Morgunblaðið - 09.10.2002, Síða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 9. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
TEKJUR Íslendinga af veiðum í stofn-um sem við nýtum sameiginlega meðöðrum þjóðum námu 16,9 milljörðumá síðasta ári eða 23,8% af heild-
arverðmæti sjávarafla þjóðarinnar. Inni í þess-
ari tölu eru tekjur okkar af norsk-íslenska
síldarstofninum, loðnu, kolmunna, úthafskarfa
og grálúðu. Tekjur af úthafsrækju á Flæm-
ingjagrunni, sem er ekki flökkustofn en við
þurfum að semja um nýtingu á, voru 770 millj-
ónir á síðasta ári.
Á fundi samtakanna Heimssýnar um helgina
kom fram að ef Ísland gerðist aðili að Evrópu-
sambandinu myndi ESB fara með forræði yfir
samningum um flökkustofna sem Ísland ætti
sameiginlega með öðrum þjóðum. Jafnframt
var fullyrt á fundinum að um fjórðungur af
tekjum Íslendinga úr sjávarútvegi kæmi af
þessum flökkustofnum og að þessar tekjur
myndu lækka með aðild Íslands að ESB.
Samkvæmt upplýsingum úr utanríkis- og
sjávarútvegsráðuneytinu hafa Íslendingar
samið við Norðmenn og Grænlendinga um
skiptingu á loðnu. Samningurinn, sem gerir
ráð fyrir að Ísland megi veiða 78% kvótans, er
uppsegjanlegur. Óverulegar breytingar hafa
verið gerðar á samningnum.
Veiðum á úthafskarfa er stjórnað innan
Norðaustur-Atlantshafsfiskveiðinefndarinnar
(NEAFC). Ísland hefur ekki fallist á þá
stjórnun og hefur tekið sér einhliða kvóta.
NEAFC fjallar líka um stjórn veiða á mak-
ríl, kolmunna og norsk-íslenskri síld. Aðeins
hefur náðst samhljóða samkomulag um stjórn
veiða úr norsk-íslenska síldarstofninum. Ís-
land hefur einhliða ákveðið kvóta á kolmunna
og kvótinn var minnkaður við síðustu úthlut-
un.
ESB fer með hið formlega
samningsumboð
Evrópusambandið fer með samningsumboð
fyrir aðildarþjóðir sínar í viðræðum um skipt-
ingu á flökku- og deilistofnum. Aðildarþjóð-
irnar þurfa að ná samkomulagi sín á milli um
skiptingu á kvóta sem sambandið semur um
v
f
i
m
þ
i
f
g
l
s
f
B
s
v
e
u
f
s
v
á
i
v
Tekjur Íslands af
stofnum 16,9 mill
NOKKUÐ af eldislaxislapp hér við land seintá níunda áratugnum ogbyrjun þess tíunda en
ekki liggur fyrir að hve miklu leyti
það hefur haft áhrif á erfðamengi
laxastofna í íslenskum ám. Kvía-
eldið var mest við Faxaflóa og
gekk laxinn þá upp í ár vestan-
lands og sér í lagi í ár nálægt
Reykjavík. Eldislaxinn þá var þó
af íslenskum stofni en sá sem nú
er verið að ala er kynbættur
norskur eldislax.
Sigurður Guðjónsson, forstjóri
Veiðimálastofnunar, segir að fyrir
dyrum standi að gera rannsóknir á
Elliðaárlaxinum og sjá hvort
erfðamengi hans hafi breyst.
Sigurður tekur fram að fáir eld-
islaxar hafi fundist í haust og allt
séu þetta ókynþroska fiskar og
ljóst að eldislaxinn geri engan usla
nema hann sé orðinn kynþroska.
Þá segir Sigurður að vonlaust sé
að fullyrða um hvaðan þessir laxar
koma.
Vitum ekki hver voru
áhrifin á villtu stofnana
„Við þekkjum þetta auðvitað frá
fyrri tíð. Það kom töluvert fram af
eldislaxi á árunum frá 1987 og
fram yfir 1990. En við vitum í
raun ekki hversu mikil áhrif hann
hafði á villtu laxastofnana. Núna
eru menn hins vegar að nota kyn-
bættan norskan lax en áður var
það íslenskur lax.“
Sigurður segir að miklu máli
skipti hvenær ársins lax sleppur
úr kvíum. Sleppi hann að vetrinum
séu minni líkur á að hann lifi en ef
hann sleppi að sumri. Gönguseiði
leiti oftast á heimaslóðirnar eða að
ferskvatn nálægt þeim en nánast
fullvaxinn kynþroska lax sem
sleppur geti auðvitað gengið upp í
ár.
„Þeir sækja frekar í laxveiði-
árnar því þar finna þeir lykt af
kynbræðrum sínum. Við vitum að
eldislax tekur þátt í hrygningu en
hann er lélegri í því en villti lax-
inn.“
Sigurður segir að auðvitað snú-
ist málið um fjölda laxa sem slepp-
ur og eins hversu oft það gerist.
