Vísir - 11.02.1978, Page 11

vism Laugardagur 11. febrúar 1978
11
- Stíkloð á efni 34 óra gamals pésa um Island og íslendinga
ályktun ef íslensku dagblaði
væri flett að ísland væri eitt-
nvert hið mesta sérfræðinga-
land í heiminum. Og oft hefur
manni fundist það liggja beinast
við að bæta neðan við skjaldar-
merkið þeim orðum sem öðrum
fremur mætti kalla einkunnar-
orð islensku þjóðarinnar: „Sitt
sýnist hverjum”. Hitt er svo
annað m ál hvort hægt er að fall-
ast á orð Bouchersnokkru siðar,
þegar hann lýsti islenskri
menningu sem aristökratiskri.
Það sem suður i Grikklandi til
forna hefðuorðið ljiifmannlegar
rökræður er orðið að freðnu
Það var fyrir skömmu að ég
sat yfir kaffibolla i eldhúsinu.
Hjartað sló i takt við diskó-tón-
listina i rikisútvarpinu og les-
endur Dagblaðsins voru nýbúnir
að kjósa „Undir sama þaki”
besta sjónvarpsþátt ársins. Þá
kom allt í einu bók fljúgandi inn
um gluggann.
I sjálfu sér er það ekkert til-
efni umræðu, þótt bókarræfill
komi fljúgandi inn um gluggann
manns. Við Islendingar erum,
eins og heimsbyggðinni er
kunnugt, mesta bókmenntaþjóð
semheiðrað hefurplánetu þessa
með nærveru sinni, og höfum
meira að segja orðið uppvis að
þvf að borða handrit i öll mál
(það var að visu fyrir tima hins
seiga sósialrealisma). Nei, —■
ástæða þess aö ég tókst allur á
loft var nafn bókarinnar. „Ice-
land — some impressions” stóð
skýrum stöfum utan á henni. Ég
kyngdi kaffinu og fór að blaða i
þessum forvitnilega pésa.
Pésa segi ég þvi að þetta var
ósköp litil bók. Hún reyndist
skrifuð af Alan E. Boucher, og
var greinilega frá árinu 1944,
þótt hvergi sæist það ártal á
titilsiðum.
I stuttum formála gerði höf-
undur grein fyrir tilurð og gerð
bókarinnar. Hann kvaðst ekki
vilja gerast viðhlæjandi ts-
lendinga, heldur teldi hann það
skyldu sina að benda bæði á
kosti og galla hjá landi og þjóð.
Ég skrúfaði niður i diskóinu og
byrjaði að stikla á fáeinum 34
ára gömlum hrós- og
hnjóðsyrðum um land og þjóö.
Kaffið kólnaði.
Boucher drap fljótt á það að
efnahagsleg og menningarleg
framsækni siðasta árhundraðiö
hefði nú (’44) skipað íslandi sess
á ■ meðal hinna fremstu
„siðmenntuðu þjóða” hvaö
varðaði menntun, lifsþægindi og
lifsgæði á háu stigi. Einhvern
veginn varð þessi athugasemd
vinarins hálf-kaldhæðnisleg
þennan dumbungslega verö-
bólgumorgun. Hann hélt áfram:
,,A sama tima hafa tslending-
ar ekki gleymt fortið sinni og á
timum, þegar svo margt er
metið eftir stærð er það upph'fg-
andi að rekast á litla þjóð sem
heldur enn áfram að meta ágæti
einstaklingsins og þar sem
iðnaðarstaðlar og fjöldafram-
leiðsla hafa ekki algjörlega út-
rýmt krafti og sjálfstæði hvers
og eins.”
Nokkru siðar sagði vinur okk-
ar Boucher að Islendingar nú-
timans hefðu erft frá fornum,
islenskum skáldum áhuga á
menntun hvers konar, og þeir
sýndu mikla virðingu fyrir öllu
andlegu atgervi. „Það er eðli-
legt”, sagði Boucher, „að litil
þjóð sem er ófær um að keppa
við aðrar hvað varðar stærð og
fjölda leggi sérstaka áherslu á
gæði og ágæti hvers og eins.” „ ,
vissuiega mætti draga þá Texti: Hallgrimur H. Helgason
karpi hér norður i Atlantshafi.
Og þá gengur oft illa að greina
virðingu fyrir andlegu atgervi
einstaklingsins sem er á hinni
skoðuninni. Hann vill verða ansi
fljótur að ummyndast i asna,
þorskhaus eða bregða sér i ótrú-
legustu kvikinda liki, allt eftir
alvöru deilumálsins. Sennilega
var öllu nær sanni stutt og lag-
góð lýsing Bouchers á islensk-
um stjórnmálum:
„Islensk stjórnmál eru þröng-
skoðuð flókin og einstaklega
persónulegogyfirleitt algerlega
óskiljanleg fyrir utanaðkom-
andi.”
Og þetta var sagt árið 1944!
Boucher varð tiðrætt um mik-
inn bóklestur Islendinga og
hann hrósaði þeirri göfugu bók-
mennt sem lægi óslitið frá forn-
ritalestri i baðstofum til vorra
daga. Oghann kvað mikla bóka-
eign vera eitt helsta sérkenni
flestra islenskra heimila. Og
svo er vissulega enn. Og þegar
erlenda gesti rekur inn á hér-
lend heimili nú leggur heimilis-
fólkið óðara frá sér eldhúsróm-
anana, dustar rykið af skraut-
bundnum Islendingasögunum i
hillunni og segir með andakt:
„Og þetta erusvo islenzku forn-
ritin. Þau ættu allir að lesa.”
