Morgunblaðið - 16.06.2002, Blaðsíða 58

Tónlist á sunnudegi
Árni Matthíasson
TVÆR merkilegar hiphop-skífur komu út fyrirskemmstu og býsna ólíkar,ekki síst í ljósi þess að þeir
sem standa að skífunum voru á sín-
um tíma nánir samstarfsmenn og fé-
lagar til margra ára. Annars vegar
er glæný plata DJ Shadow, The Pri-
vate Press, sem er með merkustu
útsetjurum, lagasmiðum og upp-
tökumönnum síðustu ára, og svo
hins vegar önnur breiðskífa tvíeyk-
isins Blackalacius, Blazong Arrow,
sem er með frumlegustu og for-
vitnilegustu hiphopsveitum nú um
stundir.
Josh Davis, sem síðar tók sér
nafnið DJ Shadow, ólst upp í út-
hverfi San Francisco og þvert á við
félaga sína var hann ekkert gefinn
fyrir rokk og rafgítara, kaus heldur
hiphop og þá plötusnúðahiphop,
turntablism. Þegar hann fluttist til
Davis í Norður-Kaliforníu til að
ganga í háskóla komst hann í tæri
við álíka þenkjandi menn sem voru
að fást við hiphop og myndaði með
þeim Solesides-klíkuna sem síðar
varð að plötufyrirtæki. Innan vé-
banda Solesides kom Shadow að þó
nokkrum lögum og tók að gefa út,
meðal annars mixspólur. Frægt
varð þegar hann gaf út smáskífu
með sautján mínútna lagi, Entropy,
1993, en það ár gerði hann samning
við breska fyrirtækið Mo’Wax sem
James Lavelle rekur, en Lavelle
hafði komist yfir mixspólur með
Shadow.
Gríðarleg athygli
Eftir að Shadow hafði gefið út
smáskífur á vegum Mo’Wax bað La-
velle hann að taka þátt í hljómsveit
sem hann var að mynda,
U.N.K.L.E. Áður en kom að því tók
Shadow upp sólóskífu, Endtroduc-
ing …, sem kom út seint á árinu
1996, vakti gríðarlega athygli og er
enn í dag talin með helstu plötum
danstónlistarsögunnar. Svo vel var
henni tekið að Mo’Wax setti saman
aðra skífu með Shadow, safnaði
saman nokkrum eldri lögum og
sjaldgæfum og gaf út á safninu
Preemptive Strike 1998. Um það
leyti var Solesides-félagsskapurinn
að leysast upp en flestir félaganna
þaðan mynduðu saman nýtt fyr-
irtæki, Quannum. Þetta ár gaf Sha-
dow sér síðan loks tíma til að setja
saman U.N.K.L.E.-skífu, en ný sóló-
skífa varð að bíða enn um stund.
Sex ár eru liðin síðan Endtroduc-
ing kom út og þótt ekki hafi komið
með DJ Shadow önnur breiðskífa
fyrr en The Private Press kom út
hefur hann ekki setið auðum hönd-
um; á hverju ári hefur eitthvað kom-
ið frá honum, hvort sem það eru
smáskífur með eigin efni, tónlist
annarra sem hann hefur vélað um
eða samstarfsverkefni. Eitt helsta
verkið á þessum sex árum er áð-
urnefnd plata U.N.K.L.E.-
klíkunnar, Psyence Fiction, sem var
reyndar bara tvíeyki þeirra James
Lavelles, eiganda Mo’Wax og DJ
Shadow þegar kom að upptökum, en
á henni koma einnig við sögu Kool
G. Rap, Mark Hollis, Mike D, Badly
Drawn Boy, Richard Ashcroft og
Thom Yorke. Sú skífa kom út 1998
og síðan hefur Shadow meðal annars
sent frá sér mixskífu með Cut
Chemist og nokkrar smáskífur.