„Það að eldislax sleppur getur haft
áhrif á erfðamengi laxastofnanna
en einn og einn fiskur breytir auð-
vitað ekki heimsmyndinni. Við vit-
um að það er sérstofn í hverju
vatnakerfi, stundum fleiri í stærri
vatnakerfum og þessir stofnar
hafa þróast allt frá síðustu ísöld,
eða í um tíu þúsund ár og á þeim
tíma hefur orðið náttúrval og að-
lögun að aðstæðum.“
Sigurður segir að það m
það sem svo að menn vilj
fikta í slíkum stofnum. „
segja að hæfni stofnanna
af minnki við slíka kyn
Vitað að eldislax tekur þátt í hrygningu me
Snýst um fjölda
sem sleppa og hv
Veiðimaður þreytir sjö punda hæng í Sand
ORRI Vigfússon, formaður NASF,
Verndarsjóðs villtra laxastofna,
segist leggja þunga áherslu á að
gríðarlegir hagsmunir séu í húfi
fyrir íslenska veiðibændur að
norskur lax blandist ekki íslensk-
um laxastofnum. Þeir hafi aðal-
tekjur sínar af villtum laxastofnum
og þoli ekki ný áföll.
„Þeir hljóta,“ segir Orri, „að
gera þær kröfur að öllu kvíaeldi á
laxi með erlendum stofnum verði
hætt og ekki verði stofnað til nýrra
vandræða. Vitað er að yfirleitt
sleppa 2% fiska úr eldiskvíum, 2%
af milljónum eru margir laxar.“
Orri segir að fiskeldi me
um laxi eigi ekki rétt á sér
því sé verið að spilla öðrum
mætum. Þá minnir Orri á a
mælendur fiskeldis með er
laxastofnum hafi varað yfi
ítrekað við að leyfa eldi af
án vandaðs undirbúnings o
sókna. Hagsmunaaðilar ha
ist umhverfismats en því h
hafnað. Óskað hafi verið e
marksprófunum á umhver
isaðstæðum á Austfjörðum
hafi landbúnaðarráðherra
„Ákafi ráðherranna er s
ill að hann kemur í veg fyr
Formaður Verndarsjóðs v
Gríðarlegir hag
í húfi fyrir laxab
GAGNABANKI UM
MÆNUSKAÐA
Mænan er einn viðkvæmastihluti líkamans og þegar húnskaðast getur það haft alvar-
legar afleiðingar. Á ráðstefnu, sem Al-
þjóðaheilbrigðismálastofnun Samein-
uðu þjóðanna og íslensk stjórnvöld
héldu hér á landi fyrir rúmu ári, kvikn-
aði sú hugmynd að stofna alþjóðlegan
gagnabanka um mænuskaða á Íslandi í
samvinnu við WHO og Evrópuráðið.
Frumkvæði að því að gagnabankinn
yrði stofnaður átti Auður Guðjónsdótt-
ir hjúkrunarfræðingur, móðir Hrafn-
hildar Thoroddsen, sem skaddaðist á
mænu í bílslysi fyrir 13 árum.
Auður sagði í samtali við Morgun-
blaðið á föstudag að Gro Harlem
Brundtland, framkvæmdastjóri WHO
og fyrrverandi forsætisráðherra Nor-
egs, hefði boðið Jóni Kristjánssyni
heilbrigðisráðherra í lok síðasta árs að
Landspítalinn - háskólasjúkrahús yrði
samstarfssetur WHO um gagnabank-
ann. Brundtland hefði rökstutt það
þannig að frumkvæðið væri algjörlega
komið héðan, Íslendingar væru rík og
vel menntuð þjóð, auk þess sem lega
landsins milli austurs og vesturs væri
táknræn fyrir að sameina þekkingu
ólíkra menningarheima. Að auki væru
Íslendingar hlutlausir á þessu sviði vís-
indanna og gætu skoðað málin hlut- og
fordómalaust.
Í samtalinu við Auði kom fram að
hugmyndafræðin að baki gagnabank-
anum væri að safna upplýsingum um
allt, sem talið væri að kæmi mænu-
sköðuðum til góða og væri líklegt til að
stuðla að lækningu á mænuskaða. Eftir
eins til tveggja ára söfnun myndu sér-
fræðingar meta hvort efni stæðu til að
móta breytta meðferðarstefnu eða
frumlækningastefnu byggða á þeim
upplýsingum, sem bankanum hefðu
borist. Sagði Auður að mænuskaðaðir
um allan heim bæru miklar væntingar
til bankans.
Þótt skýr merki hafi borist um að úti
í heimi væri mikill áhugi um að knýja
þetta mál fram og yfirmaður mænu-
skaðamála hjá Heilbrigðisstofnun
Bandaríkjanna hefði lýst yfir því að
hann myndi flytja til Íslands til að
koma gagnabankanum af stað hefur
málið dregist í meðförum stjórnvalda
hér á landi.
