Tíminn - 22.10.1969, Page 8

8
MIÐVIKUDAGUR 22. október 1969.
TIMINN
Hanites J. Magnússon, fyrrv. skólastjéri:
Bókin og bör
Til þe-ss aS ala upp bókelska
og bó'khneigða þjöð, þarf að byrja
á börnunum. Það þarf í byrjun
eða svo sncmma, sem hægt er,
aö rækta með þeim heiibrigðan
bókmeuntasmekk, þótt það sé
varla fyrr en í efstu bekkjum
barnaskólans og í gagnfræðaskól-
unum'. Það er ágætt að þær séu
skemcntilegar til að örfa börnin
til lestrar, en þær þurfa helzt
einnig að orka á tilfinningalífið.
Ég man alltaf eftir því, að ég
táraðist, þegar ég las Vistaskiptin
eftir Einar H. Kvaran, eða
Stjörnu, eft.ir Þorgils Gjailanda,
og um örlög hennar á öræfum
í-lands. Þau áhrif, sem ég varð
fyrir við iesíur þessara bóka og
annsrra af svipuðu tagi, hafa
enzt mér ævilangt. í fyrstu þykir
börnunum mest gaman af ævin-
týrum allskonar. Það .gerir ekk-
ert tii þóít þau :séu með hinum
mestu ólíkindum. Það er góður
og hollur lestur fyrir visst ævi-
skeið og ’örvar ímyndunarafl
barnanna, en það er nauðsynleg
forsenda fyrir þroska síðari ára
og gerir tilveruna fjölbreyttari og
fegurri. Börn geta því með tenynd
unarafli sínu séð það, sem full-
orðnir sjá efcki. Þeirra líf er því
að mörgu leyti auðugra en hinna
fullorðnu manna, sem ekkert sjá
nema veruleikann. Seinna læra
börnin svo að gera greinarmun
á skáldskap og ósannindum. Enda
spyrja þau oft við lestur ævin-
týra og annars skáildskapar: „Er
þetta satt?“ Böm geta í ævintýr-
um hrifizt inn í aðra heima, þar
seen dýr og blóm geta talað. Þar
eru engar toríærur á leið þeirra
og þar ræður fegurðin ríkjum.
Svo kemur að því, að bömin
vaxa frá þessum ævintýraheim-
um og gera sig ekki náægð með
annað en raunveruleikann, en
sögu og skáldskaparbúningurinn
verður þeim þó alltaf kærkom-
inn. Það má bara ekki halda
áfram með hann of lengi fram
eftif aldrinum. Það er afar sjald
gæft, að börnin vilji lesa svokali
aðar fræðibækur, nema þau megi
til.
Barnabókaútgáfa hefur verið
fremur fátækleg, allt frarn á síð-
ustu ár. En á síðustu árum hefur
húr aukizt gífurlega, einkum þýdd
ar barnabækur, sem einoig geta
verið góðar. Aðeins örfáar hafa
fram að þessum tíma verið frum-
samdar.
Orsökin til bessarar miklu aukn
ingar er sú. að bað mun hafa
verið talinn gróðavegur að gefa
þæi' út, þótt höfundar hafi ekki.
notið mikils af þeim i''grö^á.' 'Þó
að gert só ráö íyrir að hinar
þýddu bækur séu sæmilegar að
efni og máli, og sumar góðar,
verður það þó að teljast skaði, að
ekki skuli fleiri frumsamdfir
barna- 02 unglinigabækur kotna
á markaðinn. Það er vandi að
velja bækur handa börnum, og
ég óttast, að það hafi ekki alltaf
tekizt sem skyldi, þegar úr svo
miklu er að velja í þessu bóka-
flóði, sem er veitt nálega, eða
aiveg, skipulagslaust og af hinu
mef/ia handahófi inn á markað-
inn, í því trausti að nógu margir
verði til að kaupa bæikumar.
Þarna kennir auðvitað margra
grasa, en yfirleitt munu þær bæk
ur seljast bezt, sem hægt er að
auglýsa sem „spennandi" og æsi-
legar. Þetta viðhiorf getur verið
freistandi fyrir höf.undana. En ís-
lenzk börn þurfa margt frekar við
en æsandi áhrifa í ætt við kvik-
tnyndir, popplöig oig annað slíkrar
ættar, af því er nóig í nútímalífi
ofckar. En mér er ekki grunlaust
um, að þær bækur, sem valdar
eru til þýðingar, fiski verulega
í þessum sjö.