Sólóskífu beðið
með eftirvæntingu
Þótt Shadow hafi ekki slegið slöku
við árin frá því Endtroducing …
kom út hafa margir beðið nýrrar
sólóskífu hans með mikilli eftirvænt-
ingu, svo mikilli reyndar að það hef-
ur kannski haldið eitthvað aftur af
honum, enda ná menn yfirleitt ekki
að marka djúp spor í tónlistarsög-
una nema einu sinni eða svo.
Shadow lýsti því í viðtali fyrir
skemmstu að þegar hann setti sam-
an Endtroducing … var hann að
vinna úr þeim tíma sem hann sökkti
sér í tónlist fyrir alvöru, árum sem
hann eyddi í ekkert nema hiphop og
honum fannst hann einmitt vera að
semja hiphop. Hiphoplið sem hann
þekkti var aftur á móti ekki á sama
máli, menn kveiktu ekki á því að hip-
hop gæti verið eitthvað annað en
rímnaflæði yfir hakkaða Isley-
bræður eða James Brown.
Endurnýjun
í hugmyndasjóðnum
Nú þegar The Private Press kem-
ur út er Shadow búinn að vera að
hlusta á hiphop í tuttugu ár að því er
hann segir sjálfur, en ekki bara á
hiphop eins og heyra má á plötunni
nýju, því þar flæða ýmislegar hug-
myndir aðrar, rafgítarfrasar, sýru-
og raftónlist, upptökur sem hann
hefur sankað að sér á löngum tíma,
en allt er unnið með hljóðsmala
nema rödd Lateefs í einu lagi. „Ég
er að vinna úr hiphoptónlist eins og
ég skil hana, beiti henni sem snið-
máti á það sem ég geri. Ég er alinn
upp við hiphop, hef mestallt mitt frá
hiphop, en ég hef líka hlustað á aðr-
ar gerðir tónlistar og sótt áhrif
þangað. Eins og málum er háttað í
hiphopheiminum í dag eru menn að
sækja búta í hiphopskífur frá síðasta
áratug og það er eflaust ekki langt í
að þessi „nýju“ lög verði síðan notuð
sem efniviður í enn nýrri lög; það
verður að endurnýja í hugmynda-
sjóðnum.“
Platan nýja heitir the Private
Press og vísar í upptökur sem fólk
gat gert á pappaskífur á fimmta og
sjötta áratugnum, tveggja mínútna
einkaboð. Þau skreyta plötuna en
undirstrika líkast til einnig tilgang-
inn með henni; The Private Press
eru persónuleg skilaboð DJ Sha-
dows til umheimsins.
Önnur breiðskífa Blackalicious
Solesides gaf út plötur í sex ár eða
svo, en höfuðpaur útgáfunnar var
Jeff DJ Zen Chang. Úrval þess sem
fyrirtækið gaf út er að finna á safn-
skífunni SoleSides Greatest Bumps
sem kom út á síðasta ári og fær
bestu meðmæli. Á henni er að finna
ýmislegt sjald- eða fáheyrt frá DJ
Shadow, Chief Xcel og Gift of Gab,
eða Blackalicious, Mack B. Dog og
Lateef og Lyrics Born, eða Latyrx,
svo dæmi séu tekin, í bland við
þekktari tónlist frá Solesides-
genginu sem auk DJ Shadow var
skipað þeim X-Cel, Gift of Gab, La-
teef og Lyrics Born, en X-Cel og
Gift of Gab störfuðu saman sem
Blackalicious og Lateef og Lyrics
Born sem Latyrx.
Þeir Xcel og Gab kynntust í ungl-
ingaskóla fyrir fimmtán árum, en
voru þá að vinna með öðrum tónlist-
armönnum, Xcel á fullu með Sole-
sides-genginu en Gab með plötu-
snúð. Þegar sá plötusnúður Gab
ákvað að snúa sér að öðru en tónlist
leitaði hann til Xcel. Þeir náðu strax
vel saman, tóku sér nafnið Blackali-
cious, og urðu snemma áberandi í
Solesides-samstarfinu. Blackalicious
kom að ýmislegri tónlist á þessum
árum, en fyrsta eiginlega útgáfan
var stuttskífan Melodica sem kom út
1995.
