Morgunblaðið - 07.09.2001, Qupperneq 10

FRÉTTIR
10 FÖSTUDAGUR 7. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
HELGI Hjörvar, forseti borgarstjórnar
Reykjavíkur og stjórnarmaður í Landsvirkj-
un, telur virkjun við Kárahnjúka ekki hag-
kvæman kost og leita eigi frekar að virkj-
unarkostum sem meiri sátt ríki um. Þessu
er Smári Geirsson, forseti bæjarstjórnar
Fjarðabyggðar, ósammála og segir fram-
kvæmdirnar eitt mikilvægasta einstaka
verkefnið í atvinnuuppbyggingu á Austur-
landi. Hann gagnrýnir jafnframt þau sjón-
armið að litið sé á byggingu virkjunar og ál-
vers fyrir austan eingöngu sem aðgerð í
byggðamálum og telur að hagkvæmni og
arðsemi ráði þar fyrst og fremst ferðinni.
Helgi Hjörvar bendir á að bæði ÍSAL og
Norðuál hafi kunngert áhuga á verulegum
stækkunum og segir Helgi að réttara sé að
bregðast við orkuþörf þessara fyrirtækja í
stað þess að byggja umdeilda virkjun við
Kárahnjúka og álver í Reyðarfirði.
„Ég held að það sem skipti mestu máli er
að það eru komnar fram óskir frá aðilum
sem eru hér í stóriðjurekstri um stækkanir
og um orkuframleiðslu til þeirra stækkana.
Um þær framkvæmdir virðist mega ná
nokkuð víðtækri sátt og sé nægilega mikið í
ráðist fyrir atvinnulífið og efnahagslífið. Það
sé einfaldlega ekki þörf á Noral-verkefninu
og jafnvel geti því verið ofaukið.“
Að sögn Helga verður að hafa í huga
hversu gríðarlega stór framkvæmd Kára-
hnjúkavirkjun er ásamt byggingu 420 þús-
und tonna álvers í Reyðarfirði og segist
Helgi draga í efa að umsvif af slíkri stærð-
argráðu verði farsæl fyrir atvinnulífið á
Austfjörðum til lengri tíma litið. „Það er
ástæða til að hafa áhyggjur þegar menn
ætla að leysa atvinnumál á einstökum svæð-
um með svona gríðarlegum pakkalausnum,
ríkisábyrgðum og jafnvel að fá lífeyrissjóði
landsmanna til að fjárfesta í álveri sem út-
lendingar virðast hafa takmarkaðan áhuga á
að fjárfesta í. Þá hljóta að hringja viðvör-
unarbjöllur og við hljótum að spyrja hvort
við séum ekki að spóla aftur í tímann til rík-
isafskipta og miðstýringar og hluta sem við
höfum verið að reyna að losa okkur undan,
en ekki að ráðast í stærsta ríkisfyrirtæki
sögunnar.“
Helgi segir margar aðrar leiðir til at-
vinnuuppbyggingar á Austurlandi heldur en
að ráðast í 300 milljarða fjárfestingu í nokk-
ur þúsund manna byggð. „Þetta er svo stórt.
Ég er satt að segja ekki viss um að fram-
kvæmd af þessari stærðargráðu og ofboðs-
leg umsvif í stuttan tíma muni, þegar til
lengdar lætur, vera farsæl fyrir atvinnuþró-
un á Austurlandi.“
Smári Geirsson, forseti bæjarstjórnar
Fjarðabyggðar, segir að unnið sé að ýmsum
mjög mikilvægum verkefnum á Austurlandi
og þar á meðal í atvinnuuppbyggingu. Hann
bendir t.d. á að laxeldi sé nú þegar hafið í
fjörðum austanlands og þar horfi menn til
hugsanlega mikilvægrar atvinnugreinar í
framtíðinni. „En við leggjum hins vegar á
það áherslu að stærsta einstaka verkefnið á
sviði atvinnulífs á Austurlandi er auðvitað
virkjun og álver. Við teljum að það verkefni
sé gríðarlega mikilvægt fyrir framþróun í
fjórðungnum.“
Í umræðunni undanfarna daga hafa
heyrst þau sjónarmið að eitt álver og 2–
3.000 manna íbúafjölgun skipti litlu máli til
eða frá á Austurlandi varðandi byggðaþró-
un. Aðspurður segir Smári að slík fjölgun
skipti öllu máli, sér í lagi fyrir uppbyggingu
annarrar atvinnustarfsemi en álframleiðslu
á svæðinu.
„Ef við ætlum að byggja upp aðrar grein-
ar, eins og t.d. á sviði þjónustu og mennt-
unar, þá skiptir fólksfjöldi gríðarlega miklu
máli. Þetta gera sér allir ljóst sem hugsa um
þessi mál. Og við leggjum mjög mikið upp
úr því að þessi áform nái fram að ganga og
þau skapi nýja möguleika á fjölmörgum öðr-
um sviðum.“
Þá gagnrýnir Smári þau viðhorf að fram-
kvæmdir við Kárahnjúkavirkjun og bygg-
ingu álvers í Reyðarfirði séu eingöngu að-
gerð í byggðamálum en ekki alvöru
fjárfesting í arðbærum iðnaði, eins og t.d.
