Vísir - 23.10.1977, Side 10

Sunnudagur 23. október 1977 VISIR
10

I
I
I
i
1
I
1
i
I
1
I
Tryggvi Emilsson
I fyrra kom út hjá Máli og menningu Fátækt
fólk, fyrsta bindi af æviminningum Tryggva
Emilssonar, verkamanns. Sú bók hlaut lof,
jafnt fyrir listræna frásögn sem heimildar-
gildi. M.a. veitti Dagsbrún Tryggva sérstaka
viðurkenningu fyrir þessa bók sem framlags
til íslenskra verkalýðsbókmennta. Nú fyrir
jólin gefur Mál og menning út annað bindi
þessara æviminninga Tryggva og nefnist
það Baráttan um brauðið. Helgarblaðið
birtir hér með góðfúslegu leyfi útgefanda
kafla úr þessari nýju bók. Fyrirsögn og
millifyrirsagnir eru blaðsins. —ÁÞ
,,Hét ég þvi
i huganum...”
1 góöu tiöinni, sem enn stóö
þegar lokiö var ,haustverkum,
reyttist mér nokkur vinna á
Eyrinni og stóö þaö fram i
októberlok, en þá brá til noröan-
áttar meö fannkomum og stór-
hrlöum og linntiekki þeim veöra-
ham fyrr en um áramót. Allan
þann tima var hvergi handtak aö
fá, aöeins eittdagsverk i nóvem-
ber i Gránu vegna forfalla annars
manns og tvær nætur vann ég i
þágu Gefjunar i desember viö
að höggva klaka i Glerá þar
sem vatnið féll inn i stokkinn,
þann sem flutti vatn til vélanna.
Allt og sumt. En þær tvær nætur
vann ég fyrir fööur minn. Þetta
var hans vinna siðustu æviárin að
gæta þess aö ekki stöðvaðist
vatnsrennsli I stokkinn og standa
ég kom okkur saman um aö fá
leigðan bát og freista þess aö róa
til fiskjar á fjörðinn veiöisæla,
þaö gæti aldrei oröiö verra en
aldeyöan I landi.
Daginneftirtókst Steingrimi aö
útvega bátinn og veiðarfæri, sem
var handfæri og hneif, helst væri
reynandi að fara á skak. Og nú
var ekki beðið boöanna, báturinn
var kominn aö bryggju I Jötun-
heimum og þangaö röltum viö
sjómennimir meö sinn pokann
hvor undir hendinni. Allt stóð
heima meö bátinn, þarna vaggaði
hann sér viö bryggjuna með
árarnar innanborös, veiöarfærin
og austurtrogiö. Ekkert höföum
við Steingrfmur um aö tala svo
viö þögðum báöir á labbinu,
mundi ég þola sjóinn þar sem ég
fann aldrei til svo mikið sem
smákligju, hvaö þá sjóveiki. En
bað er af hinum sjóaranum aö
segja aö hann var fúll á sjó,
drjúgfiskinn en sjóhræddur og
tuldraði þá bænir fyrir munnisér.
Einn dag á góu vorum viö
Steingrimur á skaki út hjá
Skjaldarvik, þaö var siöla dags og
haföi aflastmeð besta móti og þvi
renndum við og renndum og
húkkuöum hvern fiskinn eftir
annan, þaö lá næstum vel á báts-
félaganum. En nú kom upp úr
kafinu að okkur haföi láöst aö
hvggia til veöurs af veiöiákaf-
anum og svo skeöi þaö allt i einu
aö rak á stormhviöu, og áöur en
hendi væri veifað i veöuráttina
Það varkomiðbrúnamyrkur og
við orðnirholdvotir, enda óvarðir
og hvassviöriö lagöist okkur i
fang og mér sýndist báturinn
hættur að hlýöa áratoginu, og segi
ég við Steingrim aö best sé aö
hleypa i land. Lengi fékk ég
ekkert svar, en þó varö þaö úr-
ræöiö að viö lentum i fjörunni
nokkuð innan við Skjaldarvikina.
Reyndar var þetta hálfgert
neyðarúrræði vegna þess hve
langt var heim. Nú skiptum viö
aflanum hálfir í sjó og bárum
hannuppá land, jusum bátinn og
strituðum viö aö koma honum
sem lengst upp í fjöruna meö
hjálp öldunnar sem undir hann
gekk. Viö höfðum sterka tó i
bátnum af forsjálni Steingrims
og gátum því bundið hann viö
jaröfastan stein skammt undan.
Og þarna skildum viö hann eftir,
snöruöum aflanum um öxl og
héldum á staöheim. Steingrimur
var lágur maður og dálitiö hokinn
i hnjám, en þrælþybbinn þó hægt
færi. Aftur á móti var ég langur
og þvengmjór, kraftalitill af
sulti i uppvexti og samankræktur
sem kallaö var. En ég var léttur á
fæti og gekk Steingrim af mér og
þembdi áfram eins og lif lægi vib.
Ég var kominn inn fyrir ofan
Krossanes þegar Steingrímur
náöi mér, hann fór sinn vanalega
hægagang og sýndist ekkert
muna um aö bera u.þ.b. 70 pund
af blautum fiski og þramma þetta
holdvotur. Ekkiyrti hann á báts-
manninn en þokaðist fram úr á
sama hægaganginum og þó ég
bæri mig að fylgja honum eftir þá
vegna þess að maður veiktist og
var frá verkum i þennan hálfan
mánuð. Þá vissi ég það og spuröi
ekki framar um laust pláss á
Gefjunni.
Gæfunnar freistað
á köldum klaka
Veturinn leiö eins og til stóö og
þótti allgóöur, nema hvaö fisk-
veiöar voru fyrir neöan meöallag,
verslun óhagstæö og atvinnuleysi
meöal verkamanna og jafnvel þó
gengið hækkaöi á árinu áöur úr 63
aurum i 83 aura virtist allt I kalda
koli. Verkamenn voru á rölti um
Torfunef og Tanga og hvar sem
nokkur atvinnuvon var, en allt
kom aö einu. Svo var þaö einn
vormorguninn I bliöskaparveöri,
þegar himininn var blár, gras-
vellir grænir, og baldursbrá i
uppvextiaö ég rölti ofan á Tanga
utan úr Glerárþorpi með nestis-
paufa undir hendinni ef ske kynni
að einhvers staöar væri vinnu aö
fá. Ég settist á tröppurnar i
Gránu og horfði á Pollinn spegil-
sléttan meö hús og bryggjur undir
vanganum og sá mér til hugar-
hægöar aö ekki stóð á skap-
aranum aö gera lifiö notalegt.
Þetta var svo snemma
morguns að fáir voru á ferli og
næstum eingöngu menn sem
hvergi áttu höfði sinu eöa vinnu-
fúsum höndum visan vinnustað,
menn sem freistuöu gæfunnar á
köldum klaka.
Á Tanganum, þar sem mest-
allur fiskur staöarins barst á
land, voru timburbryggjur og þar
fyrir ofan verstöövar útgeröar-
innar. Viö bryggjurnar lágu
nokkur skip, flest norsk. Ég tók
1
I
I
1
fe;4