Samningur við stórfyrirtæki
Áhrifin koma úr ýmsum áttum og
þeir félagar hafa aldrei farið leynt
með dálæti sitt á öðrum tónlistar-
mönnum. Xcel nefnir Arethu
Franklin, Femi Kuti, Arif Marden,
Lee Scratch Perry, Ice Cube, Toshi
Yushiro, Jay Dee og Jimi Hendrix,
en þess má geta að skífan nýja er
tekin upp í Ladyland-hljóðverinu
sem er frægt fyrir að Hendrix tók
þar upp. Gab nefnir til sögunnar
Planet Asia, Ab-Rude, Mos Def, The
Roots, Common, Project Blowed,
Freestyle Fellowship og Ludacris
og Xcel heldur áfram: Pharoahe
Monch, Black Thought, Scarface,
Too Short, Chali 2Na og svo má
telja.
Með tímanum leystist Solesides-
samstarfið upp og úr rústunum kom
Quannum-útgáfan. Blackalicious-
félagar héldu áfram í tónlistinni,
sendu frá sér stuttskífurnar A2G,
sem kom út 1999, og fyrstu breið-
skífuna, snilldarplötuna Nia, fyrir
tveimur árum. Platan var gefin út á
Quannum, merkinu sem þeir áttu og
eiga með Shadow og fleirum, og
gekk býsna vel að selja hana, seldist
í yfir 100.000 eintökum í Bandaríkj-
unum einum. Í kjölfarið tóku stærri
fyrirtæki að keppast um að semja
við Blackalicious og á endanum
sömdu þeir við MCA, enda var þá
allt í einu til nóg fé til að eyða í upp-
tökur. Blazing Arrow kom síðan út
fyrir hálfum öðrum mánuði og
hljómar afskaplega vel svo ekki sé
meira sagt, fénu var vel varið. Á
skífunni er nokkuð af gestum: Hi-
Tek, Rakaa, Chali 2na, Ahmir ?uest-
love Thompson, James Poyser,
Jaguar Wright, Gil Scott-Heron,
Zack De La Rocha, Saul Williams,
Cut Chemist og Keke Wyatt. Þrátt
fyrir gestafjöld er tónlistin að segja
öll úr smiðju Xcels; eitt lag vann
hann með Ahmir og eitt með Hi-
Tek. Þeir segja að samningurinn við
MCA hafi ekki síst gert þeim kleift
að kalla svo marga til.
Tvær merki-
legar skífur
Fáir standa þeim DJ Shadow og Blackalicious á
sporði í frumleika þegar hiphop er annars vegar.
Fyrir stuttu komu út nýjar plötur sem undirstrika
enn yfirburðina.
FÓLK Í FRÉTTUM
58 SUNNUDAGUR 16. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
MARGT hefur verið ritað og rætt
um hina vofveiflegu atburði 11.
september síðastliðinn.
Það er kannski að bera í bakka-
fullan lækinn að vera að reifa þá
sorgarsögu eitthvað frekar en þó er
hlið á því máli sem ekki hefur hlotið
verðskuldaða umfjöllun. Sú hlið er
nokkuð stór, um það bil 650 þúsund
ferkílómetrar að flatarmáli og kall-
ast Afganistan. Jú, það er rétt að
þetta aumingjans land hefur verið
mikið í fréttum undanfarið í kjölfar
stríðs Bandaríkjamanna og talibana
en umfjöllunin sú hefur verið nokk-
uð einhliða ef mér skjátlast ekki.
Mest hefur verið fjallað um land-
vinninga og sprengjur en minna um
þá þjóð sem hefur þurft að þola
nær sleitulaust stríð síðan ég veit
ekki hvenær. Það er þessi hlið sem
Ted Rall lætur sig mestu varða í
bókinni To Afghanistan and Back.