Helgi Hjörvar, forseti borgarstjórnar, hafi
haldið fram. Hann bendir á að fyrirtæki
leggi mikla fjármuni í undirbúning arðbærr-
ar framkvæmdar og það skipti öllu máli.
„Allt tal um að þetta sé einhver félags-
málapakki að sunnan lýsir bæði vanþekk-
ingu og hroka.
Að maðurinn gefi sér það nánast að það
sé ekki grundvöllur og möguleiki á því að
það séu til staðar arðvænleg verkefni á sviði
efnahags- og atvinnulífs fyrir utan höfuð-
borgarsvæðið,“ segir Smári.
Hann segir jafnframt að þeir sem gagn-
rýni álvers- og virkjunarframkvæmdir tali
endalaust um að byggja eigi eitthvað annað.
„Þegar hins vegar er beðið um raunhæf
verkefni önnur verður fátt um svör eða þá
svörin verða nánast hjákátleg.“
Forseti bæjarstjórnar Fjarðabyggðar gagnrýnir forseta borgarstjórnar Reykjavíkur
Telur að álver
skapi fjölmarga
möguleika
AÐALHEIÐUR Jóhannsdóttir,
lögfræðingur og sérfræðingur í
umhverfisrétti, telur málflutning
Landsvirkjunar sannfærandi sem
fram kemur í stjórnsýslukæru á
úrskurð Skipulagsstofnunar vegna
mats á umhverfisáhrifum Kára-
hnjúkavirkjunar. Hún bendir hins
vegar á að Skipulagsstofnun eigi
eftir að veita umsögn um kæruna
og skýra sína hlið málsins enn
frekar. Að mati Aðalheiðar er það
álitamál hvort hafna megi fram-
kvæmd á þeim forsendum að upp-
lýsingar skorti og seg-
ir hún
lögskýringagögn mis-
vísandi hvað þetta
varðar. Hún segist
telja að endurskoða
þurfi lögin, en þau
standi í vegi fyrir eðli-
legri málsmeðferð
varðandi mat á um-
hverfisáhrifum.
Aðalheiður segir
málflutninginn í kæru
Landsvirkjunar sann-
færandi í ljósi laganna,
sér í lagi þegar litið sé
á samspilið á milli 8.,
9. og 10. greinar laga
um mat á umhverfis-
áhrifum. „Eins og
Landsvirkjun leggur þetta upp
hefði Skipulagsstofnun átt að gera
þeim viðvart, þ.e.a.s. hvaða afleið-
ingar það gæti haft ef nægilegar
upplýsingar kæmu ekki fram.
Þannig að þetta er sannfærandi
málflutningur,“ segir Aðalheiður.
Samkvæmt 10. grein stjórn-
sýslulaga um rannsóknarregluna á
stjórnvald að sjá til þess að mál sé
nægjanlega upplýst áður en
ákvörðun er tekin í því. „Ef maður
skoðar bara þetta eitt og sér, þá er
spurning hvort Skipulagsstofnun
hafi getað tekið ákvörðunina. Ef
maður á að skilja úrskurðinn
þannig að upplýsingarnar hafi ekki
verið nægar, en eins og Skipulags-
stofnun segir í kærunni voru tíma-
mörk of stíf, er spurning hvort
þeir hafi átt að taka ákvörðunina?
En það er þá einnig spurning hvað
þeir gátu gert annað? Þannig að
þetta er mjög erfitt mál.“
Lögin leiða stjórnvöld
í ógöngur
Að sögn Aðalheiðar er síðan
mjög erfitt að meta hvort upplýs-
ingar séu á einhverjum tíma orðn-
ar nægar þegar um
svo flókið og um-
fangsmikið mál er að
ræða. „Ég get ekki
sagt af eða á hvort
taka megi ákvörð-
unina á þessum for-
sendum. Þegar mað-
ur les kæruna er hún
mjög sannfærandi,
en ég undirstrika það
að Skipulagsstofnun
er ekki búin að gefa
sína umsögn um kær-
una og þegar hún
kemur þá birtist
væntanlega einhver
önnur hlið á málinu,
þ.e.a.s. það hlýtur að
vera einhver ástæða
fyrir því að það er lagst gegn
framkvæmdinni á þeim forsendum
að upplýsingar séu ónógar og
framkvæmdin hafi í för með sér
umtalsverð umhverfisáhrif.“
Aðalheiður segir að úrskurður
skipulagsstjóra og kæra Lands-
virkjunar undirstriki að breyta
þurfi lögunum um mat á umhverf-
isáhrifum þar sem þau hindri eðli-
lega málsmeðferð. „Að hafa bara
þessa tvo möguleika leiðir stjórn-
völd í hreinar og klárar ógöngur.