1
1
I
I
I
I
I

!

i jökulköldu vatninu þegar
hörðust voru veörin aö höggva
kiaka af ristinni, oft á nóttum.
En skammdegið var mér ekki
erfitt, lundin var létt og áhyggjur
ristu aldrei djúpt i þvi lunderni.
Ég sat og prjónaði sjóvettlinga til
innleggs, prjónaöi og las og hirti
beljuna og sá um aö nóg væri i
eldinn, og oft á morgnana, hversu
hart sem veðrið var, kafaði ég
fönnina ofan á bryggju, ef von var
á skipi aö afferma, en þar mættu
allir sem áttu vinnuna og venju-
lega helmingi fleiri. Við himdum
undir skúrvegg eða viö skipiö ef
einhver smuga opnaöist og
kjöguðum siðan á stað heim,
flestir útjaðramenn, fátækir án
atvinnu og án peninga, margir
iila klæddir.
Eftiráramótin narraðist ég til
að biðja um vinnu á Vélununuþar
hét forstjórinn Jónas Þór,
hagorður maður, og Jónas sagði:
„Þú mátt vinna á nóttunni viö
lopavél til reynslu i hálfan
mánuö.” Svo vann ég til reynslu
og karlarnir sem unnu þarna á
vöktum sögöu mér til. Þetta var
kallaö að læra og ekkert kaup
goldiö og ekkert loforö um vinnu
fylgdi striti I skit og ólofti, aöeins
var hverjum frjálst að lifa i
voninni um pláss siöar og þaö
voru margir sem liföu í þeirri
von. Aftur var ég sestur inn á rúm
i steinhúsinu minu að prjóna
heldurenekkertenþó varég ekki
Irónni.þaö var svoerfittaö veröa
að trúa þvi aö enga vinnu væri aö
fá fyrir vinnufúsar hendur og þvi
var ég á rölti á morgnana um alla
hugsanlega vinnustaöi.
annar mjór og griöar langur, hinn
stuttur og sver.
„Þetta er hann”, sagöi
Steingrimur þegar viö komum á
bryggjuna, siöan sté hann um
borð og ég fylgdi fast á eftir.
Steingrimur var allvanur til sjós
og kunni ýmislegt fyrir sér, en ég
haföi sjaldan stigiö báruna og
kunni lítið. Viö settumst á þóftu,
tókum sina árina hvor og
byrjuðum að róa.
Þaö varmeöþennan bát eins og
mórauða hundinn i þjóösögunum
sem átti svo til allt féð á bænum,
báturinn átti helminginn af þvi
sem aflaöist en siöan skiptum viö
Steingrimur jafnt. Steingrimur
þekkti miö undir austurlandinu
og þangaö stefndi báturinn fyrsta
daginn en ekki man ég hvort viö
fengum þar eitthvaö sem
nefnandi var. Eftir þetta rerum
við hvern dag og fengum misjafnt
veöur. Ekki reyndist ég aflakió á
skakinu en það fann ég út aö vel
var skolliö á rok meö regn-
hryöjum af suöri.
Það voru margir á sjó þennan
. dag og bátar allt i kring, rétt eins
og menn fyndu á sér hvar fiskur
var i sjó. En strax og hvessti
drógu menn inn færin og þar
sem þetta voru allt saman
trillubátar þá blátt áfram
hurfu þeir okkur inn fjörðinn
á meðan viö rétt siluð-
umst áfram, og satt aö segja þá
vatla markaði viö landsýn aö
nokkuö gengi. Báturinn var
þungur á bárunni, enda kallaður
Lurkur og var þaö réttnefni, svo
fór aö gefaá bátinn og þaö svo að
ekki var um annaö aö ræöa en
ausa við og viö. Viö rérum llf-
róöur og drógum ekki af kröft-
unum, og nú varö ég þess var að
Steingrimur beit sundur bænir og
