Vísir - 11.09.1980, Blaðsíða 9

vtsm
Fimmtudagur 11. september 1980
Þegar þessi grein birtist verö-
ur væntanlega lokiö sýningu á
myndaflokknum Helförinni I
sjónvarpinu. Tilfinningar fólks
hérlendis hafa vafalaust veriö
blendnar á meöan þaö hefur
horft á þessar myndir eins og
fólks annars staöar, þar sem
þær hafa veriö sýndar. Sumum
kemur vafalaust sitthvaö á
óvart, öörum finnst óþarft aö
vera aö rifja upp löngu liöna at-
buröi, sem uröu þess valdandi
aö samviska mannskepnunnar
rumskaöi nokkur ár i lok
fimmta áratugarins, og hún
varö hvumsa og hálfhrædd.
Einstaka nátttröll eru vafalaust
æf yfir sýningu myndarinnar,
þvi þau vilja enn ekki vita af þvi
hvaö gerðist i siöari heims-
styrjöldinni.
Góð sagnfræði
Mérkom það satt að segja dá-
litiö á óvarl hve sagnfræöi
myndarinnar er góö og hvernig
hún segir frá umbúðalausum
sannleika án þess að velta sér
upp úr hörmungum og tilfinn-
ingum. Hún kemur okkur ekki á
óvart, sem nú erum miöaldra og
lásum skýrslur og frásagnir
eftirstriösáranna, prýddar
myndum sem nasistarnir létu
taka af eigin ódæöisverkum i
blindum hroka sinum og stork-
un viö almættiö. Þessar myndir
koma vafalaust illa viö marga
þá, sem vilja loka augunum fyr-
ir öllu óþægilegu. Þýsku þjóö-
inni er vafalaust litiö um þenn-
an myndaflokk gefiö og lái
henni hver sem vill.
Hvað skeði?
L
Hvað skeði á fjóröa áratugn-
um og fyrri hluta þess fimmta i
Þýskalandi? Hvernig gat þjóð
Beethovens, Mozarts og Schill-
ers gert það sem hún geröi og
Bertha Weiss trúði ekki fyrr en i
fulla hnefana? Þetta er spurn-
ing allra spurninga um veldi
nasistanna. Þetta er sú spurn-
ing, sem við þurfum aö leita
svara við og gera upp viö okkur.
Svar viö henni er skuld okkar
viö þær milljónir saklauss fólks,
sem lét lifið i gasklefum og
fangabúðum nasistanna.
Ég dvaldist i nokkurn tima i
Þýskalandi á sjötta áratugnum.
Mér er ljúft aö segja aö þar
kynntist ég mörgu góöu fólki.
Fólki sem er afskaplega ólikt
þvi þýska millistéttarfólki, sem
sýnt er i helförinni á kristalls-
nótt og fylltist hatri i garö
gyðinganna eins og eftir skipun.
Fólki, sem var hrætt og ringlaö
þátttakandi i þessum leik og gat
ekki hætt. Um leið og múg-
sefjunin var oröin nægilega
mikil megnaöi enginn aö risa
gegn henni. Jafnvel ekki þótt
hann feginn vildi.
„En þvl skyldi þjóö Ara og Snorra ekki falla fyrir sömu brögöum og þjóö Beethovens, Mozart og Schill-
ers? Kannski höfum viö stundum veriö komin fet áleiöis?”
HELFÖR HVERS?
eftir hörmungar striösins og tal-
aöi um þaö með mikilli sannfær-
ingu að striö væri vitfirring og
aö allir menn ættu aö fá aö lifa i
friöi.
Þegar maöur svo með var-
færni vék aö nasismanum og
þeim hörmungum sem hann
leiddi yfir mannkyniö yppti
þetta fólk öxlum og svaraöi
gjarnan afsakandi að Hitler
heföi veriö vitlaus. En maöur sá
aö fólkið trúöi ekki sinu eigin
svari. Þaö vissi aö svarið var
ekki rétt. Þýska þjóðin sem
heild dansaði meö. Hún var
ábyrg fyrir öllu þvi sem gerðist
og hún óttaðist að horfast i augu
viö þá ábyrgö. Aörir, sem vildu
leita svara, er þeir töldu menn
fremur geta sætt sig við, minnt-
ust á kreppu og atvinnuleysi.
Enn aörir á ófarir i fyrri heims-
styrjöldinni og hefnigirni i kjöl-
far þeirra. Þetta er satt, svo
langt sem þaö nær, en dugar
ekki. Ekkert af þessu afsakar
þaö sem geröist.
Hvað þá?
Já, hvað þá? Þaö skyldi þó
aldrei vera að það sem geröist
hafi einfaldlega veriö þaö aö
óprúttnir, geðveikir ofstækis-
menn uröu mannþekkjarar?
Smám saman lærðu þeir þann
bitra sannleika aö þrátt fyrir
árþúsunda þroskagöngu mann-
kynsins hefur það ekki komist
lengra en svo að aðrar dýra-
tegundir ættu að blygðast sin
fyrir manninn. Þeim læröist aö
öfundin er sterkasta hvöt mann-
skepnunnar. Ef unnt er að æsa
öfund manna upp gegn þeim
sem standa höllum fæti eru eng-
in takmörk fyrir mannvosnk-
unni. Um leiö og maöurinn sér
aö þaö er óhætt aö sparka i
minnimáttar, þá gerir hann
þaö. Og um leið og sá er fallinn,
sem i var sparkaö, vilja fleiri
sparka og vera menn meö
mönnum. Múgsefjun fylgir i
kjölfar öfundar og illgirni. Ot-
rýming gyöinganna var ekk:
einungis til þess aö losna við þá,
heldur og til aö tryggja sér vin-
sældir og fylgi þýsku þjóöarinn-
ar. Og þaö tókst. Aður en þýska
þjóðin vissi af var hún orðin
neöanmóls
Magnús Bjarnfreösson fjallar
i þessari grein um myndaflokk-
inn Helförina i sjónvarpinu og
segir meöal annars: „Aður en
þýska þjóöin vissi af var hún
oröin þátttakandi i þessum leik
og gat ekki hætt. Um leiö og
múgsefjunin var oröin nægilega
mikil megnaöi enginn aö risa
gegn henni. Jafnvel þótt hann
feginn vildi.”
Einsdæmi um alla tíð?
Verður saga þýsku nasistanna
einsdæmi i sögunni. Nei, þvi
miöur. I dag, tæpri hálfri öld
eftir aö hryöjuverk þeirra byrj
uðu, er þeim viöa haldiö áfram.
Pyndingafangelsi eru full, geö-
veikraheimili koma i staö gas-
klefa. En látum þaö liggja milli
hluta. Viö skulum lita okkur
nær. Þjóð Beethovens, Mozarts
og Schillers, ein gáfaöasta og
best menntaöa þjóö sinnar sam-
tiðar, gat gert þetta. Hvaö um
þjóö Ara og Snorra? Er maöur-
inn vitlaus? hugsar nú einhver.
Slikt gæti aldrei gerst hér. Hið
sama heföu Þjóðverjar þriöja
áratugarins sagt, heföi þeim
veriö sýnd Helförin. Samt gerö-
ist þetta.
Það er einmitt þetta, sem mig
langar til að segja. Það er eng-
inn óhultur fyrir atburðum eins
og þeim, sem lýst er i Helför-
inni. Ekki heldur viö. Ekki
skortir okkur öfund og illgirni,
þaö ættum viö aö geta viöur-
kennt ef viö litum i eigin barm.
Viö höfum bara ekki eignast
okkar Hitler og fylgisveina
hans. Slikir snillingar eru held-
ur ekki á hverju strái. Þeim
tókst að rækta allt hið versta i
mannskepnunni á þann hátt aö
meistaraverk þeirra veröur
ekki betrumbætt. En þvi skyldi
þjóö Ara og Snorra ekki falla
fyrir sömu brögöum og þjóö
Beethovens, Mozarts og Schill-
ers? Kannski höfum viö stund-
um veriö komin fet áleiðis? Þaö
er enginn óhultur, nema menn
haldi vöku sinni. Engin þjóö er
svo gáfuö aö snjallir og ósvifnir
loddarar geti ekki leikiö á
strengi hins mannlega veik-
leika aö búa til imyndaöan
óvin, sem er svo þægilegt að
öfunda og hata til þess að þurfa
ekki aö lita i eigin barm.
Þaö er þýðingarlaust aö
hneykslast á sögu nasismans, ef
menn skilja ekki ástæöurnar
fyrir velgengni hans. Hún bygð-
ist á manneölinu sjálfu. Ef hel-
för milljónanna I siöari heims-
styrjöldinni veröur einhvern
timann til þess aö neyöa mann-
skepnuna til aö lita i eigin barm
hefur hún ekki verið til einskis
farin. Annars er hún áfangi á
helför mannlegrar hugsunar.
Magnús Bjarnfreösson.
1
■J
Sigiufjðrður:
Nýbyggingar rísa en tregöa
er í sölu eldra húsnæðis
Þdtt fólksfjölgun á Siglufiröi sé
ekki mikil, blómstra bygginga-
framkvæmdir á staðnum. Þó
viröist einhver afturkippur vera
kominn i framkvæmdir hjá mörg-
um Siglfiröingnum þar sem treg-
lega gengur aö selja eldra hús-
næöi.
Um 50 ibúöir eru nú i smiöum á
Siglufiröi en þar búa nú rúmlega
2200 manns. Mest er byggt i nýj-
um hverfum en einnig hafa hús
risiö inni i bænum, en töluvert er
af ónýttum lóöum i bæjar-
kjarnanum sem erfitt viröist að fá
til byggingar. Aöallega mun or-
sök þess vera sú aö f jöldi lóöa er i
eigu aöila sem fluttir eru úr bæn-
um en hafa ekki afsalaö sér lóöa-
rétti og þvi biöa margir Sigl-
firöingar eftir þvi' aö lóðir losni i
bæjarkjarnanum.
— AS
Um 50 fbúöir eru nú i stniðum á
Siglufiröi og hér má sjá Noröur-
tún, nýjasta hverfiö rlsa.
(Visismynd Kristján Möller)