Vísir - 29.03.1978, Blaðsíða 11

VISIB Miövikudagur 29. mars 1978
11
MANNRETTINDI
EKKI MEDAUMKUM
Fyrir tveimur árum eða svo
fluttum við, nokkrir þingmenn i
Norðurlandaráði, tillögu um að-
gerðir tilþess að fatlað fólk m.a. i
hjólastólum, geti hagnýtt al-
menningsfarartæki til jafns við
aðra. Tillagan fór til athugunar i
samgöngumálanefnd Norður-
landaráðs, þar sem ég á sæti, og
var þar rættýtarlega um hana og
aflað vitneskju um hverskyns
tæknilegar nyjungar sem nú eru
tiltækar eða á þróunarstigi til
þess að auðvelda fötluðu fólki að
lifaeðlilegu og sjálfstæðu lifi, þar
á meðal öldruðum sem búa einir á
heimilum sinum. Tillagan var
send til umsagnar fjölmörgum
aðilum, santökum fatlaðra, yfir-
mönnum samgöngumála og heil-
brigðismála og ýmsum öðrum
sem gátu lagt fram vitneskju og
hugmyndir. Svör bárust frá þess-
um aðilum öllum, mjög jákvæð i
afstöðu. Þó var ein undantekning.
Frá íslandi barst ekkertsvar, likt
og fötlun séóþekktfyrirbærihér á
landi. Þetta er þvi miður ekki
undantekning heldur regla um til-
lögur sem fluttar eru i Norður-
landaráði, yfirleitt koma engin
viðbrögð frá íslandi. Skrifstofu-
stjóri Alþingis er einnig starfs-
maður Norðurlandaráðs að þvi er
Island varðar, en vinnuálag hans
er mjög mikið á Alþingi og hann
hefur ekki fengið neinn starfs-
mann til þess að sinna málefnum
Norðurlandaráðs. Er þetta mjög
illa farið, þvi að þegar skýrslur
berast frá öllum Norðurlöndum
um eitthvert málefni er hægt að
bera saman hvernig þjóðfélögin
eru á vegi stödd og sá saman-
burður verður þeim hvatning sem
dregist hafa aftur úr.En til kunna
að vera valdamenn á tslandi sem
ekki kæra sig um slikan saman-
burð.
leggja fram nauðsynlegt fjár-
magn til þess að vinna til fullrar
hli'tar þau rannsóknarstörf, sem
embættismannanefnd Norður-
landa um samgöngumál hefur
hafið i þvi skyni að aðlaga sam-
göngukerfið i heild þörfum fatl-
aðra, og stuðla að þvi að settar
verði sameiginlegar norrænar
reglur um þetta svið hið skjót-
asta”.
Að geru hreint fyrir
sínum eigin dyrum
Ég flutti stutta ræðu á eftir er-
indi framsögumanns, kvaðst vera
einn af upphaflegum flutnings-
mönnum tillögunnar og hafa
fjallaðum hana i samgöngumála-
nefnd og þvi' þyrfti ég ekki að gera
grein fyrir stuðningi minum. En
ég bað þingheim að leiða hugann
að öðru. Þá daga sem ég hefði
tekiðþátt i störfum Norðurlanda-
er fyrir mann i hjólastól að at-
hafna sig þar, hins vegar er
sænska þingið nú i bráðabirgða-
húsnæði sem er þannig hannað að
fatlað fólk i hjólastólum getur
starfað þar. Ég benti norrænu
þingmönnunum á það af ef einn
fremsti stjórnmálaleiðtogi þess-
arar aldar, Franklin Delano
Roosevelt, hefði verið stjórn-
málamaður á Norðurlöndum
hefði hann orðið að fella niður
stjórnmálastörf þegar hann lam-
aðist ungur þingmaður og fela sig
ieinhverjum afkoma, þótt reynsl-
an sannaði að hann hefði haft
andlegt þrek til þess að verða eitt
af mikilmennum mannkynssög-
unnar, bundinn við hjólastól.
Ég fagnaði þvi að lokum að
Norðurlandaráð markaði þá
stefnu að tryggja fötluðu fólki
sem mest jafnrétti á sviði sam-
göngumála, en bað norræna
félaga mina að minnast þess
Sjötti hver
maður fatlaður
Tillagan um samgönguvanda-
mál fatlaðra kom til afgreiðslu á
Norðurlandaráðsþingi þvi sem
haldiðvari ósló fyrir skemmstu.
