Morgunblaðið - 19.01.2001, Blaðsíða 57

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. JANÚAR 2001 57
FISKELDI er alls
ekki kennt um allt sem
aflaga fer í íslenskum
laxveiðiám. Það er mis-
skilningur hjá Her-
manni Kristjánssyni,
framkvæmdastjóra
Vaka, sem skrifar í
Mbl. 16. jan. sl. And-
stæðingar eldis á
norskum laxi í sjókví-
um við Ísland hafa lýst
rökstuddum kvíða um
að óhjákvæmileg slys
verði til þess að úr-
kynja villta laxastofn-
inn. Óheillaþróun í
stangaveiðinni undan-
farið, sem Hermann á
hinn bóginn lýsir réttilega, á sér
vafalaust ýmsar fleiri skýringar.
Spurningar hans hvað það varðar
eiga fyllilega rétt á sér og ég vona að
hann fái svör við þeim hið fyrsta.
En á meðan staða íslenska laxins
er svo viðkvæm sem raun ber vitni
má stofninn auðvitað engan veginn
við frekari áföllum. Þrátt fyrir það
verður sjókvíum með laxi af annar-
legum stofni dembt niður í íslenska
firði og voga, jafnvel án þess að yf-
irvöld kjósi að hafa vaðið fyrir neðan
sig með því að krefjast mats á um-
hverfisáhrifum, sem þeim var þó í
lófa lagið. Þetta offors er flestum
stangveiðimönnum og áhugamönn-
um um náttúruvernd óskiljanlegt.
Samanburður við Noreg, sem
Hermann beitir eins og flestir aðrir
talsmenn sjókvíaeldis, er mjög hæp-
inn, ekki síst vegna þess að þar er
verið að ala lax af innlendum stofni.
Þegar af þeirri ástæðu er ljóst að
umhverfinu í Noregi er minni hætta
búin af slysum í eldi en umhverfinu
hér, þar sem eldisfiskurinn verður
innfluttur. Auk þess hefur umhverfi
laxins í Noregi þegar verið spillt að
því marki að álitið er að strokufiskur
geri lítið meiri usla en orðið er.
Dæmi er um að 97% stangveiddra
laxa í norskri á séu upprunnin úr
sjókvíaeldi. Engu að síður munu við-
bragðsáætlanir í norsku eldi, þegar
slysin verða, og opinbert eftirlit
standa sambærilegum íslenskum
áætlunum framar. Þetta er ekki lítið
öfugsnúið.
Með tilliti til þess hve gríðarstór
atvinnugrein laxeldið er hjá norsku
þjóðinni hefur eldið auk þess vinn-
inginn yfir náttúruvernd í flestum
tilvikum þegar meta á umhverfis-
áhrif. Önnur sjónarmið eiga við á Ís-
landi, því að stangveiði í ómenguðu
umhverfi er hér ábatasöm atvinnu-
grein og kann að bíða óbætanlegt
tjón af brölti fiskeldismanna sem
eygja ekki nema vonarpening á
mörkuðum sem Norðmenn hafa
löngu eignað sér.
Sú villa hefur vaðið uppi í um-
ræðunni hér á landi að ósönnuð sé
erfðablöndun strokulax úr kvíum og
villts lax. Hermann hefur gleypt
þessa firru hráa. Sann-
anirnar fyrir úrkynjun
af þessu tagi eru yfir-
gnæfandi svo að ekki
þarf um að þrátta frek-
ar. Um þau efni vísast
til málflutnings tveggja
virtustu sérfræðinga
heims á sviði stofn-
erfðafræði sem fjölluðu
nýlega um samskipti
eldisstofna og villtra
laxastofna á ráðstefnu
hérlendis.
Vitnað er til dr.
Freds Allendorfs, í
Morgunblaðsgrein 29.
nóvember, og haft eftir
honum orðrétt: „Eldis-
fiskar sleppa, þeir blandast villtum
laxi, hrygna með þeim og afkvæmin
hafa breytta genauppbyggingu. Það
leiðir af sér að stofninn missir eig-
inleika sína.“ Einnig er haft eftir dr.
Ian Fleming í RÚV, hljóðvarpi, 28.
nóv. að nýjar norskar rannsóknir
sýni að erfðablöndun villtra og rækt-
aðra stofna hefur alvarleg áhrif á
viðkomu villta laxins og getur dregið
úr henni um allt að þriðjung.
