Morgunblaðið - 07.09.2001, Síða 34

UMRÆÐAN
34 FÖSTUDAGUR 7. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í
fyrradag var birtur rík-
isreikningur fyrir árið
2000 og þar kemur fram
hver hlutur ríkisins var af
því sem landsmenn fram-
leiddu. Eða er ekki örugglega svo?
Nei, í ríkisreikningnum er reyndar
aðeins sagður hluti sögunnar, því
hann inniheldur ekki þann kostnað
sem ríkið leggur á landsmenn í
formi fyrirmæla um hvernig þeir
skuli haga sínum málum. Þessi
kostnaður greiðist ekki með skött-
um í ríkissjóð og hann er erfiðara
að mæla en beinar skattgreiðslur,
en hann er engu að síður raun-
verulegur fyrir þá sem hlíta þurfa
reglunum.
Og kostnaðurinn er ekki aðeins
raunveruleg-
ur, hann er
verulegur. Til
að átta sig á
þeim stærðum
sem um er að
ræða er ágætt
að líta til
tveggja landa þar sem þessi kostn-
aður hefur verið áætlaður. Í Nor-
egi er talið að kostnaður vegna ým-
iss konar skriffinnsku nemi um 300
milljörðum íslenskra króna á ári
og ef kostnaður á hvern mann er
svipaður hér á landi kostar skrif-
finnskan íslensk fyrirtæki nálægt
20 milljörðum króna. Í Bandaríkj-
unum hefur einnig verið lagt mat á
þennan kostnað og þar hefur verið
áætlað að kostnaður við reglugerð-
ir nemi sem svarar um 45% af út-
gjöldum alríkisins, þ.e. kostnaður
almennings er í raun 45% meiri en
fram kemur í reikningum ríkisins.
Samkvæmt ríkisreikningi voru rík-
isútgjöldin 229 milljarðar króna
hér á landi á síðasta ári. Rétt er að
taka fram að samanburður milli
landa er erfiður og gefur aldrei al-
veg rétta mynd, en ef kostnaður
vegna skriffinnsku er hlutfallslega
hinn sami hér og í Bandaríkjunum
bætir skriffinnskan rúmum eitt
hundrað milljörðum króna við
þann kostnað sem almenningur
ber af ríkinu hér á landi.
Á viðskiptaþingi Verslunarráðs
Íslands fyrir þremur árum kom
fram það mat að beinn kostnaður
hins opinbera af eftirliti með fyr-
irtækjum næmi um þremur millj-
örðum króna, en kostnaður fyr-
irtækjanna sjálfra næmi tífaldri
þeirri tölu, eða um 30 milljörðum
króna.
Á síðustu áratugum hafa flestir
gert sér grein fyrir því að ekki er
æskilegt að þenja ríkið út umfram
það sem þegar er orðið. Skref hafa
jafnvel verið stigin – sum stór – til
að draga ríkið út úr atvinnurekstri
og veita einkaaðilum aukið svig-
rúm. Fæstum ríkjum hefur þó tek-
ist að draga úr útgjöldum hins op-
inbera svo nokkru nemi og víða
hafa þau haldið áfram að þenjast
út. En þó má segja að viðhorfin nú
séu almennt að draga eigi úr um-
svifum ríkisins frekar en hitt.
Þetta á þó aðeins við um bein út-
gjöld ríkisins, því ýmiss konar
reglusetningar með fyrrgreindum
kostnaði fyrir atvinnulífið lifa góðu
lífi og lítið er amast við þeim. Segja
má að þetta sé nýtt birtingarform
ríkisafskiptanna og að sumu leyti
hið hættulegasta, því menn verða
þess síður varir að ríkið þrengi að
þeim ef það setur reglu sem fyr-
irskipar tiltekna hegðun en ef það
leggur á nýjan skatt. Skatturinn er
augljós og mælanlegur en reglan
er ekki eins áþreifanleg. Kostn-
aðurinn við regluna kemur yfirleitt
fram í því að smám saman þarf að
fjölga þeim starfsmönnum sem
hafa þann starfa að uppfylla það
skilyrði sem sett hefur verið, en
erfitt er að gera sér grein fyrir því
hver kostnaðurinn er nákvæmlega.