En hvernig stendur á því, að
svo lítið kemur út af innlendum
barnabóikum? Til þess liggja vafa-
laust ýmsar orsakir. Miðvikudag-*
inn 15. október skrifaði Ármann
Kr. Einarsson ágæta grein í Morg
unblaðið, setn hann nefndi: Nokk
ur orð um barna- og unglinga-
bækur. Þar gerir haan mieðal ann-
ars grein fyrir því, hvers vegna
svo fáir rithöfudar taka sér fyrir
hendur að skrifa fyrir börn og
unglinga og bendir á hættuna, sem
ílfiaf því getur stafað. Eina ástæð-
’una telur hann þá, hve barna- og
íunglingabókahöfundur er -itítilli
sómi sýndui' hér, og Iitla uppörfun
þeir hljóta af samtíð sinni. Ein
ástæðan er sú, að höfundar fá
mjög lítið greitt fyrir slík hand-
rit, og það má yfirleitt segja, að
það sé hvorki vegur til fjár né
frama að skrifa fyrir börn og
unglinga. Höfundiar fá litla upp-
örvun frá esamtíð sdnni til
slíkra ritverka. Það er á tak-
mönkunum að barna- og ung-
lingabækur séu taldar með bók
menntum, og höfundar þeirra í
lægri gráðu rithöíunda. Ég man
t.d. ekki að barna- og unglinga-
bókahöfundur hafi nofckru
sinni fengið úthlutað fé
úr sjóði þeim, sem ætlað-
ur er skáldum og tístamönn-
um. Það er kannski til of mik-
ils mælzt að úthlutunarnefnd-
in, sem skipuð er mönnum frá
st.fórnm'álaflofckunum lúti svo
lágt, en þegar rithöfundarnir
sjálfir hafa eignazt sinn rithöf
undasjóð, mætiti búast við ein-
hverjum straumhvörfum. Stjórn
sjóðsins hefur nú úthiutað 900
þúsund krónum á tveimur ár
um, en enginn barna- og ungl
ingabókahöfundur nefur hlotið
þaðan nokkra krónu. Sjóðstjórn
in gerði aftur á móti annað.
Hún tók þá litlu þóknun, sem
rithöfundar eiga að fá fyrir
lánuð eintö'k bóka þeirra úr
bókasöfnum og bætti þeirri upp
hæð við nokkra toppmenn 1 rit
höfundiastétt, og gildir þetta í
þrjú ár. Vafalaust hafa sumir
þessara manna verið vel að
þessum krónum komnir. En
. hefði það nú verið til of mikils
inælzt, að af þessum .900 þús-
und krónum, hefði verið varið
svo sem 50—100 þúsund krón-
um til einhvers barna- og ung-
lingabókahöfundar? Það er ekki
féð, sem skiptir þarna öllu
máli, heldur viðurkenningin á
því, að bai’na- og unglingabóka
höfundiar væru einhvers virði,
þeir legði einndg sinn skerf
Hannes J. Maguússon
til bókmennta þjóðarinnar. Slík
uppörvun hefði verið vel þeg
in og réttmæt, og ég skil ekki
í, að sjóðstjórnin hefði hlotið
nokkurt ámæli fyrir þá ráðstöf
un.
Þá er komið að þætti blað
anna í mati á íslenzkum barna-
og unglingabókaihöfundum.
Hann er ekki á marga fiska.
Blöðin geta að nafninu til um
bækur bama- og unglingabóka
höfunda, en þó ekki neitt svip
að því, sem annarra bóka, A3
á þeim sé sagður kostur og
löstur. Yfirleitt bera þær um
sagnir vott um að „ritdómar-
inn“ hafi ekiki lesið umgetna
bók, en látið sér oft nægja, að
endiunsegja þau fáu orð, sem
staðið hafa á kápusíðu bókar
innar. Þessi meinlausu, ©g
marklausu orð bafa því kannski
hvorki gert illt né gott. A með
Framhald á bls. 12
Gu&tnundur Gunnarsson, verkfræðingur:
BORGARMÁL
Raunhæfar áætlanir
(í umræðutn um atvinnumál
á síðasta borgarstjórnarfundi
Reykjavíkur, flutti Guðmundur
Gunnarsson, verkfræðingur,
varaborgarfulltrúi Framsóknar-
flokksins, eftirfarandi ræðu,
sem vakti athygli. Tillögum
þeim sem til umræöu voru frá
Alþbl. og Alþýðufl. var vísað
til borgarráðs).
Góðir borgarfulltrúar.
Það er ef til vill all bíræfið
af mér varafulltrúa í borgar-
stjórn að ætla að leggja til
málanna nokkur orð. En þar
sem ég tel að tillöguflutningur
bæði Alþ.b. og Alþýðufl. lýsi
alve því ástandi er hér ríkir í
dag get ég ekki orða bundizt.
Ástandið í dag er að mínum
dómi ástand stjórneysis eða
ölliu heldur ofstjórnar, sem leitt
hefur if sér stjórnleysi og á-
byrgðarleysi.