Gefið hafði verið til kynna að gagna-
bankinn yrði settur á fjárlög fyrir árið
2003, en það hefur ekki gengið eftir,
þótt vissulega sé enn svigrúm til þess
þar sem þingið gengur ekki frá fjárlög-
um næsta árs fyrr en í desember. Í vor
samþykktu 44 þingmenn á Evrópuráðs-
þinginu tillögur um víðtækan stuðning
við verkefnið að frumkvæði Láru Mar-
grétar Ragnarsdóttur, alþingismanns
og formanns félags-, heilbrigðis- og fjöl-
skyldunefndar Evrópuráðsins. Sá
stuðningur felur meðal annars í sér að
44 Evrópuþjóðir leggi fé í sjóð til styrkt-
ar mænuskaðaverkefnum. Í samtalinu
við Morgunblaðið kvaðst Auður óttast
að yrði málið ekki komið á rekspöl hér á
landi þegar ráðherranefndin tekur mál-
ið fyrir síðar á þessu ári verði erfitt að fá
það samþykkt og mænuskaðaðir glati
tækifærinu.
Jón Kristjánsson svaraði því í samtali
við Morgunblaðið á laugardag að unnið
væri að því í heilbrigðisráðuneytinu að
koma gagnabankanum á fót og embætt-
ismönnum í ráðuneytinu hefði verið fal-
ið að kalla yfirmenn á Landspítalanum -
háskólasjúkrahúsi til fundarins, sem
dregist hefur úr hömlu. Sagði ráðherra
að Auður hefði unnið að þessu máli af
þvílíkum dugnaði að hann skildi að
henni þætti að málið gengi ekki nógu
hratt, en viljinn til að stofna gagnabank-
ann væri eindreginn. Þá kvaðst Jón
Kristjánsson vonast til að málið tæki
ekki það langan tíma að það spillti fyrir
því að Evrópuráðið styddi verkefnið.
Hugmyndin um gagnabanka um
mænuskaða fékk strax hljómgrunn og
það yrði akkur fyrir íslenskt vísinda-
samfélag að hann hefði aðsetur hér á
landi. Þegar frumkvæði á borð við þetta
fær slíkar undirtektir á alþjóðavett-
vangi og raun ber vitni kallar það á taf-
arlaus viðbrögð. Öllu skrifræði fylgir
tregða og oft og tíðum þarf stöðugt og
látlaust áreiti til að knýja kerfið til
hreyfings. Afdráttarlaus orð heilbrigð-
isráðherra ættu hins vegar að greiða
götu fyrir því að gagnagrunnur um
mænuskaða verði settur á fót hér á
landi.
ÁFENGISNEYSLA Á MEÐGÖNGU
Landlæknisembættið og Miðstöðmæðraverndar hafa í samvinnu við
áfengis- og vímuvarnarráð gefið út
bækling um vímuefni á meðgöngu sem
dreifa á til verðandi mæðra. Ekki þarf
að draga réttmæti slíkrar fræðslustarf-
semi í efa, enda full ástæða til að ítreka
hversu afdrifaríkar afleiðingar neysla
vímuefna og lyfja getur haft á fóstur og
nýbura. Margir hafa þó litið hóflega
neyslu áfengis öðrum augum undanfar-
in ár og jafnvel staðið í þeirri trú að hún
gæti haft góð áhrif á verðandi mæður
og þær konur sem eru með barn á
brjósti. Með þessu fræðsluátaki á þó
einnig að stuðla að því að breytt viðhorf
almennings til áfengisneyslu nái ekki til
verðandi mæðra, eins og haft var eftir
Þorgerði Ragnarsdóttur, fram-
kvæmdastjóra áfengis- og vímuvarnar-
ráðs, í Morgunblaðinu sl. laugardag.
Um þrír áratugir eru liðnir síðan
rannsóknir í Frakklandi og Bandaríkj-
unum sýndu með óyggjandi hætti að
börn kvenna sem neytt hafa mjög mik-
ils áfengis á meðgöngu gætu fæðst með
heilkenni fósturskaða af völdum áfengis.
Þær niðurstöður benda til þess að mikla
áfengisneyslu þurfi til að skaða fóstur,
en Þorgerður leggur samt sem áður
áherslu á að „ekki sé vitað hversu mikið
eða lítið magn áfengis hafi áhrif á fóstur
og vísindamenn hafi ekki treyst sér til að
fullyrða um einhver öryggismörk í því
sambandi“.
Þótt enginn vafi leiki á því að viðhorf
Íslendinga til bjór- og léttvínsneyslu hafi
breyst mikið, er vínmenning hér á landi
enn mjög skammt á veg komin. Því getur
reynst erfitt að draga mörkin um hvað sé
hóflegt og hvað ekki. Flestar konur eru á
þessu ákveðna tímabili í lífi sínu sér
mjög meðvitandi um hollustu og breyta
lífsstíl sínum í samræmi við það. Það er
því engin ástæða til annars en að taka
undir þau sjónarmið sem fram koma í
þessu fræðsluátaki og hvetja konur til
þess að láta börn sín njóta vafans hvað
skaðsemi áfengisneyslu varðar á meðan
á meðgöngu og brjóstagjöf stendur.