Íslenskir fiskeldismenn blása á
rök vísindamannanna um erfða-
blöndun og halda því einnig staðfast-
lega fram að lax sleppi varla lengur
úr sjókvíum. Hins vegar bárust
fréttir af því nýverið að um 20.000
laxar hefðu sloppið úr sjókvíum hjá
Nord-Senja-fiskeldisfyrirtækinu í
Noregi á jóladag. Það munar ekki
miklu að það samsvari öllum þeim
löxum sem veiddust á stöng á Íslandi
sumarið 2000.
Tvennt er alveg víst þegar
sjókvíaeldið á norskum laxi hefst hér
við strendur fyrir alvöru: Eldisfisk-
urinn strýkur í hættulegu magni og
blandast íslenska laxinum. Þessar
fórnir eru fiskeldismenn reiðubúnir
að færa, en stangveiðimenn og veiði-
réttareigendur ekki.
Úrkynjun
íslenska laxins
Ragnar Hólm
Ragnarsson
Höfundur er formaður Lands-
sambands stangaveiðifélaga.
Fiskeldi
Eldisfiskurinn strýkur í
hættulegu magni og
blandast íslenska lax-
inum, segir Ragnar
Hólm Ragnarsson.
Þessar fórnir eru fisk-
eldismenn reiðubúnir að
færa, en stangveiði-
menn og veiðiréttareig-
endur ekki.
GILDUR maður
sagði eitt sinn að
sjúkraskrár lægju á
glámbekk á deildum
sjúkrahúsa. Hann hafði
nokkuð til síns máls
þótt of djúpt væri tekið í
árinni. Við meðferð
sjúkraskráa á deildum
þar sem sjúklingar eru
til meðferðar ber að
hafa í huga að sjúkling-
ur hefur andstæða
hagsmuni sem þarf að
vega hverja á móti öðr-
um. Annars vegar er
um að ræða friðhelgi
heilsufarsupplýsinga
hans og hins vegar
nauðsyn þess að heilbrigðisstarfs-
menn, sem meðhöndla sjúklinginn,
hafi sem greiðastan aðgang að upp-
lýsingum um hann. Þess er nýlegt
dæmi að sjúklingur hafi látist vegna
þess að heilbrigðisstarfsmenn höfðu
ekki vitneskju um veigamikil atriði
sem skráð voru í sjúkraskrá. Það ber
einnig að hafa í huga að í flestum til-
vikum þar sem sjúkraskár eru að-
gengilegar á deildum geyma þær
engar viðkvæmar upplýsingar. Jón
eða Gunna eru t.d. lögð inn á sjúkra-
hús til þess að láta fjarlægja gall-
blöðru eða til annarra slíkra aðgerða
og þau hafa sagt öllum vinum og
kunningjum það sem stendur í
sjúkraskránni. Jafnframt er vert að
hafa í huga að lög vernda sjúkraskrár
fyrir hnýsni löghlýðins fólks. Það er
óheimilt að skyggnast í sjúkraskrár
nema viðkomandi hafi bæði rétt til og
þörf fyrir upplýsingarnar vegna
starfa í þágu sjúklingsins. Ef sjúkra-
skrárgeymsla er skilin eftir ólæst
(eins og nýleg dæmi eru um) er um
vítavert gáleysi að ræða sem getur
varðað við lög. Ef borgari sem ekki
hefur rétt til aðgangs að sjúkraskrán-
um (t.d. fréttamaður í fréttaleit) notar
tækifærið og les sjúkraskrá brýtur
hann vísvitandi lög.
Ef talið er að sjúkraskrá innihaldi
viðkvæmar upplýsingar breytast
áherslur og aðgangur að skránni eða
hluta hennar er takmarkaður. Að-
gangur að sjúkraskrám er t.d. mun
takmarkaðri á geðdeildum en öðrum
sjúkradeildum. Niðurstöður úr kyn-
sjúkdómarannsóknum eru ekki
skráðar í aðaltölvukerfi rannsóknar-
deilda sjúkrahúsanna heldur eru þær
skráðar í sérstakar tölvur sem ekki
tengjast öðrum kerfum, svo annað
dæmi sé tekið. Enginn vafi er þó á að
hér er vandratað meðalhófið. Nú er
horft til rafrænna upplýsingkerfa
sem ættu að geta aukið öryggi slíkra
upplýsinga til muna ef rétt er á hald-
ið.
Friðhelgi einkalífs telst til grund-
vallarmannréttinda. En öryggi
heilsufarsupplýsinga hefur einkum
tvenns konar „praktíska“ þýðingu
fyrir sjúklinga. Annars vegar er um
að ræða hættu á að upplýsingar úr
sjúkraskrá komist í
hendur óvilhallra og
valdi sjúklingnum
skaða. Um þetta eru
fjöldamörg dæmi þótt
undirritaður þekki ekki
slík tilvik hér á landi.