tuggði eins og hann væri með söl á
milli tannanna, svo renndi hann
þessu niður sér til fulltingis.
hvarf hann mér inn i myrkrið og
regnið sem grúfði yfir Glerár-
þorpinu. Ég rétt seiglaðist i
áttina, hokinn i hnjáliðum og
næstum eins rasssiður og báts-
formaðurinn sjálfur og sagði nú
til sin sulturinn i uppvextinum.
Svo þegar ég snaraöi af mér fisk-
byrðinniviö steinhússvegginn hét
ég þvi i huganum að fara ekki
aftur i svona sjóferð.
Morguninn eftir vorum viö
Steingrímur furöu snemma á
fótum og löbbuöum á stað að vitja
um bátinn og auðvitað héldum viö
áfram aðgutla árunum og skaka
færinu, og þannig gekk til góuna
út og einmánuöinn og höföum þvi
næga soöningu og gátum miölaö
náunganum. Áþessum mánuðum
var ég við og viö aö spyrjast fyrir
um vinnu á Vélunum þar sem ég
stóöfhálfan mánuö viölopavélar
á vetrarnóttum, en þar var engin
vinna, aðeins frétti ég aö nætur-
vinnan min kauplausa var unnin
Báturinn átti
helminginn...
Einn skafrenningsdag hitti ég
nágranna minn úti á skafli viö sitt
hús aö moka frá. Hann hét Stein-
grimur, var sagður dálitiö
útundir sig og var allur búra-
legur. Nú þar sem Steingrimur
var undir sömu sökina seldur og
Höepfnersbryggja á Akureyri um 1920.
mér stöðu ásamt tveim öðrum
þar sem helst var von verkstjór-
ans I Gránu. Þeir voru þögulir
þessir tveir eins og ekkert væri
framar um að tala, annar var svo
væskilslegur að mér hnykkti við,
litili og sármagur og illa til fara
og virtist ekki hafa komið blundur
á brá undanfarið, hann hallaöi sér
upp að skúrvegg eins og slitupp-
gefinn maður, ég stóö við hliöina
á honum svo hann dytti ekki ef
honum rynni nú i brjóst, hinn
annar maðurinn var ungur og all-
borubrattur og tuggöi skro, hann
gekk um gólf og beið.
Og þarna birtist Einar I Gránu
Einarsson og kallar i okkur þessa
þrjá aö koma i salt. Viö spruttum
upp, endurnæröir af atvinnu-
voninni, kannski yröi þetta heill
dagur eða minnsta kosti til
hádegis. Einar gekk fyrir inn i
saltskúrinn og viö i halarófu á
eftir þessir þrir og nokkrir menn
aðrir sem komu eins og kallaðir.
Við áttum aö moka salti upp i
handkerrur og keyra til skiptis i
norsku dallana sem lágu þarna i
logninu.
„Það verður
unnið i nótt”
Þaö er undarlegt meö salt hve
létt er að moka fyrstu skóflunum
og eins þó þetta væru stórar
skóflur og þungar. Ég kepptist viö
til aö vinna mig i álit hjá verk-
stjóranum sem stóö þarna um
stund. En þegar salti er mokaö
eru skóflurnar aö þyngjast allan
daginn, en verkamanninum
stoðar ekki að brotna I miðju kafi,
hann má aðeins bogna undir
okinu. Verst var hve malpokinn
minn var léttur og varð til
bjargar aö norömennimir buöu
okkur upp á kaffi meö nægu skon-
roki um níuleytiö og eins seinna
um daginn rétteins og þeir fyndu
á sér aö þarna stæðu svangir
menn aö verki. Ekki fékkst Einar
verkstjóri um svona kaffitima
enda ágætur karl sem næstum