Vísir - 06.03.1978, Blaðsíða 11

vism Mánudagur 6. mars 1978
nllt í botni
Það ætti jafnan að teljast til
stórtiðinda hérlendis, þegar
reynt er að fylla i þau skörð sem
eru i stutta leiklistarsögu okkar.
Ein slik tiðindi verða nú i Þjóð-
leikhúsinu, þar sem sýnt er eitt-
hvert frægasta leikrit eins
kunnasta harmleikjaskálds
allra tima, Odipús konungur
eftir Sófókles. En þvi miður
verður gleðin yfir viðburðinum
blendin.
Sagan um ödipús ætti að vera
flestum kunn, þótt ekki sé nema
vegna þess að Sigmund læknir
Freud rifjaði hana upp og gaf
einni geðflækjunni sem hann
þóttist f inna, nafn Odipúsar. Er
siðan jafnan talaðum ödipúsar-
komplex eða þá ödipal-skeið á
ævi drengja, þegar þeir leggja
ofurást á móður sina. Enda
varð jú ödipús frægastur fyrir
það að vega föður sinn og ganga
að eiga móður sina.
Þótt griskir harmleikir séu
orðnir býsna fornir, hefur löng-
um þótt mega dusta af þeim
rykið, og kæmi þá i ljós að andi
þeirra ætti enn býsna góðan
hljómgrunn i brjóstum mann-
anna. Hræröu þeir þá til samúð-
ar, eða gæfu jafnvel það sem
gamlfr spekingar kölluðu
hreinsun tilfinningalifsins. Og
vist er það svo að maður undr-
ast hve litið hefur raunverulega
breyst á þeim 2382 árum sem
liðin eru frá dauða Sófóklesar.
Auðvitað hefur orðið nokkur
þróun i leikritun, kórinn griski
er t.d. horfinn, en i staðinn eru
komnar aukapersónur, sem höf-
undum gengur mjög misvel að
gæða lifi. Og vist er um það, að
fornskáldin sýndu oft aldeilis ó-
trúlega mannþekkingu, sem enn
stendur i góðu gildi.
saman myndast að Evrópu-
kommúnistar væru flokksmenn
spánska, italska og franska
kommúnistaflokksins (Merkilegt
nokk, „brautryðjendastarf” is-
lenskra sósialista hefur einhverra
hluta vegna veriö látið liggja á
milli hluta).
Margt sameiginlegt
Ýmislegt eiga þessir þrir
kpmmúnistaflokkar sameigin-
Með góðum vilja má finna,
ýmislegt lofsvert i sýningu
Þjóðleikhússins. Þannig féll
mér sviðið vel, búningar ágæt-
lega og surnt i leiknum alveg
bærilega. Eri þvi miður varð
annað til að skyggja verulega á
ánægjuna.
Þetta mun að visu ekki vera i
fyrsta skipti sem hafin er um-
kvörtun yfir flutningi þjóðleik-
ara okkar á bundnu máli á sviði.
Og þvi miður óttast ég það verði
ekki i siðasta skipti heldur. Sá
texti sem Helgi Hálfdánarson
hefurhér búið i munn persónum
er i einu orði sagt frábær. En
engu að siður tókst stundum að
flytja hann þannig að honum
var misþyrmt á alla kanta.
Aherslur urðu fáránlegar, radd-
beiting órökstudd og jafnvel svo
afkáraleg að ekkert skildist.
Hér skulu nefnd tvö dæmi. Há-
kon Waage fer að visu með
aukahlutverk, en fær að flytja
alllaitga ræðu, þar sem hann á
að tjá óhugnað þjónsins sem séð
hefur eigin augum ólán
konungshjónanna. Til þessarar
túlkunar hefur hann (og leik-
stjóri væntanlega) ekki fundið
aðra leið en ofleikinn, þ.e.a.s.
þess konar átakaleik sem aldrei
ætti að sjást. Hins vegar hefur
Hákon fengið mikla afsökun i
þvi, að einn reyndasti leikari
sviðsins, Gunnar Eyjölfsson
gengur nákvæmlega i sömu
gildru.
Mér er hreint ekki ljóst hvaða
skilningur er lagður i ödipús
konung i þessari sýningu. Eigi
að láta hann höfða til venju-
legra áhorfenda, sýnist einfald-
asta leiðin vera sú að undir-
strika (hæfilega) einfeldni hans,
og þeir i upphafi voru, enda
hampa þeir ekki lengur hinum
frægu n iður 1 a gs o r öu m
Kommúnistaávarpsins „öreigar
allra landa sameinist”, sem þó
þykja svo ómissandi meðal al-
vöru-sósialista.