Hins vegar er um að
ræða traust sjúklinga
til heilbrigðiskerfisins
og starfsmanna þess.
Trúnaðartraust sjúk-
linga er forsenda þess
að þeir veiti heilbrigðis-
starfsfólki nauðsynleg-
ar upplýsingar um við-
kvæm atriði. Á síðari
árum virðist vantraust
almennings á öryggi
heilsufarsupplýsinga stöðugt hafa
aukist. Í rannsókn sem gerð var í
Bandaríkjunum 1999 kom í ljós að
fimmti hver maður, sem spurður var,
taldi að heilsufarsupplýsingar væru
misnotaðar. Enn meira áhyggjuefni
var að sjötti hver sjúklingur hafði
gripið til ráðstafana til þess að koma í
veg fyrir misnotkun, svo sem að segja
ósatt, skipta um lækna eða jafnvel
neita sér um læknisaðstoð. Í umsögn
um nýlega löggjöf í Bandaríkjunum
kom fram hjá samtökum lækna að
78% meðlimanna höfðu látið hjá líða
að skrá upplýsingar í sjúkraskrá af
ótta við misnotkun og 87% sögðust
hafa fengið beiðnir frá sjúklingum um
að skrá ekki tilteknar upplýsingar í
sjúkraskrá. Ein ástæða til aukinnar
tortryggni almennings er vitneskja
um það að rafræn upplýsingakerfi
veita ekki aðeins aukna möguleika á
að bæta öyggi heilsufarsupplýsing-
anna heldur auka þau einnig hættu á
misnotkun. Í nágrannalöndum okkar,
bæði í austri og vestri, hafa menn
brugðist við með því að herða veru-
lega reglur og eftirlit með meðferð
heilsufarsupplýsinga. Nýleg reglu-
gerðarsetning í Bandaríkjunum herð-
ir mjög slíkar reglur og viðurlög við
brotum eru þung.
Margt bendir til þess að almenn-
ingur á Íslandi sé ekki eins tortrygg-
inn og borgarar nágrannalandanna.
Líklegt er þó að sama þróun muni
eiga sér stað hér á landi og annars
staðar. Andvaraleysi heilbrigðisyfir-
valda hér á landi í þessu efni sést vel
af tiltölulega nýlegum lögum um mið-
lægan gagnagrunn á heilbrigðissviði.
Lögin eru meingölluð. Einn galli
þeirra er að í þeim og reglugerð með
þeim eru ófullnægjandi tryggingar
gegn misnotkun heilbrigðisupplýs-
inga. Í veigamiklum atriðum er ein-
faldlega vísað til eftirlitsnefnda og
þeim falið að gæta hagsmuna sjúk-
linga. Sú aðferð er óviðunandi, ekki
síst þegar tillit er tekið til þess að lög-
in gera eftirlitsnefndunum nánast
ókleift að gæta viðtekinna grundvall-
aratriða við reglusetningu og eftirlit.
Það er því brýnt að lög og reglugerðir
sem varða þessi mikilvægu atriði
verði endurskoðuð hið fyrsta.
Ólafur
Steingrímsson
Sjúkraskrár
Lögin eru meingölluð,
segir Ólafur
Steingrímsson. Einn
galli þeirra er að í þeim
og reglugerð með
þeim eru ófullnægjandi
tryggingar gegn
misnotkun heil-
brigðisupplýsinga.
Höfundur er læknir og forstöðu-
maður Rannsóknarstofu Landspítala
– háskólasjúkrahúss.
Öryggi heilsu-
farsupplýsinga
ÚTSALA
50% afsláttur af öllum skóm
VELTUSUNDI V/INGÓLFSTORG SÍMI 552 1212 SUÐURLANDSBRAUT 54,(BLÁA HÚSIÐ Á MÓTI SUBWAY). SÍMI 533 3109

Ársalir- fasteignamiðlun
Ársalir- fasteignamiðlun


Ársalir- fasteignamiðlun
Ársalir- fasteignamiðlun

Björgvin Björgvinsson, lögg. fasteignasali.
Borgartún
ATVINNUHÚSNÆÐI TIL LEIGU
Húsnæði Sindra er til
leigu. Skiptist í verslunar-
húsnæði á jarðhæð, lager
í kjallara og tvær skrif-
stofuhæðir. Mögul. að
skipta í smærri einingar.
Laust 01.02 nk.