Ted Rall er heimsþekktur fyrir
snarpar ádeiluskrítlur sínar sem
birtast í nokkrum af virtustu dag-
blöðum heims auk þess að starfa
við blaðamennsku. Höfundarein-
kenni hans eru fjögurra ramma
myndaskrítlur þar sem persónur
hans fjalla um málefni líðandi
stundar; oftar en ekki í mjög kald-
hæðnislegum tón.
Aðeins tveim mánuðum eftir
árásina á New York var Rall kom-
inn á átakasvæðin í Afganistan og
segir farir sínar hreint ekki sléttar.
Bandaríkin og utanríkisstefna
þeirra fá rækilega á baukinn. Rall
segir það öllum ljóst sem ekki heita
Georg W. Bush að það sem gerðist
11. september hafi ekki komið til út
af engu. Árásin hafi verið rökleg
niðurstaða fjandsamlegrar utanrík-
isstefnu Bandaríkjanna þar sem
orð dagsins, alla daga, séu ,,deilum
og drottnum“. Fyrir þessari skoðun
sinni færir hann ýmis rök; sum
hver fjar-
stæðukennd,
sem myndu
sóma sér vel
í samsæris-
bíói Olivers
Stone og
önnur (og
allflest)
liggja nánast í augum uppi. Það
er þó ekki þar með sagt að bókin
sé einn langur áróðurspistill. Rall
fjallar einnig um sögu landsins
og fólkið sem það byggir. Reynd-
ar fá Afganar ekki sérlega háa
einkun í siðsemiskladdann en
Rall segir það skiljanlegt miðað
við hvernig þjóðin hefur verið með-
höndluð í gegnum árin. Hann segir
Afganistan vera umkringt löndum
sem sé svo illa hverju við annað að
þau hafi ekki einu sinni geð í sér að
snertast með byssustingjum heldur
láti þau Afganana um skítverkin.
Áhugaverðastar eru þó frásagnir
hans af verunni í landi sem er nán-
ast gjörsneytt öllum þeim þægind-
um sem við eigum að venjast. Ef
það eru ekki vegirnir þar sem hol-
urnar eru í meirihluta, olíuofnarnir
sem notaðir eru til að hita upp van-
búnar vistarverurnar og ósa svo
mikið að menn verða að ákveða sig
hvort þeir vilji frjósa í hel eða kafna
eða leigubílaferðirnar sem kosta yf-
ir 100 þúsund krónur fyrir tuttugu
mínútna rúnt, þá er það bara eitt-
hvað allt annað og ennþá óþægi-
legra. Rall skrifar persónulegan stíl
um hvernig eymdin, hræðslan og
volæðið ber hann nánast ofurliði og
hann furðar sig endalaust á því
hvernig fólk getur búið í landi þar
sem nánast einu náttúruauðlindirn-
ar eru grjót, ryk
og rússneskir
hríðskotarifflar.
Það dylst eng-
um sem les bók-
ina að stjórn-
málaskoðanir
Ralls eru fölbleik-
ar svo ekki sé
meira sagt. Margt
af því sem Rall
skrifar stenst
kannski ekki enda-
lausa rýni og segir
hann að bókin eigi
ekki að lesast sem
hinn eini rétti Sann-
leikur enda sé sann-
leikurinn furðudýr sem sjald-
an heimsæki Afganistan. Þrátt fyr-
ir drungalegt viðfangsefni er bókin
alveg drepfyndin. Kaldhæðnin ríð-
ur húsum og kolsvartur Afgana-
húmorinn er allsráðandi hvort sem
er í texta eða myndum.
MYNDASAGA
VIKUNNAR
Snörp ádeila
Myndasaga vikunnar er To Afghanistan
and Back eftir Ted Rall. NBM gefur út
2002. Bókin fæst í myndasöguverslun-
inni Nexus.
Afgönsk óskhyggja á bandaríska vísu.
TENGLAR
.....................................................
www.tedrall.com
Heimir Snorrason