Evrópukommúnistar og
Sovétrikin
Ýmsir hafa haldið þvi fram að
60 ára byltingarafmæli Sovétrikj-
lumsmi eins
■ snjóbolti
légt. Þeir voru allir stofnaðir á
árunum fyrir 1920. AJlir hafa þeir
verið bannaðir um tima, sá
franski frá 1939 til 1944, sá italski
1922 til 1943 og sá spánski 1939 til
1977. Allir hafa þeir einhvern tim-
ann verið I alþjóðasambandi
sósialistaflokka sem stjórnað var
frá Moskvu. Þessir flokkar hafa
allir átt aðild að rikisstjórn. Það
sem er lika einna athyglisverðast
er að endurnýjun þessara flokka
hefur orðið svo hröð á siðustu ár-
um að flestir núverandi félagar
Italska og franska kommúnista-
flokksins hafa gengið i þá eftir
1968. Það er eftir að innrásin I
Tékkóslóvakiu átti sér stað.
Einnig er athyglisvert að lita á
„stéttaskiptinguna” innan flokk-
anna. Aðeins tiu prósent iðnaðar-
verkamanna sem er stór hópur á
Italiu kýs kommúnistaflokkinn,
15 prósent kjósenda hans eru fólk
á ellilaunum og 12 prósent hús-
mæður. Svipaða sögu er að segja
frá Frakklandi. Það er þvi aug-
ljóst að þessir flokkar eru ekki
lengur neinir öreigaflokkar, eins
anna siðast liðið haust hafi i eitt
skipti fyrir öll skoriö úr um að
Evrópukommúnistarnir vilji ekk-
ert með Kremlverja hafa. Hafa
menn bent á að Marchais, for-
maður franska kommúnista-
flokksins, hafi verið fjarri góðu
gamni i afmælispartiinu mikla i
Moskvu, Berlinguer hinn Italski
hafi sett upp hundshaus við ræðu
Brezhnevs og loks að Carrillo
hinn spænski hafi ekki einu sinni
fengið að halda ræðu.
Lengi lifir i gömlum
glæðum
Ekkert er þó fjær sanni en að
halda að allt sé búið á milli. Lengi
lifir i gömlum glæöum og ýmis-
legt bendir til aö Evrópu-
kommúnistarnir vilji alls ekkert
slita alveg tengslin.
Nefna má að ennþá tiðkast
stöðugar feröir á milli Moskvu og
hinna gömlu útibúa Alþjóðasam
bands sósialista i Frakklandi, á
Italiu og Spáni. Og þó Carrillo
hafi lýst Sovétrikin ósósialiskt
Atriði úr sýningu Þjóðleikhússins á ödlpús konungi eftir Sófókies.
auk þess sem sameiginlegt er
öllum mönnum: að vilja ekki
trúa hinu illa fyrr en þeir mega
til. Þvi öllum nema ödipúsi
hefur vitanlega skilist löngu
fyrr en að hátindi leiksins kem-
ur, hvað fyrir hann hefur komið,
hver ósköp hans eru. En hann
vill ekki skilja, og þvi skilur
hann ekki. Þetta varð aldrei
ljóst i sýningunni. Gunnar leik-
ur á „fullu gasi” strax frá fyrstu
sennu sinni við Kreón, og eftir
það finnst manni ödipús vera
heldur leiðinlegur, hrokafullur
þjóðhöfðingi, sem skynsamlegt
hefði verið að losa sig við áður
en leikurinn hófst.
Þett eru hörð orð, en ágallar
túlkunarinnar voru kannski enn
augljósari i þeim samanburði
sem fékkst. Þar nefni ég sér-
staklega til afar smekklega og
látlausa túlkun Rúriks Haralds-
sonar á Kreóni. Þar var fallega
unnið.
Gleðin er blandin, en þar með
er ekki verið að kvarta undan
þvi að Þjóðleikhúsið reyni að
fylla i skörðin sem fyrst voru
nefnd. Siður en svo. Megi gjarna
verða sem fjörlegast áfram-
hald á þvi, með hæfilegum lær-
dómum af reynslunni.
Heimir Pálsson.
er þó heldur ódýrt þar sem fyrir
okkur Islendinga er varla nokkuð
athyglisverðara en það að
sósíalistarskuli ekki hafna NATfy
bandalagi sem þeir sjálfir hafa
sagt að hafi veriö komið á fyrir
atbeina hinnar rikjandi borgara-
stéttar, svo þeirra eigin orða-
leppur sé notaður.
Allt fyrir fylgið
myndi samþykkja aðildina að
' NATO ef það væri vilji meirihluta
Spánverja. Hvað afstöðu
franskra kommúnista varöar er
hún mun óljósari,. en fréttaskýr-
endur segja hana um þessar
mundir einkum einkennast af til-
raunum til þess að græða atkvæði
frá Gaullistum i þingkosning-
unum i mars.
riki hafa félagar hans á Italiu og
Frakklandi skirrst við að gera
það sama. Fyrrnefndur
Napolitano segir i grein sem hann
nefnir Leið Italiu til sósialism-
ans:
„Við getum ekki hafnað þeim
hugmyndafræðilegu tengslum og
samhygð við hinn sósialiska
heim”. Fleiri orð hafa þeir
Evrópukommúnistar látið falla
sem sýnir aö sambandið viö
Sovétrikin er engan veginn rofið.
