Vísir - 04.02.1980, Blaðsíða 6

ztsœ.
Mánudagur 4. febrúar 1980
„GæbaeftirlitiO veröur aö færast inn i verksmiöjurnar og vera á ábyrgö starfsmanns eöa starfsmanna þar” segir dr. Björn Dagbjartsson i þessari grein sinni
um islenska lagmetisiönaöinn. Mynd: G.V.A.
ERAÐI
LAGMETISIÐNAÐINUM?
Að undanförnu hefur framleiðsla og sala lagmetis
enneinu sinni verið eitt helsta umræðuefni f jölmiðla.
Því miður er sú umræða ekki sprottin af neinu góðu til
efni fremur en venjulega. Enn einu sinni hafa átt sér
stað mistök við framleiðslu á lagmeti, mistök sem
geta kostað mikið fé og auk þess spillt áliti á íslensku
lagmeti erlendis, ef því er lengur hægt aðspilla.
Saga lagmetisiðnaðar á fslandi nær nú ein 50 ár
aftur í tímann, hálfrar aldar þrautasaga erfiðleika,
andstreymis og mistaka með fáum Ijósum punktum
sem lítið hafa stækkað síðustu árin. Þó hafa alltaf
verið til menn með bjargfasta trú á þessum iðnaði,
gjarnan vitnandi í hugtök eins og fullvinnslu sjávar-
afla, hækkað vinnsluvirði, atvinnusköpun, bætta nýt-
ingu hráefna o.s.frv.Þessum „krossförum lagmetis"
hefur þó farið fækkandi.
Af hverju gengur svona
illa-
Þegar vel er aö góö þá eru
rökin sem mæla gegn þvl aö þaö
sér sérstaklega hagkvæmt aö
reka lagmetisiönaö á lslandi,
æöi mörg.
1 fyrsta lagiá niöursuöa og
niöurlagning matvæla ekki
lengur vaxandi vinsældum aö
fagna I heiminum. Þvert á móti
hefur þessi geymsluaöferö
veriö vikjandi um skeiö. Þaö er
erfitt fyrir nýliöa aö halda sér
á floti I þeirri hringiöu sem
myndast viö slikar aöstæöur.
1 ööru lagieru okkar helstu
keppinautar, niöur s uöus am-
steypurnar I N-Evrópu, stór-
rik fyrirtæki, gömul og rót-
gróin. Samkeppnisaöstaöa
nýrra eöa nýbreyttra
Islenskra smáfyrirtækja meö
afskriftabaggann á bakinu i
okkar frægu veröbólgu hlýtur
aö vera allóálitleg
t þriöja lagier niöursuöa og
niöurlagnin háþróuö iöngrein
sem byggir á hefö, natni, og
nýtni, allt eiginleikar sem viö
eigum dálitiö erfitt meö aö til-
einka okkar. Viö getum sjálf-
sagt lært tæknileg vinnubrögö
og vöruvöndun eins og aörir, en
þaö krefst þolinmæöi og staö-
festu, og öll áform um skjót-
fenginn gróöa veröur aö leggja
á hilluna á meöan.
t fjóröa lagibúum viö fjarri
markaössvæöum og höfum
sáralitinn heimamarkaö upp á
aö hlaupa. Flutningskostnaöur
getur riöiö baggamuninn, þegar
litiö skilur á milli feigs og
ófeigs. Þaö liggur einnig i aug-
um uppi aö þvi erfiöara er aö
sinna viöskiptavinum, þeim
mun lengra sem þeir eru I
bur tu. Mér viröist aö viö höfum
ennfremur losaraleg sambönd
I ýmsum okkar lagmetisviö-
skiptalöndum og skyndiferöir
sölumanna héöan eru tæpast
nógu árangursrlkar, ef keppi
nautar okkar eru nærtækari
fyrir viöskiptavinina.
t flmmta lagieru umbúöir
og pökkunarefni, sósur og ýmis
viöbótar- og bragöefni drjúgur
þáttur I andviröi lagmetis og
þessar vörur þurfum viö aö
flytja inn. Fjármunir eru
bundnir i birgöum af þessum
vörum, flutningskostnaöur
leggst á þær og fleira óhagræöi
hlýstaf. Hráefniskostnaöur er
tiltölulega litill þáttur i loka-
verömæti lagmetisafuröa,
gjarnan á bilinu 10-25%, en hrá-
efniö i þorskflök i neytenda-
umbuöum kostar t.d. yfir 50%
af útflutningsverömætinu. Þaö,
aö hafa greiöan aögang aö góöu
hráefni er aö visu þýöingar-
mikiö fyrir lagmetisiönaö, en
alls ekki eins afgerandi I fram-
leiöslukos tnaöinum eins og
sumir viröast halda.
Ég læt þessari upptalningu
þá lokiö þó aö eflaust megi finna
fleiri atriöi sem mæla gegn
sérstakri oftrú á framtiö
islensks lagmetisiönaöar. Þaö
skal endurtekiö aö vissulega
eru til rök sem mæla meö þvi
aö viö eigum og hljótum aö not-
færa okkur þá möguleika sem
lagmetisiönaöur býöur uppá
a.m.k. þar sem viö eigum sér-
stök hráefni umfram aör a, eins
og t.d. þorsklifur og grásleppu-
hrogn. Út I þá sálma veröur
ekki fariö nánar hér, en þvi
miöur viröast markaöir fyrir
þessar tvær vörutegundir sér-
staklega þröngir.
Unnt að koma ýmsu
„óséðu" úr landi
Upphaflegt tilefni þessarar
greipar voru blaöaskrif út af
gallaöri niöursuöuvöru. Menn
hafa furöaö sig á þvi aö gölluö
vara skuli komast úr landi,
framhjá opinberu eftirliti og
neðanmals
Dr. Björn Dagbjartsson, aö-
stoöarmaöur sjávarútvegs-
ráöherra og forstjórl
Ranns óknars tofnunar flsk-
iönaöarins, veltir hér fyrir sér
vanda lagmetisiönaöarins og
ástæöum fyrir þvi, aö þessi
iöngrein á svo erfitt uppdrátt-
ar. Segir dr. Björn, aö marg-
visleg rök mæli gegn þvi aö
sérstaklega hagkvæmt sé aö
reká íagmetisiönaö á islandi.
undir hatti hálfopinber rar
sölustofnunar.
I rauninni þarf engan aö
undra þaö, aö unnt sé aö koma
ýmsu „óséöu” úr landi eins og
inn i landiö, ef menn leggja sig
fram. Þegar niöursuöudós hef-
ur veriö lokaö þá er skaöi
framleiöandans skeöur ef inni-
haldiö hefur ekki veriö eins og
þaö átti aö vera. Beint tjón
veröur ekki hindraö nema meö
ströngu eftirliti inni I verk-
smiöjunni og nýju viöhorfi til
vöruvöndunar. Hinu óbeina
tjóni á sameiginlegum mörkuö-
um á aö vera hægt aö afstýra
meö útflutningseftirliti. Nú er •
þaö svo meö minniháttar galia,
aö þaö er ætiö matsatriöi
hvenær þeir eru svo alvarlegir
aö stööva eigin útflutning. (Aö
sjálfsögöu er heilsuspillandi
efna- og gerlamengun aldrei
neitt matsatriöi). Fyrir nokkr-
um árum neitaöi Rannsókna-
stofnun fiskiönaöarins Lag-
metisiöjunni Siglósild um út-
flutningsvottorö á gölluöum
gaffalbitum. Þessir gaffalbitar
voru samt fluttir út samkvæmt
nýjum samningi, sem ekki
kraföist gæöavottorös. Hve
mikil áhrif þetta atvik haföi á
vöruvöndun annarra lagmetis-
framleiöenda skal ósagt látiö,
en sumir þeirra voru gramir
og hneykslaöir. Hitt er mér
kunnugt um, aö eftirlitsfólkiö
átti erfiöara uppdráttar á eftir.
Treyst á föðurlega umsjá
Ég held aö þaö sé þvi miöur
óumdeilanlegt, aö gallar á
Islensku lagmeti hafa veriö
óeölilega tiöir undanfarin ár.
Ég held lika aö göllunum hafi
sist fækkaö eftir aö gildi tóku
lög um Sölustofnun lagmetis og
reglugerö um eftirlit meö lag-
meti. Ef leiöa má rök aö þessu,
sem ég held aö sé auövelt, hver
er þá skýringin?
Þaö er alkunn staöreynd aö
sjálfsbjargarviöleitni og ár-
vekni slævist þegar opinber
forsjá grlpur of sterkt inn I
störf og atvinnurekstur
manna. Sá hugsunarháttur er
fljótur aö myndast aö „Rikiö”
'sjái um aö allt fari vel. Einmitt
þetta held ég aö hafi gerst I lag-
metisiönaöinum. Menn fóru
þannig aö treysta á fööurlega
forsjá og aga rikisrekins sölu-
apparats og eftirlits.
Ríkisaðild framlengd til
ársloka
Nýlega var spurst fyrir um
Sölustofnun lagmetis I sölum
Alþingis. Fyrirspyrjandi miö-
aöialltsitt mál viö atburöi eftir
árslok 1976. Hvortsú timasetn-
ing alþingismannsins stendur I
sambandi viö mannaskipti i
stjórn og framkvæmdastjórn
Sölustofnunarinnar veit ég
ekki, en I fljótu bragöi sé ég
ekki aö starfsemi stofnunar-
innar hafi batnaö verulega né
versnaö viö þau áramót. En ári
siöar þ.e. I ársbyrjun 1978, var
tækifæri fyrir stjórnvöld aö
dragasigútúr Sölustofnuninni,
en þá var lokiö 5 ára timabili
rikisframlags til reksturs
stofnunarinnar, tilraunatima-
bili.sem vissulega heföi átt aö
vera nógu lærdómsríkt. Illu
heilli var rikisaöild, þó án beins
fjárframlags væri, framlengd I
3 ár. Vonandi lýkur nú i árslok
rikisafskiptum af þessari sölu-
starfsemi, þó aö framleiöendur
geti aö sjálfsögöu haldiö áfram
samvinnu, ef þeir vilja og fá til
þess eölilega starfsaöstööu.
Sumir viröast vilja selja sjálfir
sina framleiöslu. Einnig má
benda á Útflutningsmiöstöö
iönáöarins sem vettvang fyrir
þá lagmetisframleiöendur sem
ekki hafa áhuga eöa aöstæöur
til aö standa I sölumálum s jálf-
ir. Ný framlenging á lifi Sölu-
stofnunar iagmetis meö þvi aö
skipta um 1-2 menn I stjórn og
framkvæmdastjórn er ekkert
1 liklegri til árangurs nú en fyrir
3 árum.
Eftirlitið inn í verksmiðj-
urnar
Reglugerö um eftirlit meö
lagmeti hefur veriö endur-
skoöuö. Litlar grundvallar-
breytingar er þar að finna frá
fyrri reglugerö.sem allir vita
þó aö reynst hefur haldlitil.
Ekki eykur þaö vonir um virk-
ara eftirlit. aö annar eftirlits-
aöilinn skrifar undir meö fyrir
vara um þaö, aö hann fái aukna
fjárveitingu af þessu tilefni,
samkvæmt eigin mati um
mannahald og kostnaö. Þó er i
reglugeröinni gert ráö fyrir aö
eftirlitsstofnanir innheimti
fyrir störf I þágu lagmetis-
eftirlits samkvæmt reikningi.
Gæöaeftirlitiö veröur aöfærast
inn i verksmiöjurnar og vera á
ábyrgö starfsmanns eöa
starfsmanna þar. Efna- og
gerlarannsóknir vegna útflutn-
ings og úttekt á hráefni fyrir
vinnslu eru að visu nauösyn-
legar aöhaldsaögeröir en hljóta
alltaf að vera máttlausar ef
samvinnuna inni I verksmiöun-
um vantar.