Þetta gengur ekki upp eins og lög-
unum er beitt miðað við 2. mgr. 11.
gr. laganna. Þetta mál undirstrik-
ar enn og aftur að lögunum verður
að breyta.“ Að mati Aðalheiðar er
2. mgr. 11. gr. laga ekki í neinu
samræmi við það aðalmarkmið lag-
anna að koma fram með upplýs-
ingar til þess að leyfisveitandi geti
tekið ákvörðun. „Í þessu tilfelli
hefði hugsanlega mátt fallast á
framkvæmdina samkvæmt A-lið 2.
mgr. með einhverjum skilyrðum
um að frekari upplýsingar kæmu
fram. En hins vegar kemur svo
skýrt og greinilega fram í úr-
skurðinum að framkvæmdin hefur
í för með sér umtalsverð umhverf-
isáhrif og því hefði verið órökrétt
að nota þann möguleika.“
Úrskurðarformið á ekki við
Aðalheiður telur að þegar mat á
umhverfisáhrifum sé yfirfarið af
stjórnvöldum, í þessu tilfelli
Skipulagsstofnun, eigi úrskurðar-
formið einfaldlega ekki við. Hún
segir að búið sé að benda á að
frestirnir séu of stuttir og þegar
upp komi svo umfangsmikil mál
standi lögin í vegi fyrir því að
hægt sé að yfirfara matsskýrslu
framkvæmdaaðila á eðlilegan hátt.
„Þá vaknar sú spurning hvenær
nægar upplýsingar liggi fyrir til að
kveða upp úrskurð og hvað hægt
sé að gera miklar kröfur til fram-
kvæmdaaðila, en það er sjálfstætt
athugunarefni út af fyrir sig. Það
þarf að ræða hversu mikið er hægt
að leggja á framkvæmdaraðila og
hve mikið hann eigi að borga í
upplýsingaöflun.
Þetta undirstrikar enn og aftur
að það verður að skoða betur
framkvæmd laganna og athuga
hvernig hún hefur verið til þessa
til að reyna að fá sanngjarnari
málsmeðferð. Það eru lögin sjálf,
að mínu mati, sem standa í vegi
fyrir því að hægt sé að reka þessi
mál á sanngjarnan og eðlilegan
hátt,“ segir Aðalheiður.
Aðalheiður Jóhannsdóttir lögfræðingur segir lög
um umhverfismat hindra eðlilega málsmeðferð
Sannfærandi mál-
flutningur Lands-
virkjunar í kærunni
Aðalheiður
Jóhannsdóttir
MEIRIHLUTI landeigenda við
Laxá á Ásum náði því samkomulagi á
árlegum haustfundi Veiðifélags Lax-
ár á Ásum fyrir skemmstu, að næsta
sumar yrði aðeins veitt á flugu í ánni
og auk þess yrði veiðitími styttur frá
því sem verið hefur.
Að sögn Grétu Björnsdóttur,
stjórnarmanns í Veiðifélagi Laxár,
verður veiðitíminn frá 15. júní og til
loka ágústmánaðar. Sagði hún að
ákvörðunin næði aðeins til næsta
sumars, „við tökum eitt ár í einu og
sjáum svo til,“ sagði Gréta. Hún
sagði ennfremur að ákvörðunin end-
urspeglaði vissar áhyggjur veiðirétt-
areigenda þar eð veiði hefði farið
versnandi frá ári til árs síðustu árin.
Gréta staðfesti einnig að tekist hefði
verið á um ákvörðunina, en „nógu
margir“ hefðu verið henni hlynntir.
Niðursveifla Laxár
Fyrir nokkrum árum vakti það at-
hygli er heimildir til lengingar veiði-
tíma voru nýttar í Laxá á Ásum og
síðsumars- og haustveiðar fóru að
mestu fram efst í ánni, voru stund-
aðar af mestu kappi í svokölluðum
Langhyl sem er efsti veiðistaður ár-
innar og í námunda við mikilvægar
hrygningarstöðvar. 20 laxa dags-
kvóti á hvora stöng í ánni var einnig
afnuminn með þeim afleiðingum að
kappsfullir veiðimenn reyndu með
sér og settu hvert aflametið af öðru.
Spáðu margir að illa myndi fara, en
hvort það var af þessum orsökum
eða öðrum þá fór veiðin vissulega
dalandi. Á gullaldarárunum voru að
veiðast allt að 1800 til 1900 laxar og
sjaldan fór sumaraflinn undir 1200
laxa sem skipaði ánni í sæti bestu
laxveiðiár heims, enda aðeins veitt á
tvær stangir. Áin varð einnig dýr-
asta laxveiðiá landsins og hefur það
farið fjöllum hærra meðal veiði-
manna að dýrustu dagarnir í nokkur
sumur hafi verið allt að 200.000 krón-
um á dag fyrir stöngina.
Síðustu sumur hafa hins vegar
verið dauf í samanburði við þetta, í
fyrra veiddust t.d. 760 laxar og enn
færri 1999. Veiði lýkur nk. sunnudag
og eru komnir um 560 laxar á land úr
ánni. Ekki slæm veiði úr tveggja
stanga á, en gríðarlega miklu minna
en menn vænta úr Laxá á Ásum.
Eigendur Laxár á Ásum hafa nú áhyggjur af laxastofni hennar.
Aðeins fluga í
Laxá á Ásum og
veiðitími styttur
ERU
ÞEIR AÐ
FÁ’ANN?