Vísir - 14.10.1980, Qupperneq 9

Þriöjudagur 14. október 1980.
vtsm
9
r
„Aöur en atvinnurekendur fara aö notast viö hópuppsagnir almennt aö fyrirmynd Frihafnar og Flugleiöa skal á þaö bent aö lögum samkvæmt er ekkert þvf til fyrirstööu
starfsfólk beiti sömu aðferöum
segir Arnmundur
Hpfír! |
' ■ ■

UM FYRIRBÆRW „HOP-
UPPSðGN STARFSFÚLKS”

I
ð
8
Aö undanförnu hefur
„hópuppsögn starfsfólks” boriö
nokkuö á góma. Flugleiöir h/f
gripu eins og kunnugt er til þess
úrræöis i erfiöleikum sinum aö
segja nærfellt öllum starfs-
mönnum sinum upp, aö visu
meö óljósu loforöi um endur-
ráöningu flestra. Og nú siöast
hafa opinberir aöilar sem
stjórna starfsmannahaldi Fri-
hafnarinnar gripiö til sömu aö-
feröar, „hópuppsagnar starfs-
fólks”. Formlega eru allir rekn-
ir úr starfi, góöir sem vondir,
heiöarlegir sem óheiöarlegir, en
óformlega er þaö látiö vitnast
aö nokkrir, margir eöa flestir
veröi endurráönir.
Hópuppsögn er þvi sú ráöstöf-
un eins atvinnurekanda aö segja
upp öllum starfsmönnum sin-
um, rjúfa alla gildandi ráön-
ingarsamninga meira og minna
án þess aö meina nokkuö meö
þvi, heldur aöeins til aö hafa
frjálsar hendur og vera óbund-
inn af alls konar lögbundnum og
samningsbundnum réttindum
starfsfólksins til þess aö geta
ráöist i endurskipulagningar og
endurráöningar þeirra starfs-
manna sem i náöinni eru.
Hér aö framan var örlitiö vik-
iö aö starfsmönnum Frihafnar
og Flugleiöa h/f, en þar fyrir
utan hefur starfsfólk i frystihús-
um landsins búiö viö atvinnu-
leysi i sumar og stööuga ógnun
varöandi afkomu sina og lifs-
kjör vegna sérstakrar tegundar
hópuppsagnar. Sú tegund er
ekki til þess aö fækka starfsliöi
eöa breyta rekstri heldur til
þess ætluö að vera svipa á
stjórnvöld i deilunni um afkomu
frystihúsa. Þegar þvi ástandi
lýkur mega allir búast viö þvi aö
veröa endurráönir og sjá fram-
tiöinni borgiö a.m.k. i bili.
1 öllum tilfellum hópuppsagna
er auövitað traökaö á viröingu
og mannréttindum verkafólks-
ins. Hagsmunum þess er fórnaö
á skákboröi. Heilar stéttir fólks
og byggöarlög vita ekki sitt
rjúkandi ráö. Atvinnurekandan-
um hefur þóknasl að svipta alla
vinnunni meö stuttum fyrirvara
og hann hefur völd til þess.
Hverer
réttarstaða fólksins
Samkvæmt islenskum rétti er
viöurkenndur réttur hvers at-
vinnurekanda til þess aö ráöa
starfsfólk og segja þvi upp aö
eigin vild. Atvinnurekandinn er
stjórnandi atvinnurekstrarins
meö uppsögnum og ráðningum
aö eigin geöþótta. Þaö eina sem
atvinnurekandi þarf aö forðast
er aö brjóta lög og samninga um
uppsagnarfresti. Ef atvinnurek-
andi sér hagsmunum slnum
borgiö meö þvi aö fækka starfs-
mönnum eöa reka óhæfa starfs-
menn, er ekkert þvi til fyrir-
stööu aö hann geri slikt. Aö-
feröin er einföld, starfsmaöur á
rétt á þvi aö fá skriflega upp-
sögn miöað viö mánaöamót og
annað ekki. Astæöur uppsagnar
þarf ekki aö tilgreina. t islensk-
um lögum er, gagnstætt þvi sem
viöa er erlendis, hvergi lög-
bundinn eöa stjórnarskrárbund-
inn réttur verkafólks, þ.e. alls
megin-þorra þjóðarinnar, til at-
vinnu i landi sinu. (Æviráönir
opinberir starfsmenn eru auö-
vitaö undanþegnir).
