Vísir - 11.02.1978, Qupperneq 18

18
Laugardagur 11 febrúar 1978 VXSIR
fyrir könnuninni var reyndar
þeim skilyrðum háð að við héld-
um algjörri nafnleynd og að
ekki yrði hægt að þekkja ein-
staka fanga og afbrotamál af
þeim upplýsingum er fram
kæmu i ritgerðinni eða annars
staðar.
Við byrjuðum á verkinu i
september siðastliðnum með
frumkönnun i gamla
Hegningarhúsinu Skólavörðu-
stig 9 til þess að koma okkur
niður á ákveðin vinnubrögð.
Siðan vorum við allan septem-
ber og hluta af október i viðtöl-
um við fanga á Litla-Hrauni,
Kviabryggju og Skólavörðustig
9.
t fyrsta áfanga töluðum við
persónulega við hvern fanga
fyrir sig og lögðum fyrir þá
spurningalista með 54 spurning-
um sem þeir svöruðu á staðn-
um. Spurningarnar voru marg-
vislegs eðlis,-um uppruna upp-
eldi, félagslegar og trúarlegar
aðstæður i uppvexti, um
skoðanir þeirra á kirkju og
kristnij um afbrot þeirra og
fangelsisdvöl og viðhorf þeirra
til fangelsis- og dómsmála og
mörg fleiri atriði.
Næsta skrefið var að við völd-
um 8 fanga eftir sérstakri úr-
taksaðferð og áttum við þá sér-
viðtöl sem við tókum upp á
segulband. t þessum einkavið-
tölum var farið i saumana á svör
um þeirra viö spurningalistan-
um. betta voru oft mjög itarleg
og löng samtöl og afar persónu-
leg. Þeim virtist liggja mikið á
hjarta og voru fúsir að tjá sig
um þau afbrot sem þeir höfðu
framið og átt erfitt að ræða um
við aðra. Þetta á ekki siður við
um þá sem höfðu framið morð
og grófari afbrot og sögðu þeir
okkur frá þvi hvernig þeir hefðu
farið að við afbrotin og hvernig
þeim hafi verið innanbrjósts á
meðan.
Þær upplýsingar sem við
fáum af spurningalistunum eru
flestar tölfræðilegar en úr
einkasamtölunum við fangana
fáum við vitneskju um persónu-
leg vandamá! hvers og eins og
þessu nánu kynni varpa skýrara
ljósi á tölfræðilegu niður-
stöðurnar.
'ííý „j&ýe&Mii
Ef fangarnir geta læknað sig af
drykkjusýkinni eiga þeir góða
möguleika til að samlagast
þjóöfélaginu þegar þeir koma
út. Ef þaö tekst ekki eru yfir-
gnæfandi likur til þess að þeir
leiöist út i afbrot á ný.
Við töluðum við alla refsi-
fanga sem afplánuðu dóm á
þessum tima nema þrjá. Einn
þeirra neitaði að tala við okkur
vegna stjórnmálaskoðanna.
Jafnframt ræddum við við fang-
elsisyfirvöld á hverjum stað,
fangaprest, forstöðumann skil-
orðseftirlits rikisins, deildar-
stjóra i dómsmálaráðuneytinu,
starfsmann Verndar og marga
fleiri aðila.
Við vildum kynna okk‘ur á
breiðum grundvelli hvað gert er
fyrir fanga og hvernig að þess-
um málum er staðið yfirleitt.
Það kom i ljós að það eru fleiri
aðilar sem láta fangelsismál til
sin taka en við gerðum okkur
grein fyrir i upphafi. Siðan höf-
um við unnið jöfnum höndum
með námi við að moða úr þeim
upplýsingum sem við höfum
viðað að okkur og við gerum ráð
fyrir að ljúka þessu verki ein-
hverntima með vorinu.
Töldu sig hafa fengiö
trúarlegt uppeldi
— Hverjar eru helstu niður-
stööurnar úr þessari könnun?
,,Við erum ekki ennþá búnir
að fá endanlegar niðurstöður úr
öllum spurningunum, en við
erum þó langt komnir með að
vinna úr þeim. Það voru alls 27
fangar sem svöruðu spurning-
um okkar. bað sem við rekum
fyrst augun i er hve hátt hlutfall
þeirra hefur alist upp i sveit.
J
Tólf fanganna höfðu álist upp i
Reykjavik eða 44,5%,niu i þétt-
býli utan Reykjavikur það er i
kaupstöðum og kauptúnum eða
33,3% og sex i sveitum eða
22,2%:
Af þessum föngum höfðu átta
lent i skilnaði, tveir voru giftir,
fjórir lifðu i óvigðri sambúð og
þrettán voru einhleypir. bannig
að hjúskaparstétt þeirra hefur
sérstöðu, einkum hvað margir
hafa lent i skilnaði.