Af hálfu samgöngumálanefndar
flutti framsögu sænski þingmað-
urinn Eric Carlsson. 1 framsögu
sinni lýsti hann þeirri afstöðu
nefndarinnar að þróun þjóðfélaga
verði að haga svo, að fatlaðir og
hreyfilamaðir geti lifað sem eðli-
legustu lifi og tekið þátt i
athöfnum þjóðfélagsins. Vitnaði
hann i merkar kannanir sem
gerðar hafa verið i Sviþjóð, Finn-
landi, Danmörku og Noregi — en
auðvitað ekki á Islandi —og lagði
áherslu á nauðsyn þess að niður-
stöður og framkvæmdir yrðu
samræmdar á Norðurlöndum öll-
um. Hann benti á að samgöngu-
vandamál bitna mjög illa á fötl-
uðu fólki, og þvi þyrfti að haga al-
mannasamgöngum svo að allir
gætu notið þeirra, breyta sam-
göngutækjum, biðstöðvum og
endastöðvum i samræmi við þarf-
ir fatlaðra og hafa reglurnar
samræmdar á Norðurlöndum öll-
um. Hann benti á að mjög margir
eru þannig fatlaðir að þeir geta
ekki ekið bil sjálfir og væru þvi
háðari almannasamgöngum en
flestir aðrir.
Fatlaðir og hreyfilamaðir eru
fleiri en almenningur gerir sér
grein fyrir. Rannsóknir hafa leitt
i ljós að meira en : miljónir
manna eru fatlaðir á Norðurlönd-
um, þ.e. 15% eða 6ti til 7di hver
maður — og af þeim stóra hópi
um 600.000 alvarlega fatlaðir. Að
sjálfsögðu geti verið dýrt að
breyta mannvirkjum sem fyrir
eru, svo að fatlaðir geti haft gagn
af þeim, en hitt sé lágmarkskrafa
að hugað sé að þessum stað-
reyndum framvegis og að öllum
nýjum framkvæmdum hagað i
samræmi við þarfir fatlaðra.
Tillaga súsem samgöngunefnd
lagði fyrir Norðurlandaráð var
svohljóðandi:
„Norðurlandaráð skorar á ráð-
herranefnd Norðurlanda að
ráðs i ósló hefði ég áttað mig á
þvi að fatlað fólk i hjólastól getur
ekki starfað á norska þinginu.
Það á þess engan kost að komast
inn um aðaldyrnar, þangað lægju
mjög brattar götur og siðan tæki
við mikið tröppukerfi sem enginn
maður ihjólastól gæti komist um.
A afturhlið hússins eru einskonar
leynidyr, alltaf læstar, og aðeins
einn af embættismönnum hússins
hefur lyklavöld. Þar er auðveld-
ara að komast inn i húsið fyrir
fatlaða, en þó eru þar tvö þrep,
þannig að maður sem bundinn er
við hjólastólgeturekkikomist inn
i húsið af eigin rammleik. Hvar-
vetna i húsinu eru þröskuldar
sem torvelda mjög notkun hjóla-
stóla, og salerni hússins eru
þannig að ekki er hægt að komast
inn i þau á hjólastól.
Ég minntist einnig á önnur
þinghús á Norðurlöndum. Aðal-
inngangur að finnska þinghúsinu
er þannig að þangað hggur eitt-
hvert hrikalegasta tröppukerfi i
viðri veröld, svo að fullfriskir
menn eru móðir og másandi
þegar þeir koma að dyrunum.
Danska þinghúsið er þannig að
þess er enginn kostur að komast
inn i það i hjólastól, né aka um
ganga þess, alstaðar eru óþarfar
tröppur. Enginn maður i hjólastól
getur komist inn i Alþingi Islend-
inga, þar er ómannlegt tröppu-
kerfi, engin lyfta, þrengstu sal-
erni i heimi og engin leið að at-
hafna sig innanhúss i hjólastól
vegna þrengsla. Sænska þing-
húsið er einnig þannig að ókleift
þegar þeir greiddu atkvæði að sá
sem vill hreinlæti ætti að byrja á
þvi að þrifa fyrir sinum eigin
dyrum.
Tillagan var siðan samþykkt
með öllum atkvæðum gegn
tveimur. Andstæðingarnir voru
fylgismenn Glistrúps hins
danska, en þeir vilja að lögmál
frumskógarins verði tekin upp i
þjóðfélögum og hinir máttar-
minni likamlega verði látnir
deyja drottni sinum. Ákvörðun
Norðurlandaráðs um jafnrétti
fatlaðra mun vafalaust hafa áhrif
hjá öllum Norðurlandaþjóðum —
nema Islendingum. Ég hef ekki
orðið þess var að unnið sé skipu-
lega að þvi að framkvæma
stefnumið Norðurlandaráðsþinga
hérlendis — frekar en taka þátt i
undirbúningi mála.