Til grundvallar öllum ráön-
ingum liggur svokallaöur ráön-
ingarsamningur, annaö hvort
munnlegur eða skriflegur. Meö
ráöningarsamningi taka
launþegi og atvinnurekandi á
sig gagnkvæmar skyldur og
réttindi. 1 þeim skilningi eru
þeir jafningjar sinn hvorum
megin samningsins. Báöir
veröa aö efna innihald hans og
foröast að brjóta hann, báöir
geta fyrirgert rétti slnum sam-
kvæmt honum og báðir geta
sagt honum upp meö sama fyr-
irvara. Eini munurinn á
launþega og atvinnurekanda I
þessum skilningi er sá aö
launþeginn er I öllum aöalatriö-
um háöur vinnunni hvað af-
komu sina snertir. Hann hefur i
mörgum tilfellum ekki i aöra
vinnu aö sækja og i atvinnuleysi
hrynur veröld launþegans.
Ekkert af þessu vofir yfir at-
vinnurekandanum sem byggir
afkomu sina aö hluta á framlagi
launþegans og getur i flestum
tilfellum valiö úr fólki.
Einmitt vegna þess aö rétt-
urinn til vinnu er ekki lögbund-
inn og einmitt vegna þess aö at-
vinnurekandinn hefur alla yfir-
buröi yfir viösemjanda sinn,
launþegann, þrifast fyrirbrigöi
eins og hópuppsagnir. t krafti
stjórnunarréttar hefur atvinnu-
rekandinn þaö á valdi sinu, án
þess aö brjóta lög, aö reka úr
vinnunni alla sina starfsmenn
með löglegum fyrirvara og I
krafti yfirburöa sinna og yfir-
ráöa yfir atvinnufyrirtækinu
liöst honum aö gera þetta án
þess aö eiga þaö á hættu aö
missa starfsfólkiö annaö. Meö
öörum oröum, i trausti þess aö
allir starfsmenn séu tilbúnir til
aö koma hlaupandi þegar end-
urráðning fer fram, liöast hóp-
uppsagnir af þessu tagi.
Rétturinn
er gagnkvæmur
Aöur en atvinnurekendur fara
hins vegar aö notast viö hópupp-
sagnir almennt að fyrirmynd
Frihafnar og Flugleiöa h/f, skal
á það bent að lögum samkvæmt
er ekkert þvl til fyrirstööu aö
starfsfólk beiti sömu aðferöum.
Ef atvinnuleysisvofan væri ekki
svo skelfilegt fyrirbæri, er
ekkert sem bannar t.d. öllum
starfsmönnum eins frystihúss
aö segja upp störfum sinum
meö löglegum fyrirvara, en láta
jafnframt á sér skiljast aö ein-
hverjir muni ráöa sig aftur ef,
ef.... Þaö er ekkert I lögum
sem bannar flugmönnum, flug-
freyjum eöa gervöllu starfsfólki
Flugleiöa h/f aö segja upp störf-
um sínum á sama tima og ráöa
sig annaö ef þess væri kostur.
Segjum nú svo aö allir starfs-
menn eins fyrirtækis ættu kost á
öörum störfum sambærilegum
annars staöar, þá er ekkert eöli-
legra og löglegra en aö allir sem
verða fyrir hópuppsögn taki
hana alvarlega og ráði sig
annað i vinnu. Enginn starfs-
maöur eins fyrirtækis, sem beit-
ir hópuppsögn á alla starfs-
menn, hefur tryggingu fyrir þvi
aö veröa ráöinn aftur og hlýtur
að reyna aö bjarga sér og slnum
meö þvi aö lita eftir vinnu
annars staöar.