Annars er þetta eitthvað
blandið með fornritalestur Is-
lendinga nútimans. Um eina
konu vissi ég, hún var á besta
aldri og hafði átt Islendinga-
sögurnar uppi i hillu allt sitt lif.
Svo einn dag heimsótti hana
fullorðinn sonur hennar, kominn
i Háskólann, og þurfti að fá
lánaða Eglu. Hann teygði sig i
Eglu i hillunni en þá var hún
gróin föst við Njálu. Og þegar
sonurinn rykkti skelltu Is-
lendingasögurnar honum i
gólfið. Og um leið hrundi hillan
saman. Nei, annars — ég lýg
þessu. En það munaði að
minnsta kosti litlu.
Um sérislenska menningu
sagði Boucher meðal annars:
„Þvi hefur verið haldið fram
að þáttur erlendra hugmynda
og áhrifa i menningarlegri
endurnýjun á tslandi frá siðustu
aldamótum hafi orðið til þess að
draga niður hið sérislenska i
menningarvenjum, en fátt
virðist bera þessu vott. Þvert á
móti sýnirislensk menning ein-
stakan hæfileika til þess að yfir-
vinna erlenda þætti og almenn
og góð menntun hefur komið i
veg fyrir þennan klofning á milli
þess vitsmunalega og þess vin-
sæla sem verður þjóðlegri
menningu svo oft skæð.”
Ég slökkti á diskótónlistinni.
Svo fyllti ég bollann af kaffi
sturtaði þvi ofan í mig og
drekkti öllum efasemdum um
séríslenska menningu.
Boucher var hissa á þvi hvað
listamenn alls konar væru
margir á Islandi miðað við
fólksfjölda. Ekki hefur þeim
fækkað. Það væri nóg tii að gera
hvern þjóðfélagsfræðing grá-
hærðan að ætla sér að skýra aö-
ferðir við ræktun listamanna
hér á landi. A klukkustundar-
fresti sprettur haus upp úr
mannhafinu og klingir glað-
hlakkalega: „Hæ, hér er ég.”
Þá kemur labbandi til hans
maður frá ónafngreindri
styrktarstofnun:
„Nafn?”
„Sigurður örn Hafstað Egils-
son.”
„Listgrein?”
„Ha? — Málverk, maður, ég
mála. Ég hef að visu ekki enn
haldiðsýningu en mamma er að
vinna að þvi. Þú hefur kannski
heyrt...”
„Nei. Þú færð styrk i pósti.”
Með um það bil árs millibili
kemur upp sú rödd að gaman
væri að vita hvaða sjónarmið
réði við úthlutun listamanna-
styrkja á Islandi. Það gaman
lætur litt á sérkræla.
En hvert er svo almennings-
viðhorfið? Það kemur ef til vill
hvað berlegast i ljós fyrst eftir
frumflutning islenskra sjón-
varpsleikrita.Þá er spurt hvort i
þessu skáldverki hafi nú verið
sagt alveg satt og rétt frá, hvort
verkið sé góð eða slæm land-
kynning o.s.frv. En hvað um
listrænt gildi? Höfum við gengið
til góðs? Jú þetta var ansi
skemmtilegt hjá skáldinu, og
þetta var örugglega nokkuð
gott.Merking orðsins gott i
þessu samhengi getur þá verið
hvaö sem er milli himins og
jarðar. Er það furða þótt hér
drjúpi listamenn af hverju
strái?
Gripum undir lokin niður i fá-
einum fleiri einkennum sem
vinur vor Boucher kvaðst
greina á tslendingum árið 1944.
„Eins og Englendingar eru
tslendingar að eðlisfari feimnir
og vilja halda ókunnugum i
ákveðinni fjarlægð þar til þeir
þekkja hann betur.” en ef Is-
lendingar á annað borð kynnast
ókunnugum, tekur annað við.
Boucher sagði: „Islensk gest-
risni geiur reyndar verið óþægi-
leg fyrir þann sem vill lifa eðli-
legu og reglubundnu lifi og er
litill afreksmaöur i kökuáti og
drykkju kaffis og annarra
sterkari drykkja.”
„Einn er sá þáttur i eðli Is-
lendinga sem gesti er nauðsyn-
legt að virða ef hann vill forðast
misskilning. Það er gifurleg
viðkvæmni fyrir utanaðkominni
gagnrýni.”
„Eftirlit foreldra er ekki
strangt og gefur börnum frjáls-
ari hendur enflest enskbörneru
vön svo að þau læra snemma
að standa á eigin fótum og eru
oft lausbeisluð en alltaf sjálf-
stæð og vingjarnleg við ókunn-
uga.” Þessi mynd er sennilega
eitthvað að breytast nú. Is-
lendingar hafa flutt inn og
ræktað sjálfir svo mikið af for-
eldravandamálum og barna-
sálarflækjum undanfarin ár, að
blessuð börnin eiga fúllt i fangi
með þau öll.
En að einu leyti hefur þó að
minnsta kosti ekki orðið aftur-
för ef borið er saman við frá-
sögn Alan Boucher. Hann segir
að kvenieg fegurð á Islandi sé
og verði umræðuefni erlendra
ferðamanna. Og er vel.
—HHH