dytta að húsinu innan tiöar.
Neðsta hæð Roaldsbrakkans
er geymsluhúsnæði og gæti það
hentað vel til þess að varðveita
fremur fyrirferðamikla sildar-
muni og áhöld, sem ekki væri
hægt að koma fyrir i norska
sjómannaheimilinu. Þá yröi
væntanlega komið fyrir ýmsum
munum, sem tileyrt hafa sildar-
söltunarfólkinu sjálfu, i ibúöar-
húsnæöi þess i brakkanum.
N'orska sjómaniiaheiniilió var'
reisl 1915. Mynd: ltG
Norska sjómannaheimífið:
Aðalmiðstöð
norðmanna
og fyrsta
sjúkrahúsið
Norska sjómannaheimiliö á
Siglufiröi gegndi uin árabil
þýöingarmiklu hlutvcrki i nán-
um tengslum við slldarævintýr-
in.
Það var aðalmiðstöö. sjúkra-
skýli og samkomustaður síid-
veiðisjómanna og þá fyrst og
fremst Norömanna. Húsiö var
byggt á vegum „Den indre Sjö-
mandsmisjon” f Noregi árið
1915 fyrir fé, sem aðallega var
safnað meðal norskra skip-
stjóra og útgeröarmanna, sam-
talssex þúsund krónur norskar.
Timbur i húsið var sagað
niður i Haugasundi veturinn
1914 til 1915 og eftir að steyptur
hafði verið kjallari undir húsiö
var þaö reist á skömmum tima.
Með tilkomu norska sjó-
mannaheimilisins batnaöi feiki
mikið aðstaða norskra sjó-
manna á Siglufirði, en áður
höföu til dæmis oft orðiö
vandræði ef veikindi eða slys
bar að höndum. Héraðslæknar
Siglfirðinga voru læknar húss-
ins, sem var eina sjúkraskýlið á
Siglufirði i rúman áratug, eða
þar til Sjúkrahús Siglufjarðar
kom til sögunnar árið 1928.
Siöustu árin starfaði tré-
smiðaverkstæði i húsakynnun-
um, sem norsku sjómennirnir
gæddu lifi hér á árum áöur, en
nú hefur Siglufjarðarkaupstað-
ur keypt húsið og er ráðgert að
þar verði meginkjarna sildar-
minjasafnsins komið fyrir,
þannig að það tengist að nýju
sildarárunum.
Norska sjómannaheimilið
stendur við Aðalgötu á Siglu-
firði, en samkvæmt aðalskipu-
lagi bæjarins á það aö vikja fyr-
ir einni álmu ráöhúsbyggingar.
Er þvi fyrirhugað aö flytja húsiö
á safnsvæðiö, sem skipulagt
hefur verið sunnar i bænum,
undir svonefndum Hafnarbökk-
um.
SÆBY-HUSIÐ:
ÍBÚÐARHÚS
ALÞÝÐUFÓLKS
FRÁ LOKUM
19. ALDAR
Sæbyhúsiö var smiöaö 1886.
Teikning: Bragi Magnússon.
Ilús þaö, sem i daglegu tali
Siglfiröinga er nefnt Sæhyhúsiö
er ekki taliö liafa sérstakt list-
rænt gildi, en hins vegar eru
sérfræöingar sammála um aö
þaö hafi talsvcrt menningar-
sögulegt gildi.
Danskur beykir, Andreas
Christian Sæby byggöi þetta hús
1886. Upphaflega mun húsiö
hafa verið torfbær, en um 1890
gerir Sæby það að timburhúsi.
Fyrir nokkrum árum voru út-
veggir klæddir bárujárni, en
húsinu hefur ekki veriö breytt
meira en svo, aö auövelt er aö
átta sig á, hvernig þaö hefur lit-
ið út i upphafi, bæöi ytra og
innra.
Húsið er um 10 metrar á lengd
ogtæpirfjórir á breidd. 1 bruna-
bótamati frá 1916 eru þessar
upplýsingar meðal annars aö
finna um Sæbyhúsið: „Ibúðar-
hús úr timbri. 1. hæö meö háu
risi, kvistur i gegnum húsiö.
Hlaðinn kjaliari úr grjóti undir
húsinu. Herbergi niöri: 2 stofur
og eldhus. Herbergi uppi: 3 her-
bergi og framloft.”
Sæbyhúsið stendur viö
Norðurgötu á Siglufirði og er
það þriðja elsta húsiö i bænum.
Það er taliö gefa mjög góða
mynd af þvi hvernig alþyða
manna bjó i litlu sjávarþorpi á
ofanverðri nitjándu öld, og má
geta þess, að húsið hefur frá
upphafi haldist i eigu sömu ætt
arinnar og bjuggu ’afkomendur
og ættingjar Andreasar Sæby
óslitiö i húsinu fram til ársins
1968.
Rætt hefur verið um aö flytja
Sæbyhúsið á safnsvæðið austan
Hafnarbakka, þegar framtiðar-
skipulag þess fer að taka á sig
mynd.
Munu safngestir þá geta skoð-
að þetta húsnæði og gengiö um
vistarverur þær, sem aldamóta-
kynslóðin ólst upp i viö sjávar-
siðuna.