Hvert sem litið er má sjá
stjórnir og nefndir. Yfir alla
forstjóra bæði ríkis- og bæja
og flestar stofnanir eru settar
stjórnir og nefndir, og að sjálf
sögðu pólitískar. Málin eru
Iögð fyrir nefndir þessar og
stjómir, meira eða minna undir
búin, oftast nær minna. Þár
eru síðan hrossakaup um þau,
og oft samþykkt eitthvað alit
annað en það, er þeir menn sem
athugað hafa málin leggja til
að gert verði. Þegar svo málin
snúast á þann veg að halli verð
ur á öl'lu saman, þá er þagað
þunnu hljóði og reynt að bjarga
öllu á bak við .tjöldin, með
styrkjum og nýjum hrossakaup
um.
Það er nefnilega enginn á-
byrgur fyrir þessum mistökum
nema hro&sakaupin, og ráða-
menn eru hræddir við ábyrgð
ina. Og nú er svo komið að ef
talað er um raunverulega stjórn
un á hlutunum þá er hrópað
hömlur, og einræði, samanber
ummæli forsætisráðherra í sjón
varpsþætti, þar sem þeir raedd
ust við hann og Ólafur Jóhann
esson formaður Framsóiknar-
flokksins. Þetta virðist mér í
fljótu bragði vera meginatriði
í stjórnarstefnu stjórnarfl. í
dag. Að mínum dómi á mál-
in að bera þannig að:
Þegar fram koma góðar hug
myndir á að leggja þær fyrir
viðkomandi forstjóra. Þeir gera
eða láta gera áætlanir, raunhæf
ar áætlanir um hlutina, og taka
sér til ráðuneytis. Að því búnu
eru málin lögð fyrir æðstu
yfirvöld, sem þá gjarnan mega
láta aðra sérfræðinga endur-
skoða og yfirfara áætlanirnar.
Ef þar kemiur fram rökstudd-
ur grunur um, að eitthvað megi
betur fara skal það athugað
nánar. Síðan skal tekin álkvörð
un um hvort farið skuli í fram-
kvæmdir eða ekki. Þegar
reynsla er síðan komin á fram
kvæmdina og bún tekst vel er
allt gott. Ef miður tekst til
skrifast það á skuldalista við
komandi forstjóra og hans sér-
fræðinga, og þá er að meta
hvort yfirsjónin eða vanmatið
er svo stórt að það vegi upp á
móti þvi sem betur hefur farið.
Sem sagt framkvæmdarstjór
arnir standa og falla með verk-
um sínum, en þeir eiga einnig
að fá að stjórna. Þá er sú hlið
in er snýr að stjómmáiamönn
unum eða er ekki réttara að
kalla þá pólitíkusa. Til þeirra
verðu rað gera þær kröfur að
þeir geti formað tillögur sínar
þannig að gagn sé að, og efcki
sé kastað fram óleysanlegum
vandamálum án nokkurs röl:
stuðnings.
Ég hefði því talið æskilegra
að tillögur Alþ.b. og Alþ.fl.
hefðu verið fyllri og ekki ein-
göngu lýst stefnumiði, heldur
verið fastmótaðri þannig að
þær hefðu getað verið upphaf
að beinum framkvæmdum t. d.
eitthvað á þá leið að:
1. Forstjórum Bæjarútgerðar
Reykjavíkur væri falið að gera
athuganir á rekstri fyrirtækis
ins og að gera tillögur til úr-
bóta, þeim væri heimdlt að
kalla til þá sérfræðinga er þeim
þætti þurfa þannig að athugun
þessi ætti að ná yfir reksturinn
frá því hráefnis er aflað og
þar ti’l varan er send úr landi.
2. Ennfremur tel ég eðlilegt
að Borgarstjórn Reykjavíkur
geri tillögu til ríkisstjórnarinn
ar um að veitt verði fé til þess
að útgerðar- og iðmaðarfyrir-
tækjum verði gert kleift að end
urhanna fyrirtæki sín með það
fyrir augum að rekstrarafkoma
þeirra verði athuguð og vaxtar
möguleeikar kannaðir.
3. Varðandi uppbyggingu
hafnarinnar (þ. e. a. s. gömlu
hafnarinniar) sem fram kemur
síðari greinum tillögu Alþýðu
bandalagsmanna, þá tel ég
eðlilegast að hafnarstjóra verði
falið að hraða fullnaðarhönnun
Reykjavíkur hafnr, og fái hann
aðíráða .til þess þá er hann
telur þörf á. Fari svo að dómi
hafnarstjóra að hann telji að sú
starfsemi sem höfninni er ætl-
Guðmundur Gunnarsson
að að annast, rúmist ekki nú-
verandi hafnarsvæði skal hann
láta gera frumáætlun um sta'ð
setningu, fyrirkomulag og kostn
aðaráætlun um þær fram-
kvæmdir er hann telur nauðsyn
legar, utan núverandd hafnar-
svæðis (gamla höfnin). Aætlun
þessi þyrfti að miðast við t. d.
næstu 10 ár.
Ég tel ennfremur nauðsynlegt
að hraða syo áætlunum þessum
að framkvæmdir er af þeim
leiða komi áð gagni til útrým
ingar yfirvofandi atvinnuleysi á
næsta ári.>
watr