Þaö er þvi atvinnuleysisvofan
sem gerir atvinnurekendum
kleift aö beita hópuppsögnum.
Þaö er hræöslan viö fjárhags-
legt hrun heimilanna sem gerir
þaö mögulegt aö bjóöa starfs-
fólki uppsagnir af þessu tagi,
mótleikur þess er sá eini aö biöa
og vona aö þaö veröi endurráö-
iö.
En menn skulu minnast þess
eins og áöur segir aö rétturinn
er gagnkvæmur og ef menn
vilja bjóöa uppá rækilegan dans
á þessu sviöi þar sem óhugnaö-
urinn veröur á báöa bóga,
launþegar og atvinnurekendur
beita hópuppsögnum hver á
annan, er ég ekki viss um hver
heföi sigur i sliku.
Tilkynningaskyldan
til félagsmála-
ráðuneytisins
1 55. gr. laga nr. 13/1979 segir:
„Atvinnurekendum er skylt aö
tilkynna vinnumálaskrifstof-
unni og viðkomandi verkalýös-
félagi meö tveggja mánaöa fyr-
irvara ráögeröan samdrátt eöa
aörar þær varanlegar breyt-
ingar i rekstri, er leiöa til upp-
sagnar fjögurra starfsmanna
eöa fleiri.
1 greinargerö meö umræddri
55. gr. laganna segir m.a. aö hér
sé um nýmæli aö ræöa þar sem
atvinnurekendum sé skylt aö
tilkynna vinnumálaskrifstofu
félagsmálaráöuneytisins og viö-
komandi verkalýösfélagi slikan
samdrátt þannig aö úrræöa
megi leita I tæka tiö.
1 framangreindri lagagrein og
reglugerö meö henni er ekki
skilgreint nánar við hvaö
tveggja mánaöa fyrirvara skuli
miöast. A hann að miöast viö
tvo mánuöi áöur en ráögeröum
samdrætti er hrundiö i fram-
kvæmd meö uppsögnum starfs-
manna eöa miöast hann viö þá
tvo mánuöi áöur en uppsagnirn-
ar taka gildi.
A þetta ákvæöi hefur reynt
sérstaklega i þeim hópuppsögn-
um sem til umfjöllunar voru hér
aö framan. Nokkrir hafa viljaö
halda þvi fram, þ.á m. atvinnu-
rekendur, aö ákvæöi þetta bæri
að skilja svo aö sllkan samdrátt
beri aö tilkynna félagsmála-
ráöuneytinu og viökomandi
verkalýösfélagi aöeins tveim
mánuöum áöur en starfsmaöur
hættir störfum vegna upp-
sagnar.
Ef þessi skilningur yröi ofaná
myndi framkvæmdin veröa sú
gagnvart þeim fjölmörgu sem
samkvæmt lögum nr. 19/1979
eiga nú þriggja mánaöa upp-
sagnarfrest, aö fyrst bærist
þeim uppsögn með þriggja
mánaöa fyrirvara, en mánuöi
síöar ætti atvinnurekandi aö til-
kynna ráöuneyti og verka-
lýösfélagi umræddan samdrátt.
Aörir, þar á meöal verkalýðs-
hreyfingin, hafa haldið þvi fram
neöanmóls
Arnmundur Backman
hdl. gerir hér að umtals-
efni uppsagnir starfs-
fólks hjá Flugleiðum og
Fríhöfninni og i frysti-
húsum og segir meðal
annars: „I öllum tilfell-
um hópuppsagna er auð-
vitað traðkað á virðingu
og mannréttindum
verkafólksins. Hagsmun-
um þess fórnað á skák-
borði."
aö ákvæöiö hljóti að veröa aö
skilja svo aö tilkynning til ráöu-
neytis og verkalýösfélags um
ráögeröan samdrátt sem leiöi af
sér uppsagnir fjögurra eöa
fleiri, hljóti aö veröa aö berast
tveim mánuöum áöur en
ákvöröun er tekin um uppsögn
starfsmanna. í framkvæmd
yröi lagagreinin þá þannig aö
félgsmálaráöuneytið og verka-
lýösfélag fengu tveggja mánaöa
ráörúm til þess aö foröa við
þessu áfalli áöur en til uppsagna
er gripið.