Jafnrétti — ekki
nóðarbrauð
Siðan ég fatlaðist hef ég ferðast
um Norðurlönd öll, einnig um af-
skekktar slóðir, og veitt umhverfi
minu athygli frá öðrum sjónar-
hóli en þegar ég flandraði um áð-
ur. Mér hefur verið það ánægju-
efni að meiriháttar flugstöðvar
eru hvarvetna hannaðar þannig
að fatlað fólk i hjólastólum geti
farið þar um og notið þjónustu á
eðlilegan hátt, og þar er starfs-
fólk sem hefur það verkefni sér-
staklega að aðstoða fatlaða ef á
þarf að halda. Mér virðast Norð-
urlönd vera misjafnlega vel á
vegi stödd á þessu sviði, Islend-
ingar auðvitað aftastir allra, en
Sviar tvimælalaust i fararbroddi,
enda hafa þeir einir Norðurlanda-
búa fest i lög að allar fram-
kvæmdir á sviði skipulagsmála,
byggingamála og samgöngumála
verði að taka mið af þörfum fatl-
aðra. Égheimsótti i fyrra eina af
miðstöðvum fatlaðra i Stokk-
hólmi til þess að kynnast þvi
hvernig stendur á forustu Svia.
Þar var mér sagt að öryrkjasam-
tök Svia hefðu að fullukveðið nið-
ur þau viðhorf til fatlaðra sem áð-
ur hefðu verið rikjandi: mannúð,
meðaumkun, samúð, góðvild,
likn, hjartagæsku. Þeir tilfærðu
ein saman mannréttindarök, að
allir væru fæddir jafnir, ættu
kröfu á jöfnuði i þjóðfélögum sin-
um, þar væri ekki um náðarbrauð
að ræða heldur mannréttindi.
Þeir kváðust hafa skipulagt sam-
tök sin á svipaðan hátt og verk-
lýðssamtök, þau væru baráttu-
tæki til þess að knýja fram þjóð-
félagsbreytingar og stöðug þátt-
taka hinna fötluðu i baráttunni
væri grundvallaratriði. Að þvi er
varðar sveitarstjórnir og þjóð-
þing, kváðust þeir fylgjast skipu-
lega með öllum málum sem þar
kæmu fram, kanna þau frá
sjónarmiiöi fatlaðra og koma á
framfæri breytingartillögum
þegar þess væri þörf. Væri um
mikilvæg mál að ræða fylgdu þeir
breytingartillögum sinum eftir
með pólitiskum aðgerðum á al-
mannafæri, fjöldafundum fatl-
aðra, kröfugöngum o.s.frv. Á
sama hátt hefðu þeir frumkvæði
að hugmyndum og tillögum.
Arangur þessarar baráttu hefði
orðið sá að stjórnmálaflokkarnir
allir gerðu sér ljóst að þeir yrðu i
stefnu sinni og störfum að taka
tillit til fatlaðra — u.þ.b. sjötta
hvers kjósanda. Þessi baráttuað-
ferð hefði einnig haft mikilvæg
sálfræðileg áhrif á fatlaða sjálfa,
tekist hefði að uppræta að veru-
legu leyti uppgjöf þá og sjálfs-
meðaumkun sem áður voru al-
gengustu fylgifiskar fötlunar, og
gera öllum ljóst að það er skylda
þjóðfélagsins að tryggja jafnan
rétt og skipuleggja samfélög,
byggingar, samgöngur og vinnu-
staði þannig að tekið væri fyllsta
tillit tilfatlaðra ekki siður en ann-
arra. Aðstaða til vinnu væri mjög
mikilvæg, og þvi hefði sú skipan
verið tekin upp i Sviþjóð, að gæti
fatlaður maður ekki skilað sömu
vinnuafköstum og heilbrigður
kæmi til rikisstyrkur sem jafnaði
metin gagnvart atvinnurekstrin-
um. Ef fatlaðir gætu unnið fyrir
sér lækkuðu útgjöld almanna-
trygginga, en hitt væri þó miklu
mikilvægara að fatlaðir ættu rétt
á þvi að lifa og starfa i samneyti
við aðra, svokallaðir verndaðir
vinnustaðir fatlaðra einna væru
neyðarúrræði sem þyrfti að halda
i algeru lágmarki.