Til dæmis Carrillo, sem digur-
barkalega nefndi Sovétrikin
ósósialisk, fer ýmsum viður-
kenningaroröum um Sovétrikin 1
bók sinni Evrópukommúnisminn
og rikisvaldiö og segir rússnesku
byltinguna hafa skapað sterkt
rikisvald, sem fjarri fari aö sé
borgaralegt. Loks má nefna orð
Marchais sem hann lét falla
siðast liðið sumar á ráðstefnu þar
sem hann sagði að i Sovétrikjun-
um rikti viss tegund af sósialisku
lýðræði.
Af þessu má sjá að þó Evrópu-
kommúnistar láti digurbarkalega
á sumum mannamótum, þá fer
þvi fjarri að þeir vilji losna alveg
úr náöarfaðmi Kremlverja. Ef
svo væri þá væri ekkert eðlilegra
en að þeir brygðust við á likan
hátt og Kinverjar sem láta Sovét-
menn hafa þaö óþvegið þegar
þeim henta þykir.
Afstaðan til NATO
1 þeim umræöum sem fram
hafa farið á Islandi um Evrópu-
kommúnisma hefur eðlilega verið
fýrirferðarmest sú staðreynd að
Evrópukommúnistarnir hafa
ekki kosið að berjast gegn NATO.
Islenskir sósialistar hafa sem
kunnugt er siðan að bandalagið
var stofnaö veriö svarnir and
stæðingar þess. Það er þvi eðli-
legt að þeir séu spurðir hvernig
þvi viki við að Sósialistar I öðrum
Evrópurikjum séu á öðru máji.
' Svar Islenskra sósialista hefur
gjarnan falist i þvi að draga
fjöður yfir málið og segja að
Evrópukommúnismi sé merki-
legur fyrir annarra hluta sakir en
afstöðu hans til NATO. Slikt svar
Min skoðun er sú aö afstööu
Evrópukommúnistanna til NATO
Evrépukommúnismi var Islensk-
um sósialistum hugieikiö fyrir-
bæriekki aiis fyrir Iöngu. Tilefniö
var, að þvi er mig minnir, ttaliu-
reisa þáverandi formanns Al-
þýðubandalagsins.
beri eingöngu að skýra sem lið i
þeirri 1 ý ðh y 11 i s p ó 1 i t i k ,
popúlarisma, sem þeir aðhyllast.,
Sama megi segja um afstööu
þeirra til Efnahagsbandalags
Evrópu.
ítalia er afar viðkvæmur póli-
tiskur blettur á jarðarkringlunni.
Astæöan er nálægðin við
Jú gós 1 a v a k iu . Framtið
Júgóslavanna er núna óvissari en
oft áður vegna þess að ljóst er áð
hinn aldurhnigni Tító muni innan
tiðar verða að láta af völdum.
Þessi staðreynd hefur áhrif á
italska pólitik eins og Berlinguer
gerir sér grein fyrir og þar mun
að leita orsaka til afstöðu hans.
Skoðun Carrillo er einfaldlega sú
að hann álitur Varsjársáttmálann
vera varnarsáttmála og að
spænski kommúnistaflokkurinn
Ekki sjálfstæð hreyfing.
1 upphafi þessarar greinar
vitnaði ég til skilgreiningar sem
sagði Evrópukommúnismann
vera viðlika ótrúlegan og steiktan
snjóbolta. Þetta tel ég að til sanns
vegar megi færa. Þótt þetta hug-
tak sé notað i umræðum yfir
kommúnistaflokka á Spáni, Italiu
og á Frakklandi er staðreyndin sú
að einungis spænskir kommún-
istar nota það sjálfir að heitið
geti. Þrátt fyrir allt eru hinir svo-
kölluðu Evrópukommúnistar þvi
alls ekki svo vissir um að það sem
þeir hafa verið að gera hafi faliö i
sér neina nýja hugmyndafræði.
Þeim er með öðrum oröum engan
veginn ljóst hvort þeir hafi eða
vilji snúa bakinu við hinum fornu
vinum og skoðanabræðrum úr al-
þjóðasambandi sósialista.
Eins og ég hef þegar bent á eru
tengslin enn töluverð milli
Evrópukommúnistanna og Sovét-
rikjanna og i mejri háttar póli-
tiskum málum hefur aldrei
skorist i odda. 1 þessu sambandi
er fróðlegt að minna á að Evrópu-
kommúnistarnir hafa ekkert haft
að athuga viö framferði Sovét-
rikjanna i Angóla eða i striði *
Egypta og Sómala. Hvort tveggja
er þó dæmi um heimsvaldastefnu
Sovétmanna og sýnir glögglega
hversu þetta forysturiki
sósialismans virðir ákvörðunar-
rétt annarra þjóða.
Meðan að Evrópukommúnistar
veröa ekki sjálfstæðari en fyrr-
greind dæmi sýna verður ekki
hægt að lita á þá sem sjálfstæöa
hreyfingu heldur verður að taka
enn undir skiigreininguna um að
þeir séu álika sennilegir og
steiktur snjóbolti.