Ein spurningin var þannig
hvort þeir hefðu fengið trúarlegt
uppeldi og svöruðu átján þvi
játandi en það eru rúm 66%
þeirra. Sögðu þeir að þetta
trúarlega uppeldi hefði einkum
verið fólgið i bænakennslu,
bibliulestri og kirkjusókn.”
Trúa á endurfæðingu
,,Það vakti sérstaka athygli
okkar hvað margir töldu sig
hafa orðið fyrir trúarlegri
reynslu. Til dæmis sagði einn
fangi okkur þá sögðu að eitt sinn
er hann var á sjónum var það
að kvöldlagi að hann hallaði sér
út fyrir lunninguna á skipinu.
Sér hann þá Jesú Krist upp-
ljómaðan. Hann hörfar til baka
við þessa sjón og i sama bili
skellur stálvir i lunninguna með
svo miklu afli að hann hefði
skorið af honum handlegginn ef
hann hefði staðið þar ennþá.
Annar sagði að Jesú vitjaði
hans oft i draumum. Margir
geta þess að þeir hafi orðið fyrir
dulrænni reynslu og að þeir geti
skynjað návist látinna.
Við spurðum þá um afstöðu
þeirra til guðs. Tveir þeirra
héldu þvi fram að enginn guð
væri til og er það nokkuð hátt
hlutfall guðleysingja miðað við
þær kannanir sem gerðar voru á
Akureyri og Ólafsfirði. Fjórir
voru efasemdarmenn og töldu
að þeir hefðu enga vissu fyrir
tilvist guðs. Hins vegar svöruðu
niu þvi til að til væri kærleiks-
rikur almáttugur guð sem þeir
gætu beðið til.
Það er ákaflega merkilegt að
mikill meirihluti þessara af-
brotamanna trúirmjög sterkt á
endurholdgun, að þeir geti fæðst
aftur. Einnig trúa þeir þvi að
sálin geti flust á annað tilveru-
stig við dauðann. Þetta getur
bent til þess að innst inni hafi
þeir dulda löngun til þess að lifa
nýju lifi og fá ný tækifæri þó að
annað væri oft upp á teningnum
þegar rætt var um þau mál
beint.”
Sakna kvenfólks og
skemmtana
,,Um þriðjungur fanganna
sagöist ekkert annað hafa að
leita með vandamál sin en til
sjálfs sin. Þá leita þeir einnig
til fangavarða og samfanga.
Auk þess vitum við til þess þó
það hafi ekki komið fram i svör-
um þeirra að þeir leita mjög oft
til fangelsisprestsins, fangelsis-
læknis og starfsmanns Verndar.
Það er kannski rétt að taka
það fram að þetta eru svör frá
föngum i öllum rikisfangelsun-
um. Það sem þeim þótti verst
við fangelsisvistina var meðal
annars frelsissvipting slæmir
klefar,of litil vinna#vöntun á
betri aðstöðu til útivistar og
iþrótta. Sumum þótti það verst
að þurfa að hlýða og öðrum
fannst það verst eiga enga sálu-
félaga og fá fáar heimsóknir.
Þeir söknuðu mest atvinnu og
heimilis, kvenfólks og skemmt-
ana, áfengis og lyfja og siðast en
ekki sist félaganna fyrir utan. 1
þessum svörum kemur það
fram að aðeins tveir þeirra tala
um slæmt samband við skyld-
menni eða sina nánustu og fjórir
segjast ekkert samband hafa
við þá.”
81% alitaf undir áhrifum
viö afbrot
„Við spurðum þá að þvi hvort
þeir væru undir áhrifum lyfja
eða áfengis þegar þeir fremdu
afbrot sin. Svör þeirra við þess-
ari spurningu komu okkur mest
á óvart og leiddu niðurstöður
okkar allt annað i ljós en al-
mennt hefur verið álitið og kom-
ið fram i könnunum hingað til.
81% af þessum refsiföngum eru
alltaf undir áhrifum annaðhvort
áfengis eða lyfja þegar þeir
fremja afbrot sin. Enginn
þeirra er alveg laus við það og
fimm þeírra eru stundum og
stundum ekki undir áhrifum
þegar þeir brjóta af sér”.
Morðingjar eins og fólk
er flest
Leiddi könnunin i ljós hvort
hægt sé að rekja afbrotaferil
þeirra til uppeldis eða félags-
legra eða trúarlegra aðstæðna i
æsku?
,,Það virðist ekki áberandi
samkvæmt okkar könnun. Ann-
ars vantar samanburð við aðra
þjóðfélagshópa ef á aðsvara þvi
hvers vegna þessir menn lenda f
afbrotum en ekki einhverjir
aðrir sem hafa sams konar
þjóðfélagslegan bakgrunn. 1
þessum efnum er erfitt að fá
einhverjar marktækar niður-
stöður.
Flestir fanganna hældu sinum
heimilisaðstæðum og töldu að
þær hafi verið fullkomlega eðli-
legar. Foreldrar þeirra eru úr
öllum stéttum þjóðfélagsins og
uppeldi þeirra virðist ekki hafa
verið mikið frábrugnara en
gengur og gerist. Það er þó
gegnum gangandi að þeir hafa
byrjað mjög snemma i óreglu,
oft um fermingu. Einnig voru
nokkur dæmi þess að foreldrar
þeirrahefðu haftlitiðaðhaldað
útivistun þeirra á kvöldin þegar
þeir voruyngri. Og auðvitað eru
svo dæmi þess að afbrotamenn
komafrá uppflosnuðum heimil-
um.
— Hvernig var ykkur tekið af
fóngunum ?
„Fangarnir eru mjög varir
um sig en yfirleitt tóku þeir okk-
ur vel. Ef til vill hafa þeir haldið
að góð samvinna gæti orðið
þeim til hagsbóta. Eitt sinn kom
upp sá orðrómur á Litla-Hrauni
að við værum dulbúnir rann-
sóknarlögreglumenn og það tók
okkur nokkurn tima að eyða tor-
tryggni þeirra. Þeir halda að
það sé alltaf verið að klekkja á
sér.
Við óttuðumst að viðtölin við
morðingja og þá sem höfðu
framið grófari glæpi yrðu nokk-
uð þvinguð. En tilfinningin fyrir
þvi að þetta væru glæpamenn
hvarf þegar við fórum að ræða
við þá og þeir komu okkur fyrir
sjónir alveg eins og fólk er
flest.”
Þægilegt líf aö vera af-
brotamaður
Fannst þeim að þeim væri
gert rangt tíl með þvi' að vera
lokaðir inni?
„Það er varla hægt að segja
það. Yfir 90% þeirra teljasig
sitja inni verðskuldað. Hins
vegar fannst mörgum það
skrýtið hvað dómar væru mis-
þungir að þeim fannst og að
margir sem hefðu framið alvar-
legri afbrot en þeir sjálfir
slyppu við refsingu.
Það er óhætt að fuilyrða að
margir sem sátu inni iðruðust
gerða sinna, einkum var þaö
áberandi meðal þeirra sem
höföu framið alvarlegri afbrot.
Margir þeirra voru sibrota-
menn sem höfðu gengið lengra
en þeir ætluðu sér eða atvikin
hagaö þvi þannig til. Þeir sáu aö
stefnubreytinga var þörf og
voru ákveðnir i þvi að bæta sig.
Við töluðum einnig við marga
sem voru staðráðnir i þvi að
halda áfram á afbrotabrautinni
og þeim fannst þetta bara þægi-
legt lif og létu engan bilbug á sér
finna. Þetta kom okkur á óvart
ekki sist vegna þess að þetta
var útbreidd skoðun meðal
yngri fanganna.”
Hvernig er þetta samfélag
fanganna?
„Þaö er ákveðin spenna sem
rikir i andrúmsloftinu og má lit-
ið út af bera til þess að allt fari
ekki i háa loft. Akveðnir menn
virðast geta náð undirtökunum
og hafa tilhneigingu til að
ráðskast með aðra fanga og
hafa áhrif á skoðanir þeirra. Af
þessu leiðir að það hefur skap-
ast ákveðin stéttaskipting með-
al þeirra Hún liggur kannski
ekki alveg i augum uppi en er
staðreynd engu að siður. 1 fram-
haldi af þessu er vert að benda á
að sumir hafa áhrifavald vegna
greindar sinnar og það er litið
upp til þeirra. Annars fannst
okkur að fangarnir væru al-
mennt miklu greindari en við
gerðum ráð fyrir i upphafi.
Okkur er sérstaklega minnis-
stætt eitt atvik á Kviabryggju.
Þá settumst við niður og
spjölluðum við fangana eftir að
viðtölum var lokið og röbbuðum
við þá um heima og geima.
Fangarnir höfðu mikinn áhuga
á að fá fréttir af félögum i
bransanum bæði af þeim sem
sátu inniog þeim sem voru fyrir
utan. Sat þessi inni ennþá? Var
búið að negla þennan? Hvernig
hefur þessi það? Svo heyrðust
fagnaðarlæti eða óánægjukurr
allt eftir þvi hvernig fréttirnar
voru. Þarna kom fram hjá þeim
alveg gifurleg hópvitund, lik-
lega hin fullkomna stéttarvit-
und.”
Eyddi L5 milljón á viku
Hvaða möguleika hafa þessir
menn á þvi að samlagast þjóö-
félaginu eftir að þeir hafa af-
plánað dóm?
„Þeir hafa náttúrulega ýmsa
möguleika og það er margt gert
Viku eftir aö hann slapp út var
hann búinn að eyða einni og
hálfri milljón og það fór ekki allt
i nytsama hluti.
Litla-Hraun er heimilisleg stofnun og þar hafa fangar nóg að starfa.
Hins vegar er mikil lyfjagjöf þar og auðvelt að smygla inn eiturlyfj-
um þangað.