Fatlaðir noti
stjórnmálavald sitt
Markvissar endurhæfingar-
lækningar eiga sér skamman ald-
ur, segja má að þær hafi hafist i
siðustu heimsstyrjöld. Þær hafa
hins vegar haft byltingarkenndar
breytingar i' för með sér, veruleg-
an hluta fatlaðra tekst að lækna
en flesta tekst að styrkja svo mik-
ið likamlega og andlega að þeir
getagegnt störfum i þjóðfélaginu
til jafns við aðra. Hins vegar hef-
ur þjóðfélögum ekki verið breytt
nema að litlu leyti i samræmi við
þessa staðreynd, segja má að
byggingarstarfsemi, samgöngur,
skipulagsmál, aðstaða á vinnu-
stöðum og mörg hliðstæð atriði
miðist einvörðungu við forn við-
horf og taki ekkert tillit til fatl-
aðra, þó það sé unnt að gera með
fyrirhyggju einni án aukins
kostnaðar að þvi er varðar nýjar
framkvæmdir. Á þessu sviði er-
um við tslendingar eftirbátar
annarra Norðurlandaþjóða, og
reynsla mi'n af Alþingi Islendinga
er sú að þrátt fyrir ókjör af fögr-
um og samUöaríuilum orðum er
erfitt að fá heilbrigða þingmenn
til þess að leggja nokkuð fram i
þvi skyni að tryggja jafnrétti fatl-
aðra.
Af þessum ástæðum er tima-
bært að fatlað fólk á tslandi geri
samtök sin að baráttutækjum og
taki sjálft forustu. Það viðhorf
sem innræta verður þjóðinni allri
er jafnrétti — ekki meðaumkun.
Fatlað fólk getur haft mikil
stjórnmálavöld, það er 15% þjóð-
arinnar og getur af eigin ramm-
leik komið svo sem niu mönnum á
þing. Áuðvitað hafa fatlaðir ekki
sömu stjórnmálaskoðanir, og
Magnús Kjartansson
alþingismaður skrif-
ar: Fatlaðir munu
aldrei ná árangri í sókn
fyrir jafnrétti nema
þeir heyi baráttu sína
sjálfir á virkan hátt og
hætfi að sætta sig við
meðaumkun eina/ þótt
hún geti verið fagur
eiginleiki. i ár er lag að
hefjast handa.
sjálfstætt framboðaf þeirrahálfu
væriað minni hyggju Ut i hött. En
hægt er að knýja flokkana alla til
þess aðtaka tillit til fatlaðs fólks i
stefnu sinniog störfum, eða láta á
það reyna.
I ár eiga að verða sveitar-
stjórnar- og alþingiskosningar á
Islandi. Svoer nU háttað, að próf-
kjör um frambjóðendur virðist
ámóta eftirsóknarverð skemmt-
un og bingó fyrir einum þremur
áratugum. Ég hef fylgst með
prófkjörum þessum, lesið sjálfs-
lýsingar og hugsjónadrauma
frambjóðenda i blöðum og dreifi-
seðlum, og þeir löngunarfullu
virðast allir vera ágætismenn að
eigin mati. Margt hefur borið á
góma i þessum sjálfslýsingum, en
ég hef ekki tekið eftir þvi að einn
einasti maöur hafi hampað þeirri
brýnu hugsjón að berjast fyrir
jafnrétti i þágu fatláðra, það er
vandamál sem er alls ekki á dag-
skrá. Þessu neikvæða viðhorfi
geta samtök fatlaðra breytt.
Hvernig væri að senda öllum
frambjóðendum i sveitarstjórn-
ar- og alþingiskosningum spurn-
ingar um tilteknar framkvæmdir
i þágu fatlaðra sem raunsætt er
að koma megi i verk á næsta kjör-
timabili og birta sfðan svör hvers
einasta manns? Siðan væri með
opinberri baráttu, m.a. fundum
og kröfugöngum fatlaðra, hægt að
knýja á valdamenn að standa við
loforð sin, sem trUlega yrðu fögur
fyrir kosningar.
Fatlaðir munu aldrei ná
árangri i siókn fyrir jafnrétti
nema þeir heyi baráttu sina
sjálfir á virkan hátt og hætti að
sætta sig við meðaumkun eina,
þótt hún geti verið fagur eigin-
leiki. 1 ár er lag að hefjast handa.
Skrifað á alþjóðadegi fatlaðra
19. mars 1978.
Magnús Kjartansson