Stjórnvöld hafa þó sem betur fer
gert sér grein fyrir að um kostnað
er að ræða og á vegum forsæt-
isráðuneytisins var fyrir nokkru í
samvinnu við Verslunarráð Ís-
lands og Vinnuveitendasamband
Íslands unnið að því að meta áhrif
opinberra reglna á atvinnulífið,
sérstaklega skattareglna, um-
hverfisreglna og starfsmanna-
reglna. Viðhorf stjórnenda voru
könnuð og töldu þeir að reglubyrði
fyrirtækja hér á landi færi vax-
andi. Til að sporna við þessari þró-
un voru fyrir nokkrum árum sett
lög um eftirlit hins opinbera og
þann kostnað sem því fylgir. Í
þeim lögum kemur fram að leggja
skuli mat á heildarkostnað sem
fylgi samþykkt nýrra laga og
reglna um eftirlit hins opinbera.
Og þegar um stjórnarfrumvörp sé
að ræða skuli mat á kostnaðinum
liggja fyrir um leið og frumvarpið
er lagt fram. Hugmyndin á bak við
þetta er vitaskuld sú að stjórn-
málamenn geri sér betur grein fyr-
ir afleiðingum allra þeirra „góðu
mála“ sem þeir eru að samþykkja,
því eins og dæmin sanna hefur
þeim reynst auðvelt að samþykkja
íþyngjandi reglur án þess að huga
nokkuð að kostnaðinum.
Æskilegt væri að enn lengra
yrði gengið og að ríkið héldi ut-
anum kostnaðinn við þær reglur
sem það hefur sett í áranna rás og
að fylgst yrði með nýjum reglum
hvers árs með svipuðum hætti og
fjárlögin halda utanum tekjur og
gjöld ríkisins. Menn geta séð í
hendi sér að ef fjárlögin væru ekki
til að halda aftur af eyðslu fram-
kvæmdavaldsins færu útgjöldin
enn meira úr böndum en þó er
raunin.
Það er þó með nýlega sett lög
um kostnað við eftirlitsreglur eins
og önnur lög, að til að þau geri
gagn þarf helst að framfylgja
þeim. Nýlegt dæmi sýnir að svo er
ekki gert í öllum tilvikum. Stjórn-
arfrumvarp um breytingu á lögum
um tóbaksvarnir sem samþykkt
var í vor felur í sér aukinn kostnað
fyrir seljendur tóbaks, en í sjö-
undu grein laganna segir að sveit-
arfélögum sé heimilt „að inn-
heimta gjald fyrir leyfi og eftirlit
með starfsemi leyfishafa...“ Ekki
getur verið mikið skýrara að um
eftirlitskostnað er að ræða, en þó
var ekki metið hversu íþyngjandi
þetta yrði fyrir atvinnulífið. Það er
ámælisvert, ekki síst í ljósi þess að
kostnaðurinn leggst hlutfallslega
þyngst á smá atvinnufyrirtæki
sem þegar eiga undir högg að
sækja. En þetta er einmitt einn
kunnur fylgifiskur skriffinnsku
hins opinbera, hún leggst afar
þungt á smæstu fyrirtækin, sem
þyrftu að fá að dafna í friði svo þau
geti risið undir því að vera vaxt-
arbroddar atvinnulífsins.
Dýrar
reglur
Það er þó með nýlega sett lög um kostn-
að við eftirlitsreglur eins og önnur lög,
að til að þau geri gagn þarf helst að
framfylgja þeim. Nýlegt dæmi sýnir að
svo er ekki gert í öllum tilvikum.
VIÐHORF
Eftir Harald
Johannessen
haraldurj
@mbl.is
JÓN Steinar Gunn-
laugsson hæstaréttar-
lögmaður skammaði
mig og Árna Finnsson,
formann Náttúru-
verndarsamtaka Ís-
lands, í grein í Morgun-
blaðinu á laugardaginn.
Greinin hét „Rök hins
ráðþrota manns“.
Í grein sinni finnur
Jón Steinar Gunnlaugs-
son að því að þeir sem
bíða eftir svörum frá
Davíð Oddssyni for-
sætisráðherra skuli
ekki rökræða við Hrein
Loftsson hæstaréttar-
lögmann. Til þess þarf auðvitað ekki
nema eitt: Staðfestingu frá forsætis-
ráðherranum – eða þá Jóni Steinari –
á því að Hreinn Loftsson hafi umboð
Davíðs Oddssonar til að flytja mál-
stað hans og tefla fram þeim rökum
sem forsætisráðherrann hefur kinok-
að sér við að orða sjálfur.
Bananar
Það virðist hafa farið sérstaklega
fyrir brjóstið á Jóni Steinari að ég
skyldi hafa fundið bananalykt af ný-
legum skrifum Hreins Loftssonar um
Kárahnjúkaúrskurð skipulagsstjóra
og haft orð á þeirri angan í morg-
unþætti Stöðvar tvö. En bananar eru
oft settir í samhengi við sérkennilega
lýðræðishætti sem frægir eru úr Mið-
og Suður-Ameríku.
Sem kunnugt er fullyrti Davíð
Oddsson að með úrskurðinum hefði
skipulagsstjóri brotið lög en neitaði
hinsvegar að rökstyðja þær fullyrð-
ingar sínar. Skömmu síðar skrifaði
Hreinn Loftsson svo greinina um hin
meintu lögbrot. Hreinn er einn af
helstu samstarfsmönnum forsætis-
ráðherrans, meðal annars formaður
einkavæðingarnefndar.
Hreinn er líka lögfræð-
ingur fyrir Landsvirkj-
un, en núverandi for-
stjóri í Landsvirkjun,
Friðrik Sophusson, er
fyrrverandi langvar-
andi varaformaður
flokks forsætisráð-
herrans og ráðherra í
ráðuneyti hans nærfellt
sjö ár.
Davíð þegir
Af því það var Davíð
Oddsson forsætisráð-
herra sem réðst með
fullyrðingum um lög-
brot að embætti skipulagsstjóra var
því beint til Davíðs Oddssonar for-
sætisráðherra að færa rök fyrir þeim
fullyrðingum. Það hefur hann ekki
gert ennþá. Hann mun raunar hafa
sagt einhverstaðar að slíkur rök-
stuðningur væri ekki við hæfi af því
málið væri enn í matsferli sínu – enn
síður var það þá við hæfi meðan málið
var í matsferlinu að forsætisráð-
herrann skyldi vaða fram með hinar
rakalausu fullyrðingar!
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráð-
herra er í þeirri stöðu að yfirráðherra
hennar telur að undirstofnun um-
hverfisráðuneytisins hafi gerst sekt
um lögbrot. Umhverfisráðherra veit
þó ekki ennþá frekar en aðrir hvaða
lög voru brotin. Nema Davíð Odds-
son hafi séð á henni aumur og sagt
henni það undir fjögur, hvað sem
matsferlinu líður.
Rök og ráð
Ég hyllist til að taka mark á Jóni
Steinari Gunnlaugssyni hæstaréttar-
lögmanni um allt sem varðar Davíð
Oddsson. Mér finnst það þó ekki al-
veg sanngjörn krafa hjá Jóni Steinari
að menn fatti það sjálfir að tala við
Davíð Oddsson í gegnum Hrein
Loftsson.
En grein Jóns Steinars styður ein-
mitt það sem ég átti við á Stöð tvö –
að Hreini hefði verið falið að finna rök
fyrir orðum Davíðs og skrifa síðan í
Morgunblaðið. Kannski hefur Jón
Steinar verið með í ritstörfunum líka,
og færi grein Hreins þá að fá næstum
guðspjallalegan helgiblæ. Ætli
Landsvirkjun sjái svo um ritlaunin?
Vissulega er nokkuð kyndugt að
lögfræðingur með praxís á Höfða-
bakkanum tali fyrir munn forsætis-
ráðherrans yfir Íslandi. Það væri þó í
sjálfu sér ánægjuleg nýskipan, því
heita má að það sé orðin regla fremur
en undantekning að téður forsætis-
ráðherra kasti fram ásökunum og að-
dróttunum að persónum, fyrirtækj-
um eða stofnunum án rökstuðnings
eða minnstu tilraunar til málefna-
legrar umræðu. En þvílík hegðun
verðskuldar einmitt einkunnina „rök
hins ráðþrota manns“.
„Rök hins ráð-
þrota manns“
Mörður Árnason
Þjóðfélagsumræðan
Mér finnst það ekki al-
veg sanngjörn krafa hjá
Jóni Steinari, segir
Mörður Árnason, að
menn fatti það sjálfir
að tala við Davíð
Oddsson í gegnum
Hrein Loftsson.
Höfundur er varaþingmaður Sam-
fylkingarinnar í Reykjavík.
REYNIR Tómas
Geirsson prófessor og
forstöðulæknir á
kvennadeild Landspít-
ala – háskólasjúkra-
húss ritar grein í
Morgunblaðið þriðju-
daginn 4. september.
Þar er lækninum mikið
niðri fyrir. Tilefnið er
að ekki hafi verið tekin
ákvörðun um að bjóða
öllum verðandi mæðr-
um upp á ómskoðun á
11.–13. viku meðgöngu
þannig að þær mæður
sem fái að vita að
væntanlegur erfingi sé
með Downs-heilkenni geti valið um
hvort þær undirgangist fóstureyð-
ingu í framhaldinu. Ekki ætla ég að
standa í ritdeilum við prófessorinn
um tækni við fósturgreiningar, þar
eru honum eflaust fáir fremri.
Undirritaður hefur hins vegar
undanfarin misseri tekið þátt í um-
ræðum um þann siðferðislega vanda
sem nýrri tækni við fósturgreiningu
fylgir. Um margt hefur sú umræða
verið málefnaleg og borin uppi af
virðingu fyrir ólíkum
sjónarmiðum og vand-
anum sem um er að
ræða. Því miður er
innlegg Reynis Tómas-
ar ekki af þeim toga.
Prófessorinn hefur
slíka framsetningu á
grein sinni að undrum
sætir. Hann leggur að
jöfnu aðgerðir til að
fækka bílslysum sem
leiða til fötlunar og það
að koma í veg fyrir að
einstaklingar með
Downs-heilkenni fæð-
ist. Hvorttveggja séu
leiðir til að koma í veg
fyrir fötlun, sem sé æskilegt. Reynir
Tómas virðist einnig draga það í efa
að fólki með fötlun finnist það hafa
tilgang hér í heimi, öðruvísi er ekki
hægt að skilja þá fullyrðingu hans
að það sé einkum fólk án fötlunar
sem „stundum haldi því fram“ að til-
vist fatlaðra í samfélaginu auki á
margbreytileika þess til gagns fyrir
alla þegna.
Lækninum ofbýður einnig að for-
eldrar barna með Downs-heilkenni
skuli ekki vera þess fullvissir að
heilbrigðisstarfsmenn séu best til
þess fallnir að fræða verðandi for-
eldra um hvaða framtíð bíði þeirra
og væntanlegra barna þeirra með
Downs-heilkenni. Satt best að segja
þykir mér þessi grein forstöðulækn-
is kvennadeildar Landspítala – há-
skólasjúkrahúss renna tryggari
stoðum undir þann efa foreldra.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin hefur
hvatt þjóðríkin til að taka upp um-
ræður um þau siðferðislegu álitamál
sem snemmfósturgreiningum fylgja.
Því miður er grein prófessorsins
ekki innlegg í slíka umræðu, til þess
er ákafinn við að tryggja fjárveit-
ingu til verkefnisins of mikill.
Undirritaður biður heilbrigðis-
ráðherra að halda ró sinni í þessu
máli.
Eru fæðingar barna með
Downs-heilkenni bílslys
heilbrigðiskerfisins?
Friðrik Sigurðsson
Fæðingar
Því miður er grein pró-
fessorsins ekki innlegg í
slíka umræðu, segir
Friðrik Sigurðsson, til
þess er ákafinn við að
tryggja fjárveitingu til
verkefnisins of mikill.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Landssamtakanna Þroskahjálpar.