Um þessi túlkunaratriöi
stendur talsverð deiia þessa
dagana. Rikisstjórnin mun hins
vegar hafa ákveöiö fyrir
skömmu aö láta fram fara end-
urskoöun á téöu ákvæöi 55. gr.
laga nr. 13/1979 I þvi skyni aö
settar veröi skýrar lagareglur
um tilkynningaskyldu atvinnu-
rekenda, sem tryggi betur at-
vinnuöryggi launafólks, svo
sem aö var stefnt meö
ákvæðinu. Ef ekki reynir á
þennan ágreining fyrir dómstól-
um mun mál þetta væntanlega
leysast meö þessum hætti.
Hver er
tilgangur laganna?
Ef litiö er til tilgangs laganna
eins og þau eru nú viröist hann
vera sá i fyrsta lagi að gefa
stjórnvöldum upplýsingar um
þaö meö einhverjum
lágmarksfyrirvara þegar sam-
dráttur er ráðgerður i rekstri
fyrirtækis, þannig aö úrræöa
megi leita i tæka tiö, eins og
segir I greinargerö meö lögun-
um. Þau úrræöi gætu veriö meö
ýmsu móti, bæöi opinberar
aögeröir gagnvart hlutaöeig-
andi fyrirtæki eöa ráöstafanir
til þess aö fá þeim sem uppsögn-
in beinist gegn vinnu viö önnur
störf. 1 öðru lagi er tilgangur
laganna aö gefa hlutaöeigandi
stéttarfélagi tækifæri til aö gæta
hagsmuna félaga sinna i sam-
bandi viö ráögeröar uppsagnir.
Þaö viröist þvi vera augljós
tilgangur 55. gr. laga nr. 13/1979
aö auka þá fresti sem i gildi eru
nú varöandi uppsagnir starfs-
manna þannig að verulega auk-
iö ráörúm gefist til þess aö gripa
til gagnráöstafana. Ef sá skiln-
ingur er ekki réttur, hafa
ákvæbi greinarinnar mjög tak-
markað gildi. Samkvæmt lögum
nr. 19/1979 er uppsagnarfrestur
starfsmanna i mörgum tilfell-
um oröinn allt aö þrem mánuö-
um. Væru þvi uppsagnir raun-
verulega komnar i hendur á við-
komandi starfsmönnum áöur en
ráöuneyti og stéttarfélög fá til-
kynningu um ráðgerðan sam-
drátt. Slik meöferö mála virðist
i ósamræmi viö þaö orðalag 55.
gr. laganna að tilkynna skuli
ráögeröan samdrátt „sem leiöi
til upps'agnar fjögurra starfs-
manna eöa fleir”, meö tveggja
mánaða fyrirvara.
Ráöstafanir sem „leiöa til
uppsagnar starfsmanna eöa
fleiri” og tilkynna ber ráöuneyti
og viökomandi stéttarfélagi, eru
ekki og geta ekki verið ráðstaf-
anir, sem gripa má til allt aö
einum mánuöi eftir aö uppsagn-
ir hafa veriö framkvæmdar af
fyrirtæki.
Af framangreindum ástæöum
er undirritaður þeirrar skoö-
unar aö túlkun verkalýöshreyf-
ingarinnar sé rétt á þessu
umdeilda ákvæöi laga.
En það sem mestu máli skipt-
ir er aö atvinnuöryggi islenskra
launþega verði aukið, réttur
þess til vinnunnar veröi
tryggður i lögum og atvinnurek-
endur gripi ekki oftar til þess
ósiðar sem nú viröist upp vak-
inn að beita hópuppsögnum á
starfsmenn slna.
Arnmundur Backman
lögfræöingur.

I
s
8
1
